Al twee keer beschreef Frans Godfroy historische reisroutes die hij daarbij ook omzette in nu bewandel- of fietsbare routes met een educatieve, historische inkleuring. De afstanden waren overzichtelijk, van Nijmegen of Gorinchem naar Antwerpen. Zijn nieuwe boek kijkt veel verder, van Stockholm naar Rome, en noodt vooral tot reizen in de leunstoel met het boek op schoot.
door Lauran Toorians
Voor de vorm kan het aannemen van een godsdienst erg eenvoudig zijn, al verschilt dat nog erg naargelang de religieuze regels. Afscheid nemen, is vaak al lastiger. Ook omdat dit in veel gevallen een breuk betekent met familie en de verdere sociale omgeving. Een bekering uit diepe overtuiging – dus niet alleen voor de vorm – en die gepaard gaat met de overstap van de ene godsdienst naar een andere, is vaak een zwaar en moeizaam proces. Hoeveel moeilijker moet het dan zijn wanneer je als koningin van een Luthers land besluit de overstap te maken naar de Rooms-katholieke Kerk? Dat betekent het opgeven van je troon en alles wat daarmee samenhangt en een definitief vertrek uit je land dat je voortaan vijandig zal bejegenen. Christina van Zweden (1626-1689) deed het. De Tilburgse schrijver Frans Godfroy (1948) schreef er een boek over.
Opvoeding
Christina’s vader stierf op het slagveld waar hij als aanvoerder van het Zweedse leger in de Dertigjarige Oorlog het protestantisme verdedigde. Hij had vooraf al geregeld dat zijn dochter hem zou opvolgen en zo werd Christina op zesjarige leeftijd koningin van Zweden. Uiteraard was er een rijksraad van vijf wijze mannen die de regeringstaken waarnam, optrad als haar voogd en toezag op haar opvoeding. Dat vooraf was vastgelegd dat zij als toekomstige koningin een opvoeding moest krijgen zoals die normalerwijze alleen voor jongens was weggelegd, lijkt haar te hebben gepast.
Behalve van de ‘stoere’ kanten van die opvoeding, genoot Christina ook van de studieuze aspecten. Zij ontwikkelde zich tot een geleerde en kunstminnende vrouw met een grote belangstelling voor wat er op die gebieden in Europa te halen viel. En dat was veel tijdens de zeventiende eeuw. Zo las zij ook veel en graag over theologische zaken, wat haar blijkbaar al jong aan het twijfelen bracht over de juistheid van haar Lutherse geloof. Gevaarlijk, want het Lutheranisme was in Zweden de staatskerk die zij als staatshoofd hoorde te vertegenwoordigen en verdedigen. Toen dan ook het plan rijpte om zich te bekeren tot de Rooms-katholieke Kerk, moest dit gebeuren in het diepste geheim en met uiterste voorzichtigheid om alles in goede banen te leiden.
Op 20 oktober 1650 werd zij officieel gekroond tot koningin van Zweden. Ze was nu volwassen, maar de Vrede van Munster die een einde had gemaakt aan de Dertigjarige Oorlog was nog maar amper twee jaar oud. Die vrede had West-Europa streng verdeeld in een hele reeks grote en kleine vorstendommen en daarvan ook de religie vastgelegd. Een bekering lag dus in alle opzichten uiterst gevoelig. Toch zette zij haar plan door. Op 6 juni trad zij af als koningin, waarna haar neef Karl Gustav werd gekroond tot koning van Zweden. Vrijwel meteen daarna verliet Christina het land voor een lange reis naar Rome, via Duitsland met een omweg door de Nederlanden en vooralsnog met haar wens zich te bekeren als grote geheim.
Incognito
In Brussel in de Spaanse Nederlanden legde zij aan het hof en nog steeds in het diepste geheim haar Rooms geloofsbelijdenis af. Daarna ging de reis verder en hoewel zij pretendeerde incognito te reizen, was dat in de praktijk met een stoet met een hele reeks rijtuigen en paardenvolk – een hele hofhouding – natuurlijk niet mogelijk. Tal van ontvangsten vielen haar ten deel en de Europese roddelpers (diplomatiek en volks) draaide op volle toeren. Pas in Innsbruck kwam zij ‘uit de kast’ en liet ze zich dopen in het bijzijn van gezanten van de paus en wereldlijke vorsten. En dan naar Rome.
Het verhaal leent zich voor een kostuumdrama en als dat een uitgesponnen tv-serie mag worden, schreef Frans Godfroy daar alvast het draaiboek voor. Godfroy, socioloog en journalist met overduidelijk een hart als historicus beschreef eerder de reisroute die Mariken van Nimwegen aflegde van Nijmegen naar Antwerpen en de vluchtroute van Hugo de Groot vanuit Slot Loevestein naar diezelfde Scheldestad. In beide gevallen stond de route centraal en resulteerde dat in gedetailleerd beschreven wandel- en fietsroutes met veel achtergrondinformatie. En steeds gebaseerd op zowel uitputtend historisch onderzoek als inspectie ter plaatse.
In zijn nieuwe boek Passage naar Rome staat de route die Christina van Zweden aflegde centraal, maar nu niet op een manier dat een langeafstand wandelaar of fietser er meteen mee op pad kan. Hier gaat het veel meer om de reis van Christina en alles wat zij onderweg meemaakte. En dat in bijna oneindig detail. Godfroy weet waar en wanneer Christina in een herberg de lunch gebruikte, wie zij onderweg ontving – of wie haar ontving – en wie zij afwimpelde, wat er bij ontvangsten op het menu stond en wanner zij zich onwel voelde. Je vraagt je als lezer regelmatig af of al die details wel nodig zijn, maar storen doen ze nergens. Het boek leest vlot en is juist ook onderhoudend doordat je zo wordt ondergedompeld in die andere wereld die het verleden is. En alle details worden onderbouwd in honderden noten en een ellenlange literatuurlijst. Het is negentiende-eeuwse geschiedschrijving op zijn best, waarbij Godfroy het ook niet schuwt om in de hoofden van zijn personages te kijken. Een boek voor tijdens de vakantie.
Triomf
Voor Rome en voor de Roomse vorstendommen was deze bekering natuurlijk een enorme triomf, al had die op het politieke wereldtoneel nauwelijks gevolgen. Christina reisde na haar bekering als koningin zonder troon nog langs katholieke hoven, genoot van haar ontmoetingen met grote geleerden en bracht nog eenmaal, in 1660, een kort en weinig succesvol bezoek aan Zweden. Ze overleed op 19 april 1689 in Rome, pas tweeënzestig jaar oud en ziek door diabetes, een infectie en uiteindelijk een longontsteking die haar fataal werd.
Zelf had zij verzocht om een eenvoudige begrafenis in het Pantheon in Rome. Een passende plek, zou ju kunnen denken, voor een dame die zelf van Luthers Rooms werd, maar wel steeds bleef pleiten voor individuele godsdienstvrijheid. Het Pantheon is nog in de Romeinse tijd gebouwd als tempel voor alle goden en vervolgens tot op heden in gebruik genomen als Rooms-katholieke kerk. Maar het Vaticaan besliste anders en Christina kreeg een pauswaardige begrafenis met een groots grafmonument in de Sint-Pieter.
Met dit boek lijkt Godfroy een nieuwe weg in te slaan, letterlijk en figuurlijk. Letterlijk te bewandelen is de hier beschreven route immers niet meer. Niet omdat de routebeschrijving daarvoor toch nog teveel hiaten vertoont (of de beschreven route domweg nu niet open is voor wandelaars), en simpelweg ook niet of nauwelijks vanwege de enorme afstand. Nieuwe reizen en afstanden liggen hiermee voor Godfroy in het verschiet: Alexander de Grote, Xuanzang, Giovanni da Pian del Carpine, Rabban Bar Sauma, Marco Polo, Hernán Cortés en vele anderen (Google ze maar). Voor de meeste van die reizigers is er helaas wel veel minder archiefmateriaal om alle details in te vullen. Wie weet wie het stokje van Christina van Zweden gaat overnemen.
Frans Godfroy, Passage naar Rome. De opzienbarende bekeringsreis van koningin Christina van Zweden 1654-1655. Utrecht: Uitgeverij IJzer 2022, 448 pp., ISBN 978-90-8684-245-2, pb., € 32.50.
Lees ook op Brabant Cultureel:
Dankzij Frans Godfroy sportief de geschiedenis in via het Marikenpad en met Hugo de Groot
Hugo de Groot en de canon van Nederland als Hollandse propagandamachine
© Brabant Cultureel 2022