In 2023 werden we getrakteerd op twee exposities over nog onbekende perioden uit het leven van Vincent van Gogh. Het Van Goghmuseum in Amsterdam schonk aandacht aan de tijd dat hij in 1887 tijdens zijn verblijf in Parijs aan de Seine werkte. Het Drents Museum in Assen besteedt aandacht aan de drie maanden dat hij in 1883 in Drenthe werkte. Beide exposities behoorden tot de mooist vormgegeven museale presentaties van het jaar.
door Irma van Bommel • alle beelden uit besproken boek
Zowel aan de recente expositie in het Van Goghmuseum als aan die in het Drents Museum ging gedegen onderzoek vooraf, wat resulteerde in boeiende publicaties. Daarmee wordt het beeld dat wij hebben van Vincent van Gogh (1853-1890) genuanceerd. Wat beide publicaties interessant maakt, is dat foto’s uit die tijd deel uitmaken van dat onderzoek en beide boeken méér zijn dan een tentoonstellingscatalogus. Brabant Cultureel besteedde eerder aandacht aan de expositie en het boek Van Gogh aan de Seine. De tentoonstelling in Assen heet Op reis met Vincent. Van Gogh in Drenthe. Het begeleidende boek kreeg dezelfde titel. Boek en expositie zijn het resultaat van acht jaar onderzoek door Annemiek Rens, hoofdconservator bij het Drents Museum.
Naar Drenthe om daar buiten te gaan werken
Begin september 1883 vertrok Vincent van Gogh vanuit Den Haag naar Drenthe om daar buiten te gaan werken. Hij reisde per trein naar Hoogeveen, over een spoorlijn die pas tien jaar eerder was aangelegd. Daar verbleef hij enkele weken en reisde toen per trekschuit door naar Nieuw-Amsterdam en Veenoord. Van daaruit maakte hij een dagtocht naar Zweeloo. De tentoonstelling over zijn ‘Drentse periode’ is nog te zien tot en met 7 januari 2024; het boek blijft.
In de expositie kun je plaatsnemen in een van de nagebouwde treincoupés en via grote projecties (gerealiseerd door het bedrijf Sho Sho) van oude foto’s, tekeningen en schilderkunst, trekt het landschap aan je voorbij. Alsof je er door de ogen van Vincent naar kijkt. Van de drukke stad naar de rust van het platteland werkt natuurlijk onthaastend. Prachtige, rustgevende pianomuziek van componist Stijn Hosman draagt daaraan bij. Hosman, die studeerde aan de Fontys Academy of the Arts in Tilburg, schreef deze muziek speciaal voor de expositie.
In de expositie in Assen waren ‘maar’ zestien werken van Van Gogh uit zijn Drentse periode te zien. Toch kun je in deze presentatie uren doorbrengen, want er zijn ook veel negentiende-eeuwse werken te zien van de School van Barbizon (de eerste buitenschilders), de Haagse School en werken van zeventiende-eeuwse landschapsschilders waar Van Gogh zich door liet inspireren. Namen noemde hij in brieven aan zijn broer Theo. Delen uit deze brieven zijn te lezen als een reisdagboek van Van Gogh in Drenthe en zijn als zodanig opgenomen in zowel de expositie als het boek.
In de leer bij zijn oom Anton Mauve in Den Haag
Slechts drie jaar eerder besloot Van Gogh kunstenaar te worden en ging hij in de leer bij zijn oom Anton Mauve in Den Haag. In navolging van Mauve, Van Rappard maar ook van onder anderen Hendrik Willem Mesdag, zijn vrouw Sientje Mesdag-van Houten en George Hendrik Breitner, besloot Van Gogh een poos in Drenthe te gaan werken. Ook om afstand te nemen van zijn geliefde Sien, met wie hij net de relatie had verbroken.
Hij verbleef drie maanden in Drenthe van september tot begin december 1883. In die tijd van het jaar trof hij er geen andere schilders. Hij had gehoopt Max Liebermann te treffen, maar ook die was na de zomer vertrokken. In het begin was Van Gogh enthousiast over het landschap, de uitgestrekte heide, de turfwinning en de avondschemering. In Drenthe wilde hij vooral de hardwerkende mensen op het land weergeven, naar zijn grote voorbeeld Jean-François Millet. Hij beschouwde zijn verblijf in Drenthe als een werkperiode waarin hij stappen kon zetten. Aan verkopen dacht hij nog niet. Maar het zat hem niet mee. De plaatselijke bevolking wilde niet of nauwelijks voor hem poseren, hij kon in Hoogeveen geen teken- en schildersmaterialen kopen, had geen atelierruimte en voelde zich eenzaam. Begin december had hij er genoeg van en vertrok naar Nuenen. Daar waren zijn ouders naartoe verhuisd sinds zijn vader daar predikant was geworden.
De kleuren lopen van de wanden over in de vloerbedekking
In Drenthe werkte Van Gogh in verschillende technieken. Hij maakte tekeningen in potlood en pen. Daarnaast schilderde hij in aquarel en in olieverf. Zijn olieverfschilderijen op doek zijn sober en somber van kleur, overeenkomstig zijn latere werken in Nuenen. Maar zijn aquarellen en een enkele olieverf op karton zijn opvallend kleurrijk. In de expositie zijn verschillende kamers gemaakt in de kleuren die Van Gogh aan het landschap gaf. Die kleuren lopen van de wanden over in de vloerbedekking, een vondst van het bedrijf Northern Light, dat verantwoordelijk was voor de vormgeving.
De tekst in het boek is grotendeels geschreven door Annemiek Rens. Interessant is dat er een hoofdstuk met foto’s uit die tijd of van iets later datum is toegevoegd. Dat is samengesteld door historici Mark Gosling, conservator van het Drents Museum, en Jan van Zijverden, verbonden aan het naast het museum gelegen Drents Archief. Deze foto’s geven een beeld van hoe Van Gogh het landschap destijds aantrof. Tijdgenoten van Van Gogh zochten in Drenthe de romantiek van het nog niet door industrie aangetaste landschap. Van Gogh zelf richtte zich meer op het sociale aspect van het eenvoudige en armoedige plattelandsleven. Foto’s getuigen daarvan, maar geven ook een realistisch beeld van de vooruitgang, van de aanleg van kanalen, sluizen en bruggen, de turfwinning, het transport van turf via trekschuiten en de ontginning van de woeste gronden.
‘Op reis met Vincent. Van Gogh in Drenthe’, tot en met 7 januari 2024 in het Drents Museum in Assen.
Op reis met Vincent | Drents Museum
Annemiek Rens, e.a., Op reis met Vincent. Van Gogh in Drenthe. Zwolle: Waanders 2023, 160 pp, NL ISBN 9789462624948, ENG ISBN 9789462624955, hb., € 29,95.
Lees ook op Brabant Cultureel
In Parijs maakte Van Gogh voor het eerst deel uit van de avant-garde
© Brabant Cultureel 2024