Na ‘Pogingen tot zomer’ heeft Janneke de Bijl met ‘Als, dan’ haar tweede boek afgeleverd. Behalve schrijfster is zij cabaretière en filosofe. Dat is in haar roman aan alles af te lezen. Het boek is een komische tragikomedie.
door Peter van Vlerken
Op de achterkant van het boek Als, dan van Janneke de Bijl (’s-Hertogenbosch 1982) staat een foto van de schrijfster. Ze zit wat onhandig op een stoel die dan ook een beetje op twee poten lijkt te wankelen. De foto is goed gekozen, want hoofdpersoon Eefje Vergeer van wat de schrijfster ‘een logische roman’ noemt, staat eveneens wankelmoedig in het leven. Zij heeft haar vader verloren aan een verkeersongeluk en kampt als gevolg daarvan met verlatingsangst, paniekaanvallen en nog een serie wat meer onduidelijke persoonlijkheidsstoornissen.
Was hij maar een hond die zich liet africhten
Laat de ijverige en sympathieke maar een tikkeltje chaotische en naïeve Eefje nou net een lapzwans van een vriend hebben die zich moeilijk laat binden, niet met de seks die zij hem schenkt om hem te houden, en ook niet met de hulp die zij hem verschaft bij de studie. Hij houdt meer van gamen dan van haar. Was hij maar een hond die zich liet africhten en makkelijk aan het lijntje liet houden. Maar, zoals blijkt uit de trainingen die zij volgt met haar viervoeter Max, zelfs bij een hond gaat het gehoorzamen niet van een leien dakje. Tot overmaat van ramp blijkt haar hond evenzeer met verlatingsangst te kampen.
De roman Als, dan verscheen al een tijdje geleden. Het was Brabant Cultureel even ontgaan dat de in Amsterdam wonende Janneke de Bijl geboortig is uit ’s-Hertogenbosch. Maar haar boek is zeker de moeite waard om er hier nog de aandacht op te vestigen. Ook hoofdpersonage Eefje is een Brabantse. Zoals de schrijfster dat heeft gedaan, studeert ze filosofie in Groningen. Niet dat dit het boek per se tot een autobiografische roman maakt, maar opvallend is de overeenkomst wel.
Eefje probeert in haar trubbelige studentenleventje houvast en gemoedsrust te vinden bij de filosofie, in het bijzonder bij het vak logica. In tegenstelling tot haar vriend doet zij erg haar best, maar de standvastigheid die ze ontbeert vindt ze niet in haar studie, noch bij de psycholoog die ze consulteert. Hoe lastig ze het ook heeft, denk niet dat Als, dan daarom een somber boek is, integendeel, het is een tragikomedie die eerder komisch is te noemen dan tragisch.
Met een paar treffende woordjes zet zij verschillende typetjes neer
Janneke de Bijl is bezig flink naam te maken als cabaretière en dat lees je af aan haar schrijfstijl. Met een paar treffende woordjes weet zij verschillende typetjes neer te zetten, vooral van medestudenten. Ze kan leuke en originele als-vergelijkingen bedenken. Haar alinea’s eindigen niet zelden in een grappige pointe, hoe verdrietig het onderwerp ook is.
Als, dan is een tragikomedie die eerder komisch is te noemen dan tragisch
Op zoek naar een geschikte psycholoog merkt Eefje dat het aanbod van zielzorgers in Groningen wel erg groot is: ‘Iedereen is blijkbaar ongelukkig. In steden zitten ze allemaal bij de psycholoog. In dorpen hoor je er niemand over. Daar plegen de mensen in één keer zelfmoord, hangen ze in de bomen langs de provinciale weg.’
De filosofische diepgang waarover de schrijfster beschikt
Haar korte zinnen lenen zich er bij uitstek te worden voorgelezen op een podium, al kan die indruk ook ontstaan doordat je als lezer wéét dat zij cabaret beoefent. De Bijl schrijft niet wat je hoogstaande literatuur zou noemen, eerder valt het evenals cabaret onder de noemer kleinkunst. Maar zoals gezegd: best de moeite waard, al was het maar vanwege de filosofische diepgang waar de schrijfster, ondanks de lach die zij veelvuldig weet op te roepen, wel degelijk over beschikt.
Hoe diep de Eefje uit het boek ook in de misère verkeert, toch heb je als lezer steeds het gevoel dat het wel goed komt met haar. Maar volgens een oude – Brabantse? – wijsheid die ook een paar keer in de roman wordt geciteerd ‘moet het eerst erger worden voordat het beter wordt’. Of het nu is als schrijfster, cabaretière of filosofe, ook Janneke de Bijl komt er wel.
Janneke de Bijl, Als, dan. Een logische roman. Amsterdam: Nijgh & Van Ditmar 2023, 288 pp., ISBN 9789038813134, pb., € 22,99.
www.singeluitgeverijen.nl/nijgh-van-ditmar/
Janneke de Bijl in de rol als cabaretière met haar programma Doet u ook mensen?
Nog te zien in:
18 januari > Schouwburg • Tilburg
20 januari > Theater De Bussel • Oosterhout
27 januari > Theater De Hofnar • Valkenswaard
24 februari > Parktheater • Eindhoven
2 maart > Chassé Theater • Breda
13 maart > Theater Speelhuis • Helmond
20 maart > Theater De Leest • Waalwijk
27 maart > Verkadefabriek • ‘s-Hertogenbosch
© Brabant Cultureel 2024