Dutch Design Week in Eindhoven richt zich al jaren op duurzaamheid, hergebruik van materialen en het visualiseren van wereldwijde problemen. Met het thema ‘Picture This’ – stel je dit eens voor – wordt die boodschap alleen maar urgenter. Producten en projecten van designers dragen bij aan bewustwording op velerlei terreinen.
door Irma van Bommel
De tentoonstelling van de bachelor- en masterprojecten van de Design Academy in Eindhoven, de Graduation Show, is nog steeds het interessantste en meest toonaangevende onderdeel van de Dutch Design Week (DDW). Hier wordt duidelijk hoe design kan worden ingezet bij het signaleren en soms ook het bieden van mogelijke oplossingen van maatschappelijke problemen. De expositie is dit jaar te zien in winkelcentrum Heuvel in het centrum van Eindhoven. Vooral de eerste verdieping van dit complex heeft te kampen met leegstand en dit blijkt nu een prima plek om de presentaties groepsgewijs in de verschillende (voormalige) winkelruimten te laten zien. Zelfs de pashokjes zijn benut. Hierin worden de meer intieme projecten getoond op kleine beeldschermen, zoals een project van Paul Combel over hoe queer- en transmensen hun lichaam ervaren en op zoek zijn naar een nieuwe identiteit.
Het materiaal is niet recyclebaar
Veel projecten gaan over hergebruik van materialen. Wies van den Maagdenberg vestigt de aandacht op productieprocessen waarbij veel restmateriaal ontstaat. Zo worden vinylvloeren standaard gemaakt in rollen van vier meter breed, weet ze. Heb je minder nodig, dan heb je al meteen te maken met ‘afval’, nog voordat het materiaal ooit is gebruikt. Het probleem is des te groter omdat het materiaal niet recyclebaar is. Van repen restmateriaal maakte zij diverse kunstwerken.
Er studeren veel buitenlandse studenten aan de Design Academy en de voertaal is Engels. Interessant is dat veel buitenlandse studenten een materiaal of thema uit het land van herkomst als inspiratiebron hebben gekozen voor hun afstudeerproject. Zo vestigt Michelle Akiki Jonker de aandacht op schorsdoek, een traditioneel textiel uit Oeganda. Daarmee wil ze een pre-koloniaal ambacht nieuw leven inblazen.
Luna Wirtz-Ortvald wil een nieuwe impuls geven aan het eeuwenoude ambacht van dakdekken met zeegras op het Deense eiland Laese. Ji Yun Lee maakte een op TikTok geïnspireerde serie video’s waarin zij wijst op genderongelijkheid in Zuid-Korea. Daarbij presenteert ze zichzelf als beauty influencer, maar dan als feminist. De reacties van ‘de man’ spreken boekdelen.
‘Uncovering an Iceberg’ is de titel van een onderzoeksproject van Clara Sika Helbo naar de gedwongen anticonceptiecampagnes van de Deense overheid in Groenland. Tussen 1966 en 1976 werd bij vrouwen die deel uitmaakten van de oorspronkelijke bevolking van Groenland een spiraaltje ingebracht, zonder dat zij daar toestemming voor hadden gegeven. Het onderzoek is gebaseerd op archieven, slachtofferverhalen en interviews met journalisten, juristen en medici. Helbo visualiseerde haar masterproject met een film en archiefkasten.
Het bedwingen van bergen heeft iets koloniaals
Het bedwingen van bergen is een vreemd fenomeen. Deze vorm van recreatie heeft iets koloniaals, vindt Hsiang-Lin Kuo. Om af te rekenen met het idee dat bergen er zijn om te veroveren, ontwierp zij bergschoenen met zolen in de vorm van bekende bergtoppen in Taiwan. Ondraagbaar dus.
Door de aanval van Hamas op Israël en de daaropvolgende aanval van Israël op de Palestijnse Gazastrook, is het project van Amalia Magril & Daniel Garber onbedoeld hoogst actueel. Hun onderzoek richtte zich op pijnbomen die vanaf begin twintigste eeuw in het toenmalige Palestina zijn aangeplant door het Joods Nationaal Fonds voor houtproductie. Kappen van bomen gebeurt nu alleen nog voor brandstof en uitsluitend onder controle van Israëlische autoriteiten. De bomen worden beschermd in natuurreservaten alsof het inheemse bomen zijn, maar daar verdringen zij de oorspronkelijke vegetatie. Net zoals de Palestijnse cultuur en geschiedenis worden onderdrukt. De presentatie bestaat uit beeldmateriaal en ‘gereedschap’ dat gebruikt wordt voor het planten van bomen.
De bedoeling dat je door de verbeelding wordt getriggerd
Als je door de Graduation Show loopt, kun je je niet aan de indruk onttrekken dat bij de masterprojecten het accent ligt op het onderzoek en veel minder op de visualisatie daarvan. Terwijl het toch de bedoeling is dat je door de verbeelding van een thema wordt getriggerd om je te verdiepen in de inhoud. Bij de bachelorprojecten lijkt het materiaal juist het uitgangspunt voor het bespreekbaar maken van een thema.
De ‘Monster Truck’ van Lucas Hendrix is gemaakt van keramiek. Door klei als materiaal te kiezen en het grote object te bakken in een oven bezorgde hij zichzelf bewust een Sisyfus-kwelling. Hij vertelt dat de kleivorm telkens instortte. Uiteindelijk is het toch gelukt. Het object moet een kast verbeelden met ‘bagage’ die wij met ons meedragen. Het riep bij mij meteen associaties op met de gouden koets, die niet meer de straat op kan vanwege de schilderingen die herinneren aan de koloniale tijd. Dat is de bagage die wij met ons meedragen.
Presentaties van de zogenaamde World Design Embassies
Tijdens de Dutch Design Week zijn ook exposities en presentaties te zien van de zogenaamde World Design Embassies, onderzoeksprogramma’s opgezet door de overkoepelende organisatie Dutch Design Foundation met als doel de wereld te verbeteren. Een van die programma’s is de Embassy of Inclusive Society die ijvert voor een inclusieve samenleving. Met dit onderzoeksprogramma werkte het Van Abbemuseum samen in de expositie ‘The space between us’. Het Van Abbemuseum is zelf al jaren bezig om het museum toegankelijk te maken voor mensen met een beperking en wil met deze expositie een bewustwordingsproces op gang brengen. Door bijvoorbeeld verschillende brillen op te zetten die de effecten van een oogaandoening nabootsen, zoals staar, glaucoom of macula degeneratie, kun je je inleven in de situatie waarin mensen met een visuele beperking leven.
De expositie wijst ons erop dat ontwerp nooit neutraal is. Overal zit een denkbeeld achter. Wat te denken van straatmeubilair dat het onmogelijk maakt erop te gaan liggen? Het is duidelijk dat daklozen hier niet welkom zijn. En wat te denken van meubels in een detentiecentrum voor uitgeprocedeerde vluchtelingen die er niet alleen strak maar vooral ook kil uitzien? Dit moet vluchtelingen aanmoedigen ‘vrijwillig’ het land te verlaten. Fotograaf Robert Glas maakte er in 2016 voor Vrij Nederland een reportage over.
Het koloniale verleden is ook al jaren een thema bij het Van Abbe. Het is mooi om te zien dat Yassine Ben Abdallah, die vorig jaar hoge ogen gooide op de Graduation Show met zijn project ‘Bittersweet Memory of the Plantation’, nu is gevraagd voor een vervolgproject. Zijn afstudeerproject ging over het zware werk dat tot slaaf gemaakte mensen en contractarbeiders moesten verrichten op de suikerrietplantages op het eiland Réunion. In het plaatselijke museum over de plantages worden deze mensen niet genoemd en wordt het gereedschap, de machete, niet getoond. Alleen de verhalen van de plantage-eigenaren, de kolonisator, worden er verteld. Zijn afstudeerproject bestond uit een indrukwekkende installatie van druipende suikermachetes. Nu wordt er slechts één getoond in combinatie met allerlei gebruiksvoorwerpen die zijn vervaardigd van ijzeren machetes, als een soort eerbetoon.
Of zijn algen het voedsel van de toekomst?
Next Nature in het Evoluon werkte samen met de Embassy of Food voor de expositie ‘Space Farming’, over het kweken van voedsel in de ruimte. Om ons te laten nadenken over voedselvoorziening in de toekomst. Over het algemeen geldt dat designers niet voortborduren op bestaande concepten, maar nieuwe ideeën ontwikkelen, in samenwerking met wetenschappers. Hoezo maken we kaas door melk die van een koe komt? Gras kan met behulp van microben direct worden omgezet in caseïne, de grondstof voor kaas. Het idee wordt door Those Vegan Cowboys gevisualiseerd door een melkrobot. Hoezo doden we dieren om vlees te kunnen eten? Er wordt volop onderzoek gedaan naar kweekvlees. Of zijn algen het voedsel van de toekomst? Ook wordt onderzoek gedaan naar het kweken van microgroente. De kleine plantjes blijken voedzamer dan volgroeide planten. Een kwestie van wennen. In ieder geval zorgt deze expositie voor bewustwording.
Op het stadhuisplein is de Embassy of Water present met een expositie. Jammer dat hier is gekozen voor veel tekstborden. Dat geldt ook voor ‘Blossoming Food Chains’, een kleine presentatie in de Kazerne van Biotope Brainport, een pleidooi voor kleinschalige en duurzame biologische landbouw in de buurt.
Als je geen actie onderneemt, verandert er niets
Kazerne geeft met de prachtige expositie ‘Evolving Harmony’ een positieve kijk op duurzaamheid. Dat doet ook Isola Design in de Schellens Fabriek, ondanks de waarschuwende titel van de expositie ‘Nothing happens if nothing happens’ – als je geen actie onderneemt, verandert er niets. Bijzonder is dat Isola voor tentoonstellingsrekwisieten zoals blokken en sokkels gebruik maakt van materiaal van oude matrassen.
Bij Pennings Foundation is ‘Windpavilions’ te zien, een vrolijk ogende installatie van windmolens opgebouwd uit Delftsblauw aardewerk. Door een link te leggen met zeventiende-eeuwse windmolens wil Noud Sleumer onze relatie met hedendaagse windmolens bespreekbaar maken. We willen wel windenergie, maar we willen geen grote windmolens in onze achtertuin.
Zoals verwacht toont ‘Picture This’ niet altijd optimistische oplossingen, maar ook waarschuwingen zoals op het gebied van klimaatveranderingen door temperatuurstijging, of op het gebied van maatschappelijk welzijn. In de expositie ‘Manifestations’ in het Veemgebouw op Strijp S trekt de film ‘Hardly Working’ van het Oostenrijkse-Duitse collectief Total Refusal de aandacht. Uit het populaire spel ‘Red Dead Redemption II’ zijn zogenaamde niet-speelbare personages – zoals een wasvrouw, een stalknecht, een timmerman en een straatveger – gehaald die als figuranten op de achtergrond in beeld komen. Het zijn werkende personages die kort in beeld zijn en die met stereotype handelingen zijn weergegeven. Door deze figuren een hoofdrol te geven met dezelfde herhalende beelden, roept dat de vraag op of we leven om te werken of werken om te leven.
Een zak zand die dienst doet als zandloper
Ook de expositie ‘TimelessTime’ bij MU, eveneens op Strijp S, stemt niet optimistisch. In de grote installatie van MAISON the FAUX verwijst een zak zand die dienst doet als zandloper naar het verstrijken van de tijd. De grote bergen zwart rubber en klei, samen met films van dansers die verwijzen naar vergankelijkheid, roepen vooral een sfeer op van dystopie. MAISON the FAUX bestaat uit modeontwerpers Tessa de Boer en Joris Suk, die niets moet hebben van de halfjaarlijkse collectiewisselingen in de modewereld en zich richten op multidisciplinaire, theatrale presentaties.
Voor info over locaties, openingstijden en toegang zie:
De genoemde exposities in het Van Abbemuseum, Nex Nature in het Evoluon en MU zijn ook ná de DDW nog te bezoeken.
Beeld voorpagina: Markos Kay, aBiogenesis. Manifestations in Veemgebouw.
© Brabant Cultureel 2023