Aangrijpend en ontroerend zijn een paar termen die van toepassing zijn op ‘De onbedoelden’, de roman van Cobi van Baars over een tweeling die kort na de geboorte uit elkaar werd gehaald. Prachtig is het ook.
door Peter van Vlerken
Voor wie het dorp niet kent, en dat moeten er zelfs ook in Noord-Brabant nogal wat zijn, Vlierden ligt bij Deurne. Er valt ongetwijfeld van alles te zeggen over dat gat, maar niet dat je zou verwachten dat daar een nieuwe ster aan het literaire firmament is geboren. Toch is dat het geval. Cobi van Baars komt er vandaan.
Even voorstellen: Cobi van Baars, tegenwoordig wonend in Cuijk, studeerde na het Peelland College in Deurne Nederlands in Nijmegen. Zij schreef eerder drie boeken: Schipper & Zn. (2017), Over het krakende ei (2019) en Branduren (2020).
Ze heeft ook een avondstudie aan de kunstacademie gevolgd en schildert, maar als een dubbeltalent beschouwt zij zichzelf niet. In een interview zei ze het schilderen te gebruiken om verder te komen als schrijfster. In die hoedanigheid breekt ze nu door met de roman De onbedoelden, die geheel terecht in de landelijke pers al luid werd bejubeld.
De onbedoelden doet in enkele opzichten denken aan de succesroman Schemerleven van Jaap Robben. Dat boek werd eerder lovend besproken in Brabant Cultureel. Ook daarin draait het om een jonge vrouw die door haar ouders en onder invloed van de kerk gedwongen werd haar pasgeboren kind af te staan.
In De onbedoelden wordt dat net zo hartverscheurend beschreven als in Schemerleven, maar gaat het over het kind, over een tweeling zelfs. Schemerleven is gebaseerd op waargebeurde geschiedenissen van talrijke ongewenst zwangere vrouwen van wie hun baby’s werden weggerukt door hardvochtige nonnen. Hoe onvoorstelbaar ook, De onbedoelden is eveneens waargebeurd. Cobi van Baars kreeg het verhaal van de tweeling te horen van een collega van wie zij toestemming kreeg er een roman over te schrijven.
Allemaal gevallen in de door de kerk gegraven ‘kuil vol schaamte’
De roman begint als Aaf op haar eenentwintigste van haar adoptieouders te horen krijgt dat zij de helft is van een tweeling. De onthulling van wat bij haar adoptie geheim moest blijven, gooit haar leven ondersteboven. Dat doet het ook met het leven van Annamarieke. Zij weet nog van niets als Aaf haar heeft gevonden. Hoe heeft de Raad voor de Kinderbescherming het in Godsnaam kunnen verantwoorden de tweeling kort na de geboorte uit elkaar te halen? De onbedoelden maakt dat schrijnend en tot in alle details duidelijk door diep te duiken in katholieke mores van halverwege de vorige eeuw, in de motieven van de ouders van hun ongewenst zwangere dochter en in die van de adoptieouders, die allemaal in de door de kerk gegraven ‘kuil vol schaamte’ zijn gevallen. Maar bovenal ontrafelt het boek wat de gescheiden adoptie heeft gedaan met de gesteldheid van de meisjes, van wie het ene is opgegroeid in een warm nest vol voorspoed en het andere in een koud en armoedig gezin.
In hun zoektocht naar hun gebroken verleden worden de meisjes weer langzaam een twee-eenheid. Hun echte moeder, die niet moeilijk is op te sporen, blijkt door de gebeurtenissen een geestelijk wrak te zijn geworden. Of ze er ook in slagen hun echte vader te vinden wil ik hier niet verklappen, behalve dan dat het een vrijwel onmogelijke speurtocht naar hem is, waardoor de psychologische roman de trekken van een spannende thriller krijgt.
Het boek ontrafelt wat de gescheiden adoptie heeft gedaan met de gesteldheid van de meisjes, van wie het ene is opgegroeid in een warm nest vol voorspoed en het andere in een koud en armoedig gezin.
Cobi van Baars spreekt in mooie metaforen
Sowieso is De onbedoelden een boek dat je niet weg kunt leggen. Dat zegt iets over de literaire kwaliteiten van de schrijfster. Zo weet zij heel knap de rapportentaal van instanties met haar vertelling te vervlechten. Het boek bevat filosofische oneliners die ertoe doen: ‘Hoop uitspreken vergroot hoop’ en ‘hoe je pas via de invulling je gemis kunt overzien’. Cobi van Baars spreekt in mooie metaforen, zoals over meneer pastoor: ‘Degene die de steken die God had laten vallen eigenhandig probeerde op te halen.’
Ze heeft het over ‘wij’, waarmee ze zichzelf en de lezer lijkt te bedoelen. Alsof dat ook een soort tweeling is die samen optrekt om de ontwikkelingen te volgen: ‘Laten we maar toekijken.’ Hoe dramatisch de geschiedenis ook is, humor zit ook in het boek, bijvoorbeeld als Cobi van Baars schrijft dat het lijkt of de tweeling in een boek van Tessa de Loo is beland.
Over Schemerleven schreef ik destijds dat het bijna onvoorstelbaar is dat het door een man is geschreven. Waarom kan ik niet uitleggen, maar De onbedoelden kan volgens mij niet anders dan door een vrouw zijn geschreven. Het zal vooral vrouwen bijzonder aanspreken, maar als man kan ik zeggen dat het boek behoort tot het beste wat ik de afgelopen jaren heb gelezen.
Cobi van Baars, De onbedoelden. Roman. Amsterdam: Atlas Contact 2023, 222 pp., ISBN 9789025474713, pb., € 22,99.
Op donderdag 7 september 2023 wordt Cobi van Baars geïnterviewd over haar werk. Dat gebeurt om 20 uur in Café De Wieger in Deurne, vlakbij Vlierden.
Lees ook op Brabant Cultureel:
De pijnlijke adoptiegeschiedenis van ongehuwde moeders in Moederheil
Over Schemerleven:
Voor elk leven een andere naam in aangrijpende nieuwe roman van Jaap Robben
© Brabant Cultureel 2023
Wat een geweldige beschrijving over dit prachtige boek maar wat is er weinig bekend over Cobi v Baars zelf. Ik mag binnenkort dit mooie boek bespreken bij onze leesclub en dan is het jammer dat je niet veel weet over de schrijfster.
Een boekbespreking gaat over het boek, niet over de schrijfster