Van de Bredase historicus Peter van de Steenoven verscheen onlangs ‘Onvoorziene bestemming’. Een historische roman over de Bredase jurist Anton Bastiaanse, een deel uit een reeks romans die zijn gesitueerd aan het begin van de negentiende eeuw. ‘Onvoorziene bestemming’ speelt in de tijd van de Belgische opstand, rond 1830.
door Hein van Kemenade
Peter van de Steenoven is historisch goed onderlegd en dat zorgt ervoor dat zijn nieuwe roman Onvoorziene bestemming een sterke basis heeft wat betreft het feitelijk verloop van de afscheiding van België en wat dit betekende voor de inwoners van Breda. Hoofdpersoon Anton Bastiaansen is een wat onhandige veertiger die als notaris meerdere keren naar de zuidelijke Nederlanden reist om zijn klanten te bezoeken. Dit maakt hem verdacht bij de militaire autoriteiten die in Breda zijn gelegerd, terwijl hij zelf denkt neutraal te kunnen blijven. Tel daarbij op de perikelen die zijn liefdesleven hem brengen. Dan zit Anton de ene keer in een spagaat en levert het een andere keer een koddige situatie op.
Traagheid
Onvoorziene bestemming is geschreven vanuit de ik-persoon. Anton vertelt zijn verhaal in gedragen zinnen waardoor je als lezer in een negentiende-eeuwse traagheid komt. Je kijkt door de ogen van Anton en je staat met hem soms voor een verrassing. De scènes volgen elkaar vlot op en de combinatie met de historische gegevens maakt het tot een aangenaam leesbaar boek. Zeker voor mensen die in de geschiedenis van Breda zijn geïnteresseerd.
Anton is een boerenzoon uit Rijsbergen, die in Mechelen op het seminarie zat. Omdat zijn geloof niet sterk genoeg was, is hij rechten gaan studeren om in Breda een notarispraktijk over te nemen. Hij is een verlegen man. Door zijn werk heeft hij vooral te maken met de bovenlaag van de bevolking en de adel. Er wordt door de heren in dit boek heel wat geborreld en de nodige goede wijn geschonken.
De jus in deze roman komt van de historische gebeurtenissen. Anton beheert de landgoederen van een adellijke dame uit Brussel die ooit zijn geliefde was. In de contacten met de Belgische familie wordt veel gediscussieerd over de politieke situatie. Er zijn voor- en tegenstanders van het voorlopige revolutionaire bewind in Brussel. En dan is er de vraag wie er koning van België moet worden. Prins Willem van Oranje of een Franse prins? Leopold, die in Engeland verblijft komt pas later in beeld. Zo gaat het ook over de steun die de Bredase en Brabantse katholieken aan hun broeders in het zuiden kunnen geven.
Ingekwartierd
Ongewild raakt Anton zo betrokken in een netwerk van intriges. Want terug in Breda komt hij in een vestingstad waar een militair garnizoen van vierduizend man op een bevolking van tienduizend mensen moet worden ingekwartierd. In veel grotere huizen zijn er dan een of meerdere militairen ondergebracht, waarvan sommigen onbehouwen neerkijken op hun katholieke gastheer of gastvrouw. Dat is geen voedingsbodem om genuanceerd over de bedoelingen van de zuidelijke katholieken te praten. Toch gaat hij met enkele vrienden deze discussie aan en hij gaat zelfs met een van hen naar Antwerpen. Tegen de achtergrond van de toenemende oorlogsvoorbereidingen rondom Breda en Rijen krijgt de missie van Anton een mistig einde. Ondertussen vertelt Van de Steenoven veel over de politieke situatie. [Tekst gaat onder de illustraties verder]
De geboorte van België
> Nadat de rol van Napoleon is uitgespeeld, wordt door de resterende grootmachten de kaart van Europa opnieuw ingevuld. Op het Congres van Wenen (1814-1815) wordt besloten dat er een bufferstaat moet komen aan de noordgrens van Frankrijk en daarmee ontstaat in 1815 het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden met Willem I als koning. Het koninkrijk omvat het huidige Nederland en België. Luxemburg wordt een zelfstandig vorstendom met Willem I als groothertog.
> De samenvoeging van de zeventien provincies werd geen groot succes. De diversiteit was te groot. Het zuiden is Franstalig en was toen al een van de meest geïndustrialiseerde regio’s in Europa. Het noorden was in hoofdzaak agrarisch en betrekkelijk arm. Bovendien was het huidige België overwegend katholiek terwijl het noorden protestant was. Cultureel keek het zuiden vooral naar Parijs, het noorden naar Duitsland. Er waren dus meer verschillen dan overeenkomsten en de zuidelijke provincies ergerden zich vanaf het begin aan het feit dat zij vooral opdraaiden voor de kosten om het noorden te ontwikkelen. Dit alles zorgde voor frictie en leidde tot opstanden. Willem I was niet bepaald een verbinder en gedroeg zich als een despoot.
> Bij een uitvoering van de opera La muette de Portici (De stomme van Portoci) van Auber in Brussel sloeg op 25 augustus 1830 de vlam in het kruitvat. De opera bevat een aria over de ‘Heilige liefde voor het vaderland’ en dat interpreteerden de Brusselaars op geheel eigen wijze. Er ontstonden grote straatprotesten die uitmondden in een volksopstand tegen het noorden. Willem I zette het leger in, met als resultaat een binnenlandse oorlog van noord tegen zuid waarbij vrij snel de huidige grens tussen Nederland en België als scheidslijn uit de bus kwam. Deels ook al de eerdere grens tussen Staats-Brabant en de Habsburgse Nederlanden. De oorlog ging gepaard met mobilisatie, het samentrekken van troepen in het huidige Noord-Brabant en het in staat van verdediging brengen van de vestingen zoals die van Breda.
> In 1839 erkende Willem I onder stevige internationale druk de onafhankelijkheid van België. Dat gebeurde bij het Verdrag van London. Al in 1831 was Leopold van Saksen-Coburg de eerste Koning der Belgen geworden. ‘Der Belgen’, niet van België, want dat vonden te Britten al te definitief. (LT)
Peter van de Steenoven geeft ook gedetailleerde beschrijvingen van Antons reizen van en naar het zuiden. Tussen Wuustwezel en Galder is er al een soort van grens en een gebied waar gewapende bendes opereren. Omdat Anton het doel van zijn reis niet wil prijsgeven, vertelt hij steeds andere feiten aan diegenen die hem aanhouden. Wanneer hij in het zuiden staande werd gehouden kan hij met succes beweren dat hij onderweg is naar Lambert van Evervoorde, een van de revolutionairen. Bij het naderen van de vesting Breda is hij dan weer op weg naar zijn broer in Rijsbergen of heeft hij een voormalige studiegenoot in de abdij van Westmalle bezocht.
Wanneer Anton een aantal maanden later weer naar het zuiden reist, is het al veel moeilijker geworden. In België beschikt hij over een laissez-passer, uitgeven door een minister van het voorlopig bewind. Een dergelijk document mag men in het noorden niet bij zijn papieren ontdekken. Er is sowieso al veel argwaan jegens zijn persoon bij politiecommissaris Van Goor. Een betere band heeft Anton met de burgemeester de Roy van Zuydewijn.
Provinciestadje
Later is de grens nabij Breda volledig gesloten en is het verkeer met en via Antwerpen onmogelijk geworden. Anton reist dan via bekenden in Aken naar Brussel en Aarschot. Anton reflecteert:
Gedurende de lange en oncomfortabele rit naar Maastricht had ik alle tijd om mijn situatie te overdenken. Ik was bang om op een of andere manier bij een gewapend conflict betrokken te raken. Anderzijds vond ik het ook wel weer een prettige onderbreking van mijn kleurloos leven als vrijgezelle notaris in een duf provinciestadje.
Ondertussen spelen er op persoonlijk vlak een aantal verhaallijnen. Anton is op zoek naar een vrouw, maar niet erg actief. Hij komt wel vrouwen tegen en beleeft soms een avontuurtje. Steeds weer stelt hij zichzelf de voorwaarde dat hij uit echte liefde moet trouwen en dat die liefde van twee kanten moet komen. Zijn broer Frans wil hem wel koppelen aan de dochter van een rijke boer uit Rijsbergen. Zij is ongewenst zwanger geworden. Anton had haar ooit eerder de liefde verklaard, maar zij heeft hem toen afgewezen omdat ze het klooster in wilde. In België mag hij aan tafel naast Mathilde zitten, maar zijn twijfels blijven.
Peter van de Steenoven maakt de titel van de roman Onvoorziene bestemming wel heel erg waar. Door een aantal gebeurtenissen komt het leven van Anton in een stroomversnelling en beleeft deze mooie historische roman een onverwacht einde.
Peter van de Steenoven, Onvoorziene bestemming. Zwaag: Pumbo 2022, 258 pp., ISBN 9789464431902, pb., € 18,50.
Peters historische roman.jimdofree.com
Lees meer op Brabant Cultureel over de Belgische opstand >
Sporen van Belgische afscheiding in Noord-Brabants landschap
© Brabant Cultureel 2022