Hoe maak je invoelbaar waar concentratiekamp Vught voor stond? ‘Crossing Time’, een kunstvoorstelling met licht en geluid in de openlucht, laat bezoekers dat op locatie ervaren. Indringende schaduwbeelden van gevangenen blijven op het netvlies staan. Tot en met 2 december zijn er dagelijks meerdere voorstellingen.
door Emmanuel Naaijkens
‘Konzentrationslager Herzogenbusch’ was de naam van het meest westelijke concentratiekamp van de nazi’s in Europa. Nu bekend als Nationaal Monument Kamp Vught. In 1942 door de Duitse bezetter opgezet naar het model van concentratiekamp Dachau nabij München in het zuiden van Duitsland. In het kamp in Vught, dat onder gezag stond van de SS, zijn ruim tweeëndertig duizend mensen gevangen gehouden. Bijna een derde van hen was Joods. Andere gevangen zaten in het verzet of werden gegijzeld; er zaten ook criminelen. De Duitsers hadden het verder gemunt op Sinti, Roma en Jehova’s Getuigen.
Bijna dertienhonderd kinderen per trein afgevoerd
Kamp Vught was geen vernietigingskamp, maar niettemin zijn honderden gevangenen al dan niet door executies om het leven gekomen. De Joodse gevangenen gingen vanuit Vught op transport naar concentratie- en vernietingskampen in Oost-Europa. Het bekendste is het kindertransport in het weekend van 5 en 6 juni 1943. Bijna dertienhonderd kinderen werden per trein afgevoerd, een zekere dood tegemoet.
Foto’s > Hans Lodewijkx, Wikipedia, Nationaal Monument Kamp Vught
Om de herinnering aan die zwarte periode levend te houden, is Kamp Vught nu een plek waar in een museale opzet in beeld wordt gebracht wat zich daar heeft afgespeeld. De bezoeker kan foto’s en films bekijken, alsmede enkele gebouwen die bewaard zijn gebleven, elementen zoals spoorrails en het crematorium. En het indrukwekkende ‘Monument van de verloren kinderen’, een gedenkteken van het kindertransport, onthuld in 1999. Wat de organisatie wil is ‘een wezenlijke bijdrage leveren aan het morele bewustzijn in de samenleving door de herinnering levend te houden aan concentratiekamp Vught en de lotgevallen van degenen die met deze plek (ook na de oorlog) verbonden raakten’. Maar ook verbinden met de hedendaagse vraagstukken van vrede en rechtvaardigheid.
Gevangenen werd hun identiteit afgenomen
Maar hoe meer de tijd verstrijkt, hoe moeilijker het is om je als bezoeker in te leven in wat de duizenden gevangenen, en hun verwanten, hebben doorgemaakt. In het kader van de herdenking van tachtig jaar bevrijding, onder de vlag van Brabant Herinnert (voorheen Brabant Remembers), zijn een aantal activiteiten opgezet en één daarvan is de kunstvoorstelling ‘Crossing Time’. De makers voeren bezoekers met beeld en geluid terug in de tijd. Er is geen tekst, behalve in de proloog ‘Wij zijn zij’ uitgesproken door acteur Gerrit Dragt. Hij verhaalt hoe de Duitsers de gevangenen hun identiteit afnamen, hen tot nummers degradeerden.
Dragt vraagt de bezoekers zich in te leven in de mensen die gevangen zaten, hij noemt namen om ze terug te halen uit de vergetelheid, het bewijs dat zij als mens bestaan hebben. Deze proloog doet wat denken aan het oplezen van namen zoals van de slachtoffers van de aanslag op de MH17, een manier om hen niet te vergeten. Na de proloog gaan de bezoekers naar een deel van het kamp dat min of meer in het duister is gehuld. (De verlichting van de pal ernaast gelegen gevangenis doet daar wat afbreuk aan). Voor hun ogen ontrolt zich een videoprojectie van schaduwfiguren, een lange stoet van gevangenen. De beelden worden geprojecteerd op het gebladerte van bomen, op de stammen van de bomen en op muren van gebouwen. Begeleid door soms ijle, soms diepe geluiden. Met de wachttorens, de dubbele rij prikkeldraadomheining en de gracht gedeeltelijk in het licht, wordt een poëtische en tegelijkertijd beklemmende sfeer geschapen die je als bezoeker dwingt om na te denken.
Wie waren die mensen, hoe heeft het zo ver kunnen komen, wat hebben ze ondergaan, hoe verhouden wij ons vandaag tot geweld en onderdrukking? Een vondst is om de schimmen van de stoet gevangenen subtiel te laten overgaan in de schimmen van de bezoekers. Dan valt er niet meer aan te ontkomen om verleden en heden te verbinden: ook wij, in onze tijd, kunnen slachtoffer zijn. Of getuige zijn van schending van mensenrechten, van misdaden tegen de menselijkheid. Of dader.
Alleszins de moeite waard om de regen te trotseren
De makers van ‘Crossing Time’ zijn erin geslaagd om met gebruikmaking moderne (digitale) techniek de bezoekers op een originele manier het verhaal van Kamp Vught te laten beleven. Al is het natuurlijk onmogelijk om in alle vezels te laten doordringen wat de gevangenen van kamp Vught daadwerkelijk hebben moeten doorstaan.
‘Crossing Time’ beleefde zijn première in 2020, maar vanwege het uitbreken van de coronapandemie moest de voorstellingenreeks toen worden afgebroken. Maar ook bij de huidige reprise zit het niet mee. De try out moest in de stromende regen worden afgewerkt, de première werd op het laatste moment afgelast omdat de stroom uitviel. Komende dagen blijft het weer wisselvallig, maar het is alleszins de moeite waard om de regen te trotseren.
Correctie en aanvulling 21-11-2023: na eerder onderzoek is het aantal gevangenen naar boven bijgesteld, het waren er ruim tweeëndertigduizend. Dat is gecorrigeerd. In Kamp Vught zaten geen homo’s opgesloten vanwege hun seksuele geaardheid. Dat is een wijdverbreid misverstand dat telkens opduikt, aldus een woordvoerder. In Kamp Vught werden ook mensen als gijzelaar vastgehouden.
Voorstelling: ‘Crossing Time’. Uitvoering: Beeldjutters (Julian van Buul en Vincent Vriens en Theatermachine (Isabel Nielen). Gezien vrijdag 17 november 2024, Nationaal Monument Kamp Vught. Vanwege de grote belangstelling zijn op elke speelavond extra voorstellingen ingelast. Laatste speeldag 2 december.
Voor meer informatie en tickets ga naar Crossing Time | Brabant Herinnert
© Brabant Cultureel 2023
Reacties (1)