door JACE van de Ven
Mijn vrouw in het ziekenhuis, mijn fiets gejat en heel de week maagpijn. Bij zoveel tegenslag kan alleen de kunst je redden. Nou ja, kunst? Wat betreft mijn bijdrage moet die met een korreltje zout genomen worden, maar laten we zeggen dat ik ondanks alles cultureel bezig was deze week.
Niemand minder dan Jan Wirken, oud-directeur van het Brabants Conservatorium had mij gevraagd mee te werken aan de uitvoering van een lied. Jan kent iedereen in de Midden-Brabantse muziekwereld en waar het moderne gecomponeerde en geïmproviseerde muziek betreft iedereen in Nederland en nog een stukje daarbuiten. Daarom is hij een verbinder, niet alleen tussen muzikanten, maar ook tussen muzieksoorten. Soms mag zelfs een amuzikaal figuur als ik meedoen.
We gingen een lied ten gehore brengen uit het Antwerps Liedboek. Dat boek bevat 221 liederen waarvan alleen de liedtekst is opgenomen, zonder muziek. Veel muziekgroepen van naam als Rum en Camerata Trajectina hebben eruit geput. Het boek verscheen in 1544 bij de drukker Jan Roulans onder de titel: ‘Een schoon liedekens. Boeck inden welcken ghy vinden sult. Veelderhande liedekens. Oude en nyeuwe Om droefheyt ende melancolie te verdrijven.’ Het Antwerps Liedboek heeft lang op Index Librorum Prohibitorum gestaan, de index van verboden boeken van de Katholieke Kerk. Dit vanwege het onchristelijk gedrag in de liedjes, ook van paters en nonnen.
Nou, dat ‘melancolie verdrijven’ kwam mij uitstekend uit, gezien mijn pechweek. En als braaf katholiek opgevoed jongetje vind ik het nog steeds een beetje stoer om te zondigen tegen door die kerk opgelegde, bevoogdende geboden. Ook al ben je dan bijna vijfhonderd jaar te laat.
Het lied dat wij gingen zingen, heet – net als minstens honderd andere liedjes in die het Antwerps Liedboek – ‘Een nieuw liedeken’. Meestal had zo’n nieuw lied een al bestaande melodie, soms schreef men dat er bij: ‘op de voois van’. Mensen uit die tijd wisten hoe het gezongen moest worden. Wij niet en daarom had Jan Wirken gitarist John Nuijten gevraagd een nieuwe melodie te schijven. Hij had dat met zoveel gevoel gedaan dat ik aanvankelijk dacht dat hij een of andere middeleeuwse melodie had gejat. Mooi niet, hij had slechts de juiste noten gevonden die de tekst nodig had. Zo hoor je een lied te componeren, bij extra bombarie beland je al snel bij de kitsch.
John deed klassiek gitaar aan het Brabants Conservatorium en was prominent aanwezig in de Tilburgse muziekscene in de jaren negentig, onder meer met de groep MAM. En dan hadden we ook nog eens een gerenommeerde zangeres, Lizet van Beek. Ooit begonnen bij de RK Veulpoepers BV en later, na ook een conservatoriumopleiding, uitgegroeid tot een vertolkster van allerlei muziek met haar steeds diepere en vollere mezzogeluid.
Echt zingen werd aan mij niet toevertrouwd
Ons ‘nieuw liedeken’ had als ondertitel ‘Aen elck oore hanget een man’. Het is een tweespraak tussen een echtgenoot en echtgenote die elkaar redelijk beu zijn. De delen die de vrouw zingt, eindigen steeds met de verzuchting ‘Aen elck oore hanget een man’. Omdat echt zingen niet aan mij werd toevertrouwd, zong bij onze uitvoering Lizet van Beek zowel de coupletten van de man als die van de vrouw. Ik mocht alleen een stuk parlando uit de zestiende-eeuwse tekst reciteren en soms als Lizet ‘Aen elck oore hanget een man’ zong, samen met Jan Wirken ‘wijf’ roepen.
Bas Jongenelen, docent letterkunde aan de Fontys Hogeschool, die de tekst voor ons eerst letterlijk vertaald had, tikte droog: ‘Aan elk oor hangt een echtgenoot/echtgenote’. In de metrische hertaling die ik later op basis van zijn tekst maakte, koos ik weer voor de middeleeuwse equivalent van echtgenoot of echtgenote: man of wijf, woorden die in het Duits en het Engels heden ten dage nog gebruikt worden. En omdat ik niet precies de eventueel gecompliceerde betekenis van ‘Aen elck oore hanget een man/wijf’ heb kunnen achterhalen, besloot ik het zinnetje niet te vertalen. Lekker makkelijk: laat het publiek het maar zelf interpreteren, anders zitten ze er al te werkschuw bij.
Laat ik voor u enkele delen uit het lied afdrukken. Het is geen meesterwerk, van de oorspronkelijk tekstdichter niet, die nogal eens door rijmdwang wordt geplaagd, en van de hertaler niet, omdat die de tekst mogelijk hier en daar wat te grof geïnterpreteerd heeft. Waarom ik het u toch mee wil geven? Om u duidelijk te maken dat het in huwelijken van vijfhonderd jaar geleden ook nogal eens kommer en kwel is geweest.
De man begint als volgt:
Helaas ik mag wel huilen en verdrietig klagen
Dat ik beter nooit getrouwd zou zijn
Ik wilde graag een vrouw bij nachten en bij dagen
Maar helaas, vaak is het huis te klein
Zij scheldt in vuur en vlam
Jij bent een lamstraal in bedrijf
Dus weet ik me geen blijf
Aen elck oore hanget een wijf
De vrouw antwoordt:
Begrijpt u dat ik om mijn huwelijk ween
Met mijn man is het leven een hel
Gelukkig heb ik er niet meer dan één
Naar mij is hij zo onaangenaam en fel
Misschien wil iemand hem wel?
Dan zou ik scheiden van de man
Zo snel als ik het klaren kan
Aen elck oore hanget een man
En zo gaat dat nog een aantal coupletten door met verwijten zoals ze heden ten dage nog her en der klinken:
Mijn man is lui, je ziet hem zelden zwoegen
Met mij gezien worden, zou hij niet willen
Hij loopt met zijn dronkaards naar de kroegen
Om daar zijn laatste stuiver te verspillen
Of:
Mijn vrouw wil graag de mannequin uithangen
En elke dag iets dragen van de laatste look
Een blouse, jurk, een riem van leer van slangen
Dan vergeten we nog schoenen en een broek
Prachtig om te doen. En ook al mocht ik dan alleen maar een stukje parlando doen en hier en daar het woord ‘wijf’ roepen, zingen verdrijft de ‘droefheyt ende melancolie’. We doen het veel te weinig. Wie ons optreden nog zou willen zien, kan zondag 16 juni terecht bij Cultureel Café Theresia, Theresiastraat 11a in Tilburg, ergens tussen 14.30 en 17.00 uur.
© Brabant Cultureel 2024
Eerdere columns van JACE op Brabant Cultureel