Column door JACE van de Ven •
Hoewel het tegendeel van een organisator, ben ik zomaar opeens betrokken geraakt bij het organiseren van een maandelijks cultureel café. En nog wel omdat ik zelf het initiatief heb genomen. Hoe ouder hoe gekker, het blijkt maar weer eens. Een paar maanden geleden las ik op Facebook dat dr. Bas Jongenelen, die Nederlandse literatuur onderwijst aan de Fontys Hogeschool, in zijn colleges de volledige Vanden vos Reynaerde had voorgelezen en dat de studenten daarvan genoten hadden. Onmiddellijk verschenen er allerlei reacties van Facebookvrienden die verklaarden daar graag bij geweest te zijn. Ik ook.
Sinds wij in 1980 bij Openluchtspelgroep Oosterhout Jungleopera, de flower-power-bewerking van Vanden vos Reynaerde door Jaap van de Merwe hebben gespeeld, ben ik verknocht aan dat verhaal en aan de treffende manier waarop het van alle tijden is te maken. Dus vroeg ik Bas Jongenelen of hij genegen was de Reinaert in het openbaar voor te lezen als ik daar een geschikte plek voor wist te vinden. Dat was hij.
Nu wilde het toeval dat Rob Berkel, oud directeur van Museum Scryption en drijvend kracht achter de stichting Lorenzetti, wegens een verhuizing naar België dit seizoen niet in staat zou zijn om zijn maandelijkse culturele café Lorenzetti in de Tilburgse Stadstuin Theresia te organiseren. Via mijn vriend Hans van de Muijsenberg die ook in de wijk Theresia actief is, of in elk geval geweest is, hoorde ik dat de Stadstuin het op prijs zou stellen als wij dit seizoen het cultureel café in hun gebouw zouden overnemen. Niet onder de naam Lorenzetti uiteraard, want dat is iemand anders, maar gewoon als cultureel café Theresia. Volgt u het nog? En het mocht niet alleen maar Vanden vos Reynaerde zijn.
Dat laatste begrepen we, dus gaan we het voorlezen van Bas Jongenelen een voorprogramma geven van items die in een organiek cultureel café niet misstaan, een muziekje, een verhandelingetje, een filmpje en uiteraard een drankje tussendoor. Niets menselijks is de kunst vreemd. Maar Reynaert blijft dit seizoen wel het hoofdprogramma. Op elke derde zondagmiddag van de maand, van januari tot en met juni, zal Jongenelen de Middelnederlandse tekst declameren en uiteraard soms een stapje terug doen om de gang van zaken toe te lichten. Omdat het verhaal voor de gemiddelde toeschouwer niet gemakkelijk te volgen is, kan de luisteraar bij de voorlezing de Middelnederlandse tekst en een door Jongenelen gemaakte letterlijke vertaling naar onze huidige taal inzien. Hij heeft die teksten onlangs in een boek uitgegeven. Het is echter helemaal geen verplichting dat boek te kopen, steeds zal er ook een aantal A4 velletjes klaarliggen met de tekst die wordt behandeld.
Die psychopatische vos….daar kon ik wel wat mee
Ook nog weten wat Jongenelen heeft met Reynaert? ‘Vanden vos Reynaerde heeft sinds ik op de middelbare school zat mijn belangstelling gehad. Ik kan mij niet meer herinneren dat we er specifiek les over gehad hebben in 1986 of 1987, maar die psychopathische vos… ja, daar kon ik wel wat mee. Ik herkende er de humor in die ik ook zag in Kamagurka, Herr Seele, Wim T. Schippers en Monty Python – de humor die mij als adolescent enorm aansprak en die mij nog steeds enorm aanspreekt. Het leven is absurd, ook het dierenleven.’
‘Toen ik zelf leraar Nederlands werd, bleef Reynaert bij me. Zowel tijdens mijn lessen op het voortgezet onderwijs als tijdens mijn lessen toen ik docent werd op de lerarenopleiding. Vanden vos Reynaerde bleef een inspiratiebron. De moraal dat de schurk wint, heeft mij altijd gefascineerd. Want Reynaert is een crimineel, een oplichter, een psychopaat. En hij wint gewoon! Vanden vos Reynaerde is geen braaf verhaal, integendeel, het is een subversief verhaal vol onlogische logica.’
‘Zo’n veertig jaar is Vanden vos Reynaerde een onderdeel van mijn leven. Het is een verhaal uit de dertiende eeuw. Literatuur werd niet stilletjes gelezen in die tijd, er werd naar geluisterd. Eén persoon had een boek bij zich en hij (of zij, dat kan natuurlijk ook) las voor in een gezelschap van gelijkgestemden. Literatuur was een soort gezelschapsspel; literatuur deed je samen. En na afloop van een verhaal discussieerde je erover, met een beker bier in de hand. Of met een glas wijn, als je in een chiquer gezelschap was. Die sfeer van luisteren, praten en lachen wil ik weer creëren.’
Literatuur was een soort gezelschapsspel;
literatuur deed je samen.
Het cultureel café Theresia gaat met de lezing van Jongenelen terug in de tijd, naar de middeleeuwen, rondom een haardvuur in een ridderzaal… Of in een boerderij… Of in een stadse woning… In ieder geval is de literatuur onze teletijdmachine die ons zevenhonderdvijftig jaar terug in de tijd brengt. We wanen ons middeleeuwers en we beleven een verhaal zoals dat toen ook beleefd werd. Dat is toch fenomenaal? Ik besteed er in mijn tweewekelijks kunstoverpeinzing op Brabant Cultureel aandacht aan, omdat ik hoop dat de belangstelling niet tot Tilburg beperkt blijft. Volgens mij zijn er in heel Brabant literatuurliefhebbers die ervan zouden smullen de Reynaert voorgelezen te krijgen. Of heb ik het mis?
Heb ik gelijk, kom dan op zondag 21 januari 2024 (zondag 18 februari en zo elke derde zondagmiddag van de maand, tot en met juni) om 14.00 uur naar Stadstuin Theresia, Theresiastraat 15 A in Tilburg, begin van het programma steeds om 14.30 uur. Het is een bescheiden, sfeervolle ruimte, een buurtinitiatief in een wijk waar ook iedereen van buiten de wijk mag meegenieten, Hoe meer zielen, hoe meer vreugd. We hebben er veel zin in. Of anders Bas Jongenelen wel, hij heeft alvast een middeleeuwse muts aangeschaft om in de stemming te komen.
Trouwens, het is geen alleenrecht van Bas Jongenelen om op te treden in Stadstuin Theresia. Iedereen die er in een van de culturele cafés iets wil tonen waarvan hij denkt dat het de moeite waard is, kan zich in het café voor een volgend cultureel café aanmelden. Wij als organisatie kunnen in deze subsidieloze tijden geen honorarium betalen, u zult het moeten doen voor enkele consumptiebonnen – om te zetten in consumpties – want ruimte voor een drankje en een praatje is er wel.
Vanden vos Reynaerde / Reynaert de Vos verschijnt begin 2024 in twee versies: harde kaft (ISBN 9789464926255, € 27,50) en slappe kaft (ISBN 9789464926262, € 22,50).
Lees hier andere columns van Jace op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2023