De nieuwe roman Zogkoorts van A.F.Th. van der Heijden komt als een complete verrassing voor de nog altijd vele liefhebbers van de reeks ‘De tandeloze tijd’ waarmee de auteur veertig jaar geleden begon en waarvan dit het dertiende deel is.
door Peter van Vlerken
Lang is er sprake geweest van de oprichting in Eindhoven van het A.F.Th. van der Heijden-huis, een literair centrum voor onder meer lezingen en tentoonstellingen. Laten we het erop houden dat dit plan ten onder ging in een stortvloed aan goede bedoelingen. Het is maar goed dat Van der Heijden er een paar jaar geleden zelf zijn handen vanaf trok, want anders zou er nog steeds vruchteloos over worden gebakkeleid. De auteur deed dat overigens nadat hij de organisatie nog wel als steun in de rug de novelle Ik zou van de hoge, ik zou in het diepe had gegund, een opwarmertje voor de komend voorjaar te verschijnen roman De IJzeren Man.
Een digitaal A.F.Th. van der Heijden-huis
Is er dan niets overgebleven van het ooit zo prijzenswaardige initiatief? Toch wel hoor. In plaats van een fysieke ruimte is door de Stichting de Tandeloze Tijd een website in het leven geroepen met allerlei nieuwtjes en wetenwaardigheden rondom Brabants beroemdste schrijver. We zouden het een digitaal A.F.Th. van der Heijden-huis kunnen noemen, wat misschien wel veel meer van deze tijd is dan een van baksteen. Wim Voets, Jan Brands en Robert Hempelman zijn de kartrekkers van de website www.afthvanderheijden.info. Qua vormgeving en gebruiksvriendelijkheid kan er nog wel het een en ander aan worden verbeterd, maar de site is er en dat is al heel wat.
Bij het veertigjarig bestaan van de romancyclus ‘De tandeloze tijd’ boekt de gelijknamige stichting dezer dagen een groot succes met twee bijzondere boekuitgaven. De eerste is een essaybundel van verschillende Van der Heijden-kenners met een voorwoord van de schrijver zelf. De tweede komt als een nog veel grotere verrassing: de compleet nieuwe roman Zogkoorts als dertiende deel van ‘De tandeloze tijd’. Beide boeken zijn nergens anders te verkrijgen dan via de website van de stichting. Exclusiever had de stichting het zich niet kunnen wensen.
Een nieuwe roman is wel wat anders dan de novelle waar de stichting de auteur bij gelegenheid van het jubileum van zijn cyclus om had gevraagd. “Het liep een beetje uit de hand”, laat Wim Voets met gevoel voor understatement weten, “ik kwam met twee kilo typoscript thuis.” Het werd uiteindelijk een roman van driehonderddertig pagina’s. Niet de omvang die we onderhand gewend zijn van Van der Heijden, maar niettemin heeft Zogkoorts een omvang die er wezen mag.
Tot tweemaal toe gekroond tot Kersenkoningin
Zogkoorts begint waar Stemvorken ophoudt, Van der Heijdens vorige roman over de amour fou tussen Zwanet Vrauwdeugt, echtgenote van de uit ‘De tandeloze tijd’ niet weg te denken Albert Egberts, en Corinne Suwijn, voormalig fotomodel, bijgenaamd de Venus van Mierlo en tot tweemaal toe gekroond tot Kersenkoningin van dat dorp. Zij is de bijna-ex van Alberts rivaal Hans Krop. Krop heeft haar weggesleurd van Zwanet, maar al op de eerste bladzijden van Zogkoorts weten de minnaressen zich te herenigen.
Wat heet! Wie dacht in Stemvorken alles qua lesbisch geminnekoos wel zo’n beetje voorgeschoteld te hebben gekregen, vergist zich deerlijk. In wellustig te noemen taal stookt Van der Heijden het liefdesvuur tussen Zwanet en Corinne tot ongekende hoogte op. De orgasmes zijn niet te tellen, de lichaamssappen spatten van de pagina’s. ‘Liefde moet gutsen’, heet het in Zogkoorts.
De orgasmes zijn niet te tellen, de lichaamssappen spatten van de pagina’s
In hun erotische fantasieën doen de twee dames er nog een schepje bovenop. Zij verlustigen zich zodanig aan het beeld van melk sprietsende borsten dat zij een poging doen gelijktijdig in verwachting te raken. Beide vrouwen zijn midveertigers en al moeders, de tieten zijn vanzelfsprekend wat gaan hangen, ‘als slappe nutteloze kerkenzakken aan een stok’. Wat zou er mooier zijn dan de volheid te herwinnen? Een zwangerschap als verjongingskuur! Als verwekker ligt sleutelgatgluurder Albert Egberts voor het grijpen…
Om de leespret niet te bederven laat ik hier maar in het midden of er van de zwangerschap iets terecht komt. Wel mag duidelijk zijn dat het met de verhouding tussen Zwanet en Corinne niet goed kan blijven gaan. Doordat de uitspattingen dermate de spuigaten uitlopen, voel je dat lang van tevoren op je klompen aan.
Het boek bevat nogal wat doublures
Er is het een en ander aan te merken op Zogkoorts. Je krijgt de indruk dat het gaat om restmateriaal van Stemvorken. Het boek bevat nogal wat doublures. Zelfs een woordkunstenaar als Van der Heijden slaagt er soms niet in iets nieuws te verzinnen om de vrijerijen te beschrijven, en na Stemvorken heb je het er ook wel mee gehad eigenlijk. Het wordt bijna hilarisch tot welke toppen de liefde wordt opgestuwd. Ernstiger is dat een enkele keer een complete paragraaf in de lucht blijft hangen.
Dat neemt niet weg dat Zogkoorts welzeker zijn aantrekkelijkheden heeft. Voor liefhebbers van ‘De tandeloze tijd’ is het mooi te merken hoe Van der Heijden put uit andere delen van zijn steeds verder uitdijende romanreeks. Zo wordt Tientje Poets uit De helleveeg weer opgevoerd. De jonge Albert Egbers besproeit al kotsend de trouwjurk van zijn tante met chocola en bloed en wordt zo verantwoordelijk gehouden voor haar ellendige huwelijk. Corinne wordt in Zogkoorts ook in een trouwjurk gehesen en door Zwanet bespuugd met op bloed gelijkend kersensap, hetgeen kan worden gezien als voorbode van hun fatale verhouding.
Van der Heijden slaagt erin zijn zich steeds verder vertakkende romanreeks bij elkaar te binden
Sommige passages uit Zogkoorts zouden passen in Vallende ouders en De gevarendriehoek, de vroegste delen van ‘De tandeloze tijd’. Er zijn verwijzingen naar andere boeken, zoals Weerborstels en het Schervengericht. Mede daardoor slaagt Van der Heijden erin zijn zich steeds verder vertakkende romanreeks bij elkaar te binden. Natuurlijk ook doordat ‘het leven in de breedte’ weer aan de orde komt, sinds jaar en dag het adagium waarmee Van der Heijden zijn oeuvre weet te wortelen. Grappig is hoe hij in Zogkoorts de #MeToo-beweging laat opdraven die nogal de vloer aanveegde met Stemvorken, waarmee hij zijn criticasters op voorhand de wind uit de zeilen neemt.
Wier schoonheid menig jongenshart op hol liet slaan
Als altijd ontleent de romancier in dit boek van alles aan de werkelijkheid, zoals het kersenpitten spugen in Mierlo, waarvan hij Corinne het slachtoffer laat worden. Het personage van Corinne is geënt op het fotomodel Apollonia van Ravenstein, wier schoonheid zelfs vanaf de bladzijden van modetijdschriften menig jongenshart uit Geldrop en Mierlo op hol liet slaan. Zij huwde de kapitein van een cruiseboot en bevoer sindsdien de wereldzeeën, wat gebeurt in Zogkoorts met Corinne op het narrenschip Stultifera Navis.
Over de vermenging van verbeelding en werkelijkheid zegt Zwanet in Zogkoorts dit tegen Albert Egberts: ‘Net of je de gebeurtenissen zo lang door je hoofd laat spelen tot ze een extra lading krijgen… een geheime betekenis.’ Een betere beschrijving van Van der Heijdens werkwijze zou ik niet kunnen bedenken.
A.F.Th. van der Heijden, Zogkoorts. Roman.
Uitgave Stichting de Tandeloze Tijd 2023, 330 pp., € 24,95.
Uitsluitend te bestellen via www.afthvanderheijden.info. De essaybundel ‘40 jaar De tandeloze tijd. Deel 1’ is daar eveneens te bestellen. Prijs: € 15,95. Deel 2 verschijnt in januari 2024.
Lees meer over A.F.Th. van der Heijden op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2023