Misère in Noord-Brabant, maar geen nood: Van Gogh Redt!

Noord-Brabant zit ‘op slot’ en een lobbyclub met bedrijven uit onder meer de ‘gastvrijheidsindustrie’ gaan dat oplossen met Vincent van Gogh als lichtend voorbeeld. Niet door de hele provincie in te zaaien met zonnebloemen, en ook niet met papavers, maar wel met opium voor het volk. Brood en spelen. En natuurlijk niet gratis.

door Lauran Toorians

U kent ze vast, lieden die onverwacht aanbellen en vriendelijk uitleggen dat u een probleem hebt waarvan u zelf nog niet op de hoogte bent. En die u uiteraard meteen tegen een lucratieve prijs de oplossing aanbieden. Klassiek is de stofzuigerverkoper. Encyclopedieën zijn ook jarenlang aan de deur en op markten gesleten en ‘de Heere Jezus Christus’ verkoopt ook heel aardig. In feite is het handel in onrust, want natuurlijk is er altijd wel ergens een probleempje en natuurlijk wil niemand de boot missen. Dus het probleempje opblazen, de onrust aanwakkeren en kassa!

Ook Midpoint Brabant beweegt zich op deze markt en wel met de wonderlijke kreet: ‘Weg uit de impasse? Van Gogh wijst ons de weg!’ Van Gogh? Jazeker, Vincent als redder van Noord-Brabant. De goeroe die ons de weg wijst uit de misère. Om welke ellende het gaat, legt het betreffende persbericht meteen uit: ‘Brabant zit op slot! De Natuurdoel-analyses van de Natura 2000-gebieden in Brabant laten een verslechterd beeld zien van onze natuur. Aanvragen voor vergunningverlening met stikstofeffecten op Natura-2000-gebieden komen stil te liggen. Hoe doorbreken we de impasse?’ Met Vincent van Gogh, dus.

Wartaal

Even voor de goede orde: Midpoint Brabant presenteert dit goede nieuws niet onder de eigen naam, maar richtte er een aparte organisatie voor op met de Trumpiaanse naam ‘Van Gogh Homeland Experience’. En die organisatie opereert dan weer onder de vlag van House of Leisure. Noord-Brabant redden doen we uiteraard in het Engels, dan klinkt het ook goed als het wartaal is. Midpoint Brabant is een organisatie die in een aantal gemeentes in Midden-Brabant opereert als ‘schakel tussen ondernemingen, onderwijs- en kennisinstellingen, overheden en maatschappelijke organisaties in de regio Midden-Brabant.

Met gebundelde krachten werken we aan een slimme en duurzame regio én de brede welvaart in ons land. Met als motto: ondernemen en innoveren met de mens centraal.’ Die laatste zin in dit citaat is de goedmaker (of beter: weekmaker), want in feite gaat het gewoon om de gesubsidieerde lobbyclub van enkele grote ondernemers en dan is duidelijk dat niet de mens, maar het geld centraal staat.

‘Leisure’ is ook zo’n mooi begrip. Dat wordt hier opgevat als ‘de Brabantse vrijetijdssector’, ‘gastvrijheidsindustrie’ ofwel de vermaak-industrie en dat zijn in Midden-Brabant concreet de Beekse Bergen (Libéma) en de Efteling die Vincent van Gogh graag inzetten om ook buiten de eigen parken mensen geld uit de zak te kloppen.

De nietsdoende klasse vindt steeds weer manieren om aan de vrije tijd van de gewone man goed geld te verdienen

Volgens de klassieke definitie is ‘leisure’ (vrije tijd) de tijd waarin een persoon geen verplichtingen heeft en zelf kan kiezen hoe die tijd wordt doorgebracht. Dat is dus onproductieve tijd en daarmee een grote luxe. De Noors-Amerikaanse socioloog en filosoof Thorstein Veblen schreef hierover in 1899 het baanbrekende boek Theorie van de nietsdoende klasse (‘The Theory of the Leisure Class. An Economic Study of Institutions’, pas in 1974 vertaald in het Nederlands). Voor Velen ging het vooral om de adel en de grootindustriëlen die hun tijd in ijdelheid doorbrengen en hun geld weggooien aan patserig nutteloze zaken als paleisachtige huizen, jachten, grote feesten en opzichtig reisgedrag.

Dat sinds 1899 ook de gewone man steeds meer ‘vrije tijd’ kreeg, doet aan de ideeën van Veblen weinig af en het noodlot wil dat juist de ‘nietsdoende klasse’ – de lieden die geld met geld maken, maar niets produceren – steeds weer manieren vinden om ook aan de vrije tijd van de gewone man goed geld te verdienen. Een gezinsuitje naar een pretpark of dierentuin kost al gauw een weekloon en dan kun je je al gauw afvragen aan welke kant van de overeenkomst het grootste vermaak zit.

‘Leuker’

Brabant zit dus in een impasse, ofwel ‘op slot’. Mooi, zou je zeggen. Even op de rem zodat de natuur zich kan herstellen, zodat onze kinderen straks niet in een woestijn hoeven te overleven. Maar ‘op slot’ is hier net als alle andere kreten Orwelliaanse Newspeak en betekent dat al die bedrijven waarvoor Midpoint Brabant de lobby vormt niet verder kunnen groeien. Niet nog meer nodeloze verplaatsingen van rommel die ons leven ‘leuker’ zou maken (‘je huis even helemaal anders’), niet nog meer verdozing en een einde aan de uitstoot van broeikasgassen en stikstof. Allemaal goed voor ons allemaal, zelfs voor de nietsdoende klasse als die eens zou beseffen dat zij, de Nuttelozen van de Nacht (aldus Jacques Brel), de oorzaak van alle ellende zijn.

Dat deze stofzuigerverkopers nu Vincent van Gogh inzetten om hun leugens te verbloemen is natuurlijk een gotspe. ‘Hoopvol uitkijken naar betere tijden moet niet alleen een gevoel blijven. Het gevoel moet je omzetten in daden’, is het Van Gogh-citaat (als het dat al is) waarmee de website van Van Gogh Homeland Experience opent. Misschien schreef Van Gogh dat ooit, maar in de ogen van de ondernemerslobby zal hij toch altijd een loser zijn gebleven. Bij leven slechts één werk verkocht, altijd op zwart zaad en niet bepaald een gelukkige flierefluiter. En het is niet eens een vraag of hij met het huidige stikstofverstikte en geasfalteerde Noord-Brabant blij zou zijn.

Van Gogh had dan wel oog voor de armoede op het Brabantse platteland – en in de Borinage en elders – maar ik geloof niet dat hij er ooit voor heeft gepleit om de rijken rijker te maken en hij haalde weliswaar in zijn jeugd ijverig vogelnestjes uit, hij zal er ook niet naar hebben gestreefd om bij te dragen aan het grote uitsterven. Van Gogh inzetten om Noord-Brabant ‘van het slot’ te halen komt aardig in de buurt van het opzetten van een lobbyclub onder de naam Lijmen & Het Been Promotions. Al zouden we dan meteen begrijpen waarover het gaat.

Glazen bol

Bovendien is het plan dat nu wordt gepresenteerd helemaal niet nieuw. Zoals de website zelf vertelt, gingen Efteling en Libéma al in 2016 samen met Midpoint Brabant op pad ‘met als doel de versterking en vernieuwing van onderscheidend leisure-aanbod in Brabant om daarmee de aantrekkingskracht van Brabant als (inter)nationale toeristische bestemming te verstevigen, het dag- en meerdaags bezoek te bevorderen en te spreiden in tijd en ruimte. Na een oriëntatie op voornamelijk internationale partners verschoof het vizier naar de geboortegrond van de bekendste Brabantse meester allertijden: Vincent van Gogh.’ In gewone-mensentaal: we maken van Noord-Brabant een Van Gogh Pretpark en gaan daar goed aan verdienen. En dit ‘met Van Gogh als kritische gids, als inspirator en observator’. Wie o wie beheert de glazen bol waardoor Van Gogh spreekt? Wie naait Vincent en ons hier een oor aan?

Wie naait Vincent en ons hier een oor aan?

In 2020 kwam uit dezelfde koker al het idee om verspreid in het (aanstaande?) Van Gogh Nationaal Park zeven hoge torens neer te zetten die samen vierhonderdduizend bezoekers per jaar zouden moeten trekken om uit te kijken over het al lang niet meer bestaande landschap van Van Gogh. Dat plan werd afgeschoten, onder meer door de gemeente Tilburg. Nu wordt deze oude wijn dus verpakt in nieuwe zakken. Opmerkelijk is dat in het persbericht van 20 maart 2023 het brede (inter)nationale publiek plotseling ‘in het bijzonder de Brabander’ is. Vierhonderdduizend Brabanders die jaarlijks torens komen beklimmen of naar een Van Gogh pretpark komen terwijl ze ook gewoon naar het museum zouden kunnen gaan?

Homeland

In de geplande hoofdattractie ‘ervaart het publiek door de ogen van Vincent zijn homeland; het Brabant van 150 jaar geleden. In deze attractie worden de thema’s in zijn schilderijen, tekeningen en brieven verbeeld en bekeken in het licht van de opgaven en uitdagingen van de huidige tijd. Van Goghs thema’s zijn actueler als nooit tevoren [sic; dan ooit]: van groen en biodiversiteit, water, landbouw, stedelijkheid, industrie en vervuiling, mobiliteit tot menselijkheid.’ Zien we hier straks Van Gogh als voorloper van Extinction Rebellion, als strijdmakker van Greta Thunberg of als spreekbuis van António Guterres? Ik denk niet dat Libéma en Efteling dat bedoelen. Wat het wel is, is grof misbruik van de goede naam van Vincent van Gogh voor eigen gewin.

Dan komt er ook nog een ‘Van Gogh Homeland Biënnale’ die niet terugblikt naar het verleden, maar juist vooruitkijkt. ‘Dit wordt het podium voor transities en oplossingen dicht bij huis, in de achtertuin van de Brabander.’ ‘Een reeks van bezoekbare landmarks, verspreid over Brabant’, de torens uit de oude doos, ‘laten ons nadenken over de vraag: Hoe gaat het (nu) met Brabant? Met ons homeland? Deze ruimtelijke interventies vormen creatieve breekijzers – incubators – in Brabantse gebiedsopgaven.’ En dan ook nog een ‘Van Gogh Homeland Atelier’ als ‘kennis- en maaklab waar onderwijsinstellingen, bedrijfsleven, vrijetijdssector en overheden bewijslast leveren van de aanpak en aantonen wat de kracht is van het Brabantse gastvrijheidsdomein als podium en experimenteerruimte voor de grote transitie-opgaven.’ Lees het vooral nog een keer na.

Ziet u het al voor u? De Efteling gaat samen met Libéma Noord-Brabant duurzaam inrichten en dan wonen we straks allemaal in een B&B met Van Gogh-reproducties aan de muur en aardappelen op het menu, alleen aardappelen en veel boerengeluk, want honderdvijftig jaar geleden maakte niemand zich zorgen over stikstof, verdozing of fileleed.

Trots

De afsluiter in het persbericht is te mooi om niet ook te citeren: ‘de trots van de Brabander op zijn homeland stelt ons steeds weer in staat om – met lef – tot nieuwe oplossingen te komen en uit de crisis te geraken. Dat deden we 150 jaar geleden, dat doen we nu en dat blijven we doen!’ Jaja, als geboren en getogen Brabander doet het woord ‘homeland’ mij kotsen en als historicus weet ik dat de meeste Brabanders honderdvijftig jaar geleden helemaal niet uit de crisis kwamen. Eindeloos veel kleine boeren op de zandgronden gingen ten onder en moesten hun grond verkopen.

Dat was goed voor de opkomende industrie (goedkope arbeiders), en dus vooral voor de nietsdoende klasse, de Nuttelozen van de Nacht. En voor de Efteling, die via een kleine omweg en voor een gering bedrag de gronden kon verwerven waarop generaties boeren ruim vijf eeuwen goed hadden geleefd. En dan nog, die grote landbouwcrisis van honderdvijftig jaar geleden was een fenomeen dat heel Europa trof. Het was geen Brabants probleem en er was ook geen Brabantse oplossing. En van Gogh? Die had Brabant al vaarwel gezegd.

Midpoint.nl

House of leisure.eu/van-gogh-homeland-experience

Bekijk hier het programmaboek > Van Gogh Homeland
(klik op de afbeelding)

Lees ook in Brabant Cultureel:
Hoe welkom zijn de Van Gogh-torens in Noord-Brabant?
De schoonheid van Vincent van Gogh of de horror van Jeroen Bosch?

© Brabant Cultureel 2023