door Carina van der Walt
De dag bood twee kansen. De kans om naar nieuwe composities van twee componisten te gaan luisteren in een akoestisch verdachte ruimte naast een fraai park of een handvol nieuwe composities voor een beiaardierconcert in het centrum van Tilburg. Ik koos voor het laatste vanwege een leemte aan beiaardiermuziek in mijn opvoeding op een ander continent.
In mijn land van herkomst zwijgen alle spitse kerktorens. Stug prikken zij de lucht. Er komt nooit een melodieus deuntje uit de hoogte op jou neerdwarrelen. Die torens zijn verlaten en geven alleen maar het onverbiddelijke verloop van tijd aan. Hier is het een ander verhaal. De kerktorens verzakken treurig. Of ze staan nog vrolijk overeind. Ze hebben genoeg in petto om naar te luisteren.
Op een keer, pas teruggekeerd uit Zuid-Afrika, fietsten we naar Hilvarenbeek. Daar aangekomen was een beiaardier aan het spelen. Ik wilde geen biertje op het terras, maar ging liever op mijn rug in het gras voor de kerk liggen. Het klokkenspel dwarrelde samen met gouden herfstblaadjes naar beneden. Het was magisch. Dat gevoel wilde ik weer pakken.
Onderweg naar de Heikese Kerk passeerde ik een draaiorgel. Normaalgesproken hou ik van draaiorgels, maar nu dacht ik: ‘Als dat maar goed komt.’ Ik installeerde mij met koffie en appeltaart tegenover de deur van de kerk. Daar hing geen banier dat een concert aankondigde, maar ik voelde de opwinding. Het was een feestelijke dag. De mensen om mij heen staarden ook naar de kerktoren. Precies op het uur U ging het concert van start. De muziek was duidelijk opgedeeld in aparte stukjes van twee tot vijf minuten. De koffie was sterk en de appeltaart zoetzuur zoals het hoort. Ik luisterde met gespitste aandacht. Verbeten.
Halverwege het concert gebeurde het. De orgelman manoeuvreerde het draaiorgel voor de kerkdeur. De blikkerige muziek uit het orgelboek met die geponste gaatjes in het karton overstemde het concert. De orgeldraaier stond daar met zijn kermisattractie zonder enig gevoel voor de composities uit de kerktoren. Zijn partner schudde gewetenloos zijn blikje. De paar klinkende munten zochten desperaat onze aandacht. Verontwaardigd keek ik om me heen. Boze gezichten. Toch stuurde niemand ze weg.
Toen kwam er een alles overstemmende kakofonie uit de toren. De beiaardier kreeg door wat op straat speelde. Hij nam wraak namens zijn componisten. De torentrap kraakte onder zijn aanslag. Beneden gekomen schaatste die kromme postbode met zijn rode jas uit ‘Verzoeking van de heilige Antonius’ van Jeroen Bosch rakelings langs hem voorbij en liet zijn brief vallen. De beiaardier raapte hem op: “Het was je laatste dag.” Terwijl het mannetje de loper met zijn schaatsen in tweeën sneed, trok de beiaardier wit weg.
Buiten sloeg mijn verontwaardiging om in verrassing. Ik was niet de enige die plots rechtop ging zitten. Een van de klokken was losgeschoten. Hij donderde naar beneden, maar halverwege vertraagde de val. De klok veranderde, werd lichter en landde zachtjes als een omgekeerd campanulabloempje op het hoofd van de orgeldraaier. Plots herpakte die klok zijn soortelijk gewicht en werd weer brons. De man wankelde en zakte jammerend door zijn knieën. Ik zag zijn verbazing omslaan in angst. Zijn partner schreeuwde: “Ik ben al weg!”
Beeld > Begin 1943 begonnen de Duitsers in Tilburg met het roven van kerkklokken als grondstof voor Duitse kanonnen. In een loods van de Tilburgsche Houtcentrale, op de hoek Kanaaldijk-Enschotsestraat, werden uit alle zuidelijke provincies gestolen kerkklokken bijeen gebracht voor transport naar Duitsland. Alvorens ze getransporteerd naar Duitland werden, moesten deze eerst worden gekeurd. Hierbij kwam een Duitse deskundige de kunstzinnige waarde van de klok onderzoeken, in samenwerking met de Rijksinspectie voor Kunstbescherming. Waardevolle klokken bleven achter en kregen als kenmerk de letter ‘P’. Om zoveel mogelijk klokken te sparen, werd achter de rug van de Duitser royaal met de ‘P’ omgesprongen. Op de foto: een dag na de bevrijding, op 28 oktober 1944, wordt een klok van de Heikese kerk teruggebracht. Fotocollage > Hans Lodewijkx
© Brabant Cultureel 2023
Prachtig verhaal.
Heerlijk om te herlezen.