Onder de titel ‘Schatten uit het Rijks’ reizen sinds 2018 werken uit het Rijksmuseum Amsterdam in thematische tentoonstellingen langs een vijftal stedelijke musea in het land. Daaronder ook het Markiezenhof in Bergen op Zoom. De thema’s zijn achtereenvolgens aarde, water, lucht en vuur.
door René van der Velden • Foto’s > Kees van Dongen
Voor conservator Daphne Valentijn is het een hoogtepunt in haar loopbaan. Voor omwonenden en toeristen is het een uitgelezen kans om dicht bij huis drieëndertig meesterwerken uit het Rijksmuseum te zien. Als enige museum in Noord-Brabant heeft het Markiezenhof in Bergen op Zoom komende zomer de tentoonstelling ‘Hete Vuren, Schatten uit het Rijks’ in huis met werk van onder anderen Gerard Dou, Jan Steen, Jacob Maris en Jozef Israëls. ‘Hete Vuren’ is de afsluiting van een vierluik over de elementen aarde, water, lucht en vuur. Na landschappen, rivieren en stadsgezichten met ‘hoge luchten’ zijn nu drieëndertig schilderijen uit de depots van het Rijksmuseum geselecteerd met als thema’s huiselijk vuur, ambachtelijk vuur en vernietigend vuur.
Het huiselijk leven in Nederland
In één Schatkamer staat het huiselijke leven in Nederland in de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw centraal. Veel haardvuur, kolenvuur en kaarslicht. In deze zaal staat in het midden de zeventiende-eeuwse bolpotentafel uit de trouwzaal van het oude stadhuis. Op deze tafel is een triktrakspel uit het schilderij ‘Tweeërlei Spel’ uit 1672 van Jan Steen te zien. Geleend van het Speelgoedmuseum in Deventer.
In de andere Schatkamer draait het om ambachtelijk vuur in werkplaatsen en ateliers van smid, ijzergieter en pottenbakker, beroepen die in Bergen op Zoom veelvuldig voorkwamen. Deze schilderijen worden gecombineerd met aardewerk. Hier is onder andere de zestiende-eeuwse vuurstolp te zien die is gevonden bij opgravingen in het kasteel van Wouw (zie elders op deze site).
Verder is in de expositie het thema vernietigend vuur te zien. Zoals ‘Het Rapenburg te Leiden drie dagen na de ontploffing van het kruitschip op 12 januari 1807’ van Johannes Jelgerhuis. Tussen al dit geweld hangt – vanwege de kandelaars – het lieflijke ‘Meisje aan piano’ van Jacob Maris. Vrijwilligster Marianne Gabriels-Apers maakte daar een voelschilderijtje van voor blinden en slechtzienden.
Thema vuur past goed bij Bergen op Zoom
Voor curator Daphne Valentijn is deze tentoonstelling een hoogtepunt in haar nog prille loopbaan. Bij de vorige drie exposities mocht zij assisteren maar ‘Hete Vuren’ is helemaal háár kindje. Het thema vuur past volgens haar erg goed bij Bergen op Zoom. “Als iets deze stad heeft gevormd dan is het wel vuur. De stad is meerdere keren belegerd geweest. Bergen op Zoom was belangrijk als vestingstad als je wilde doorstoten naar Zeeland en Holland.”
In de zaal met huiselijk vuur hangt ‘Meisje met olielamp voor een venster’ van Gerard Dou. De genrestukken in deze zaal vormen volgens Valentijn de identiteit van de Nederlanders. “Dit soort schilderijen werd alleen in Nederland gemaakt. Gezelligheid met moeder, vader, kinderen rondom het haardvuur.”
In bescheiden mate zijn werken uit de eigen collectie toegevoegd zoals ‘Stadsbrand van Antwerpen’, een zeventiende-eeuws werk van Frans de Momper. Naast het al genoemde herberginterieur van Jan Steen hangt een eigen losbandig boerentafereel uit het atelier van Adriaan van Ostade. Bij binnenkomst ziet het publiek het enorme schilderij ‘Drie generaties rondom het haardvuur’ van Fons Gieles. “Binnenshuis wordt dit liefdevol ‘De Feniks’ genoemd”, vertelt Valentijn over het schilderij uit 1961.
Topwerken Nederlandse schilderkunst
Voor Daphne Valentijn, die haar tijd verdeelt tussen het Bergse Markiezenhof en het Wilhelmietenmuseum in Huijbergen, is dit de tweede keer dat zij beroepsmatig oog in oog komt te staan met topwerken uit de Nederlandse schilderkunst. In 2013 werkte zij mee aan de indrukwekkende Rembrandttentoonstelling in hetzelfde Markiezenhof. Het ging toen om honderd etsen uit de privécollectie van Jaap Mulders.
Het Markiezenhof staat deze zomer nóg een andere spannende gebeurtenis te wachten. Onder de noemer ‘Match’ komt in juli een beroemd werk uit het Rijksmuseum naar twaalf musea in twaalf provincies. Het Markiezenhof is de gelukkige in Noord-Brabant. Het werk wordt getoond samen met een bijpassend werk uit de eigen collectie. Valentijn wil nog niet kwijt om welk werk het gaat. Dat wordt te zijner tijd gemeld op de website.
Match M12
Onder de naam Match M12 hebben twaalf musea de handen ineengeslagen voor een prachtig plan: een regionaal huwelijk tussen een topstuk uit het Rijksmuseum en een stuk uit de plaatselijke collectie. In de zomer van 2023 is in elke provincie van Nederland tegelijkertijd één topstuk uit de collectie van het Rijksmuseum te zien, gematched met een topstuk van het betreffende museum in de provincie. Het kan gaan om een schilderij, maar ook om een meubelstuk of een sieraad. Dat resulteert in een perfecte match en een tentoonstelling van twee maal twaalf intieme kunstwerken. Deelnemende musea zijn onder andere het Groninger Museum, Museum Coevorden, Stedelijk Museum Kampen, Flevoland Museum Nagele, het Zeeuws Museum, Museum Gouda, het Westfries Museum in Hoorn en dus het Markiezenhof. Match M12 wordt mede mogelijk gemaakt door de Vriendenloterij.
Kunstenaarscollectief Arsis
De tentoonstelling ‘Hete vuren’ gaat gepaard met tal van activiteiten. Er worden hedendaagse werken van het Bergse kunstenaarscollectief Arsis tentoongesteld, er zijn kindercolleges, singer-songwriter Elly Kellner componeerde liedjes bij schilderijen en dergelijke meer, te veel om op te noemen. De eerste tentoonstelling van het vierluik ‘Schatten uit het Rijks’ trok 16.500 bezoekers, daar wordt nu weer op gemikt.
Reden genoeg om komende zomer het Markiezenhof in Bergen op Zoom te bezoeken. De kracht van het Markiezenhof is volgens Valentijn in eerste instantie het gebouw. “Dat is uniek in Nederland. Het is het oudste stadspaleis van Nederland. Mensen krijgen altijd het gevoel alsof ze al in België zijn. Het verbindt de hele geschiedenis met de stad. Het gebouw neemt een centrale rol in”, aldus Daphne Valentijn.
‘Hete Vuren, Schatten uit het Rijks’, tot en met 3 september in Markiezenhof, Bergen op Zoom. Daarna reist de expositie verder naar Harlingen, Zutphen, Gouda, Venlo en Hoorn.
schattenuithetrijks.nl/hete-vuren/
Lees ook op Brabant Cultureel:
Topstukken Rijksmuseum in Bergen op Zoom: aandacht voor stijging zeespiegel
Expositie van schilderijen uit het Rijksmuseum in Markiezenhof in Bergen op Zoom
Archeologische vondsten bij Kasteel van Wouw verdienen nu al museum
© Brabant Cultureel 2023
Dat zie je zelden: een journalist die zelf nadenkt en een eigen verhaal schrijft in plaats van fragmenten van door het museum verstrekte persbericht in elkaar te plakken. Goed gedaan, René van der Velden! Je hebt ook helemaal begrepen wat het belang van de tentoonstelling is en waar het over gaat!
Dank je wel Jan, je maakt mijn dag goed! Groet René van der Velden