Het gelijktijdig uitkomen van de speelfilms ‘Barbie’ en ‘Oppenheimer’ nodigde al meteen uit tot vergelijken en contrasteren. De expositie ‘HUMBLE’ van Renée van Trier in Museum De Pont voegt daar nog een extra laag aan toe en het geheel geeft aanleiding tot associëren en overdenken.
door Carina van der Walt
Op vrijdag 21 juli 2023 werden de films Barbie en Oppenheimer tegelijk uitgebracht. Beide films zijn Amerikaans-Brits, maar Barbie is een suikerzoete, roze komedie van Greta Gerwig en Oppenheimer is een biografische thriller van Christopher Nolan. Dit contrast, samen met de gedeelde lanceringsdatum veroorzaakte op sociale media per direct een storm onder de naam Barbenheimer. Twee maanden eerder was in Museum De Pont op 13 mei de tentoonstelling HUMBLE – At birth you are a promise but at the same time also the greatest possible risk van Renée van Trier geopend. Alle scènes in Van Triers installatie met video en performance zijn ingevuld met roze danspakjes voor een meisje en haar eenarmige pop, met projecties van roze accessoires voor kleine meisjes en roze kamers die langzaam veranderen in ramptonelen. Hier eindigt de associatie tussen Barbie en HUMBLE niet.
Een onderliggend verband met TikTok-filmpjes
Wat Barbie en HUMBLE verder delen, naast de roze tonelen, is een onderliggend verband met TikTok-filmpjes. Waar Barbie onuitputtelijk vrolijk door de film danst met treffende TikTok-achtige oneliners, danst het meisje in HUMBLE met toenemende tegenzin en uitgeput op de bevelen van haar veeleisende moeder. Een moeder die haar ziel heeft verkocht aan een vlekkeloze representatie van haar dochter op TikTok. De negenendertigjarige Van Trier is door digitale bewerkingen omgetoverd tot tegenstribbelend meisje.
De moeders in film en tentoonstelling verschillen sterk. De moeder van Barbie is Ruth Handler, echtgenote van de Amerikaanse speelgoedfabrikant Mattel. In de film houdt zij zich keurig op de achtergrond. Ze is lief. Ze gunt zachtmoedig als een echte moeder haar maaksel van alles. Ook de vrijheid om te blijven geloven in een artificieel Barbieland.
Daartegenover dwingt Van Trier als moeder in HUMBLE haar dochtertje om zich te conformeren aan de eisen van de sociale media van vandaag: Leuk. Vrolijk. Altijd lachend op TikTok en Instagram, alsof er geen sprake is van uitbuiting en machtsmisbruik. Wat zij zelf moest missen, moet haar meisje nu namens haar goedmaken. De pop – als alter ego van meisje Van Trier – stort in tijdens een performance.
Ook Barbie stort in, barst in tranen uit en ervaart een existentiële crisis wanneer zij in de echte wereld ontdekt dat een groepje tienermeisjes niet onder de indruk van haar was en haar weg deed vanwege haar propaganda voor een onrealistisch vrouwbeeld. Waarom is Barbie überhaupt naar de echte wereld vertrokken? Vanwege dromen over cellulitis en de dood, maar vooral vanwege haar platvoeten met een verlies aan balans toen zij uit haar hooggehakte schoenen stapte. Het is komisch! Ze wist niet dat dit in de echte wereld een medische complicatie is, dat je achillespees kan verkorten wanneer je te veel op hoge hakken loopt. Wanneer Barbie in de echte wereld moet vluchten voor de directie van Mattel en plots weer voor maker Ruth staat, tovert die haar verwarring weg met een handreiking en opnieuw een bevestiging dat ze kan zijn wie ze wil, ook een doodgewone vrouw. Toch kunnen moeders verstikkende atoomwolken achterlaten in de levens van hun dochters.
Japan vindt de marketingcampagnes ongevoelig en onverteerbaar
Al ziet de film Barbie eruit als meisjeskitsch, toch snijdt ook regisseur Gerwig wel degelijk heikele thema’s in conservatieve landen aan, zoals feminisme en homoseksualiteit. Daardoor werd de film verboden in Koeweit, Libanon en Algerije. Daartegenover gaat de film Oppenheimer over de theoretisch natuurkundige J. Robert Oppenheimer die de eerste atoombom heeft ontwikkeld – een behoorlijk heikel thema! Ook deze film werd verboden, maar om een heel andere reden. Japan vindt de gezamenlijke en spectaculaire marketingcampagnes voor Barbie en Oppenheimer ongevoelig en onverteerbaar in de nagedachtenis Nagasaki en Hiroshima. Een problematisch thema dat Van Trier aanspreekt in HUMBLE is het onvermijdelijke slachtofferschap van zowel moeder als dochter wanneer de moeder verslingerd raakt aan sociale media. Maar van censuur is bij deze expositie geen sprake. Een kunstwerk wordt hier niet zomaar verboden.
Vrij snel ontstond onder het filmpubliek het gebruik van een double bill – om de twee films achter elkaar te gaan zien: eerste Barbie en dan Oppenheimer. Volgens de heersende opinie op sociale media ‘doe je Oppenheimer op zwarte koffie, martini’s en sigaretten en Barbie op mocktails en mimosa’s’. Ik wil toevoegen: doe HUMBLE offline op bubblegum kauwgom.
Inmiddels is Barbenheimer een nieuw woord geworden. Een porte-manteauwoord dat bewust is samengesteld uit de twee filmtitels Barbie en Oppenheimer. Barbenheimer werd zo een nieuw internetfenomeen dat efficiënt genoeg is om Barbie een flinke voorsprong te geven in de race naar de beste kaskraker van de zomer. Op Instagram en facebook stonden in een mum van tijd fotocompilaties van de twee films met ontwerpen op posters, T-shirts en stickers voor waterflessen. Ga maar kijken!
De expositie HUMBLE van Reneé van Trier in museum De Pont is nog tot en met 3 september te zien.
Barbie (2023)
Gerwig is samen met haar echtgenoot Noah Baumbach medeschrijver aan het scenario.
Margot Robbie speelt de rol van Barbie.
Ryan Gosling speelt de rol van Ken.
Oppenheimer (2023)
Nolan is zowel regisseur als schrijver en coproducent van Oppenheimer.
De film is gebaseerd op de biografie American Prometheus. The Triumph and Tragedy of J. Robert Oppenheimer uit 2005 van Kai Bird en Martin J. Sherwin.
Cillian Murphy speelt de rol van Oppenheimer.
Lees ook in Brabant Cultureel:
Tragikomische zoektocht van Renée van Trier naar identiteit
Film Oppenheimer vader van de atoombom dwingt tot nadenken
© Brabant Cultureel 2023