‘Meer dan duizend woorden’ vertelt het verhaal van fotograaf Ahmet Polat, geboren in een Turks gezin in Fijnaart. Samen met de Marrokaanse Vlaming Rashif El Kaoui presenteert hij een theatrale live foto-expositie. Die gaat over het werk van Polat, maar meer nog over de mens achter de fotograaf. Dat resulteert in een fraai zelfportret van een ‘lichtgevoelige jongen’.
door Emmanuel Naaijkens • scènefotografie > Annejet Brandsma
Het is een geliefd cliché in de journalistiek, een foto zegt meer dan duizend woorden. Hoewel daar wel wat op valt af te dingen, zit er, zoals in elk cliché, een kern van waarheid in. Het zijn vooral iconische foto’s waarvoor dit opgaat. Beelden die in één oogopslag een verhaal vertellen dat niet in woorden is te vatten. Van de Vietnamoorlog bijvoorbeeld zijn enkele beroemde voorbeelden zoals de Boeddhistische monnik die zich uit protest in brand stak, de Amerikaanse tank die achteloos aan een touw een dode Vietcongstrijder meesleepte, en natuurlijk het meisje Phan Thi Kim Phuc dat na een Amerikaans bombardement met napalm naakt wegrende van de plek des onheils.
Het is onder meer deze indringende foto van Nick Ut die fotograaf Ahmet Polat laat zien in de voorstelling ‘Meer dan duizend woorden’, Die voorstelling gaat over de loopbaan van Polat, maar meer nog over de mens achter de fotograaf en in de voorstelling wordt het levensverhaal vooral verteld door zijn vriend acteur Rashif El Kaoui die als het ware in de huid kruipt van Polat.
De fotograaf moet vooral zichzelf zijn
Het is een fraaie vondst om op deze manier aan de hand van sleutelmomenten de geschiedenis van Polat over het voetlicht te brengen, want dat geeft de voorstelling een flinke dynamiek. Rashif El Kaoui is een begenadigd verteller die met kleurrijk en barok taalgebruik sfeervolle, soms oriëntaalse beelden oproept van de belevenissen van Polat. Nu en dan ondersteund door mooie, trage filmbeelden. De fotograaf hoeft niet te acteren, hij moet vooral zichzelf zijn.
Polat heeft niet de gave van het woord zoals zijn vriend, hij zegt het met beelden. Illustratief is de scène waarin zijn vriend vraagt te beschrijven wat de doka voor hem betekent. Polat, die nog analoog fotografeert, antwoordt iets in de geest van ‘daar kom ik tot rust, daar reflecteer ik’. Zijn vriend schudt zijn hoofd over die algemeenheden en verwoordt vervolgens hetzelfde in poëtische bewoordingen.
Ahmet Polat en Rashif El Kaoui hebben een gemeenschappelijke achtergrond doordat zij zijn geworteld in twee culturen. Polat is geboren in een Turks gezin in het West-Brabantse Fijnaart. Hij ging er naar de dorpsschool en fietste later naar het Norbertuscollege in Roosendaal. Zijn vriend is een Marokkaanse Vlaming. En zoals dat gaat in dit soort situaties is het voortdurend schakelen tussen de ene en de andere cultuur. Op sommige momenten het gevoel een buitenstaander te zijn, op andere momenten zich er onlosmakelijk mee verbonden weten. Wat beide mannen ook gemeen hebben, is dat ze kozen voor een vak waarvan ze zich thuis afvroegen of je daarmee wel geld kon verdienen.
Aardbeving in Turkije werd een scharnierpunt
Polat ging naar kunstacademie Sint Joost in Breda waar hij zich verdiepte in fotografie. In Turkije in 1999 werd getroffen door een zware aardbeving zou voor hem een scharnierpunt in zijn leven worden. Polat pakte onmiddellijk zijn spullen, inclusief zijn camera, om naar het land af te reizen dat hij niet kende en waarvan hij, op een paar woorden na, de taal niet sprak. Het was een confronterende ervaring, beelden die hij maakte van de gevolgen van de aardbeving worden in de voorstelling getoond.
Het was ook daar dat hij als fotograaf-in-opleiding voor het eerst voor een dilemma kwam te staan. Moest hij, net als zijn collega’s, het leed in close up in beeld brengen van een meisje dat levend onder het puin vastzat? Polat vond dat een inbreuk op de privacy van het kind, daar deed hij niet aan mee. De verhouding van de fotograaf tot zijn onderwerp loopt als een rode draad door de voorstelling: er moet sprake zijn van wederkerigheid. Hij gaat geen morele grenzen over om alom bewonderd te worden, heeft geen last van een groot ego. De foto die hij later van het meisje maakte toen ze in een ambulance lag, krijgt het publiek in deze voorstelling daarom niet te zien.
Wijze raad van zijn moeder
De start van zijn loopbaan is geen gemakkelijke. Door zijn opdrachtgevers wordt hij toch vooral gezien als ‘de allochtoon die van andere allochtonen foto’s maakt’. Voor zijn andere werk is niet of nauwelijks belangstelling. Maar hij laat zich daardoor niet uit het veld slaan en houdt vast aan de wijze raad van zijn moeder: ‘Laat je door niemand tegenhouden, zelfs niet door mij.’ Hij werkt gestaag aan een internationale carrière, fotografeert topmodellen voor het blad Vogue, is in Nederland in 2015 Fotograaf des Vaderlands, is regelmatig te gast in het tv-programma Buitenhof en is sinds vorig jaar hoofdredacteur van omroep Human. Ook ontwikkelt hij zich tot filmmaker.
Parallel is zijn zoektocht naar wat zijn thuis is, wat zijn relatie is tot zijn ouders. Als na 2000 het maatschappelijk klimaat verhardt ten aanzien van moslims, vooral na de moord op Theo van Gogh door Mohammed B., verkast hij naar Turkije. Polat, ‘de lichtgevoelige jongen’ (naar Walter van den Broeck), begrijpt niet waarom mensen anderen nodeloos moeten kwetsen.
In Turkije vindt hij zijn draai en treft er gelijkgestemden van zijn generatie die hoopvol zijn over een nieuw, modern Turkije. Maar tien jaar later neemt de onderdrukking onder president Erdoğan toe en keert Polat een illusie armer met zijn gezin terug naar Nederland.
Een verontrustende breuk
‘Meer dan duizend woorden’ gaat uiteraard ook over fotografie. Polat ziet een duidelijke breuk tussen de twintigste en eenentwintigste eeuw, en dat verontrust hem. In de vorige eeuw konden fotografen met hun werk nog de macht controleren. Zie hoe de gruwelijke foto’s van de oorlog in Vietnam indertijd de publieke opinie beïnvloedden. Met de opkomst van de digitale fotografie, in het bijzonder smartphones, is de professionele fotograaf die rol kwijtgeraakt. Elke dag overspoelen via internet miljoenen foto’s de wereld.
Altijd was er al de vraag of een foto een waarheidsgetrouwe weergave van de werkelijkheid is, of dat dit schijn was. De fotograaf legt immers zijn eigen waarneming vast, kiest letterlijk positie en is dus per definitie niet objectief. En nu is er de kunstmatige intelligentie (AI) die beelden tot in de hoogste perfectie kan manipuleren. Polat noemde het voorbeeld van de Tank Man, de Chinese burger die in 1989 tijdens protesten in zijn eentje tanks tegenhield. Vastgelegd op een iconische foto. Nooit is bekend geworden wie deze man was, hoe zijn gezicht eruitzag. Maar als je Google nu vraagt om een foto van de Tank Man verschijnt er een door AI geproduceerd portret op het scherm. Reden genoeg om bezorgd te zijn, aldus Polat.
‘Meer dan duizend woorden’ is een fijne, boeiende productie met een lichte toets en omlijst met toepasselijke muziek van Michelie Samba. De voorstelling biedt de toeschouwer een leerzaam overzicht in de ontwikkeling van de fotografie. En via een zelfportret een persoonlijk inkijkje in het leven van een Nederlander met Turkse wortels die het als zijn opdracht ziet om met zijn werk mensen met verschillende achtergronden tot elkaar te brengen.
Voorstelling: ‘Meer dan duizend woorden’ door Het Zuidelijk Toneel. Rashif El Kaoui: tekst en spel; Ahmet Polat: beeld en spel; Piet Menu: artistiek advies; Annejet Brandsma: decorontwerp; Ilse Vermeulen: kostuumontwerp; Michelle Samba: muziek; Rianne Valstar: productie; Arco Middendorp: techniek; Sofie Knijff: fotografie campagnebeeld. Gezien donderdag 3 april 2024 Theater aan de Parade Den Bosch. De voorstelling is in Noord-Brabant te zien op 15 mei in Schouwburg Concertzaal Tilburg en op 16 mei in De Kring in Roosendaal.
www.hzt.nl & Speellijst Meer dan duizend woorden
www.studiopolat.org
Meer over Het Zuidelijk Toneel op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2024