‘Koninklijk borduren; verhalen en vakmanschap’ in het TextielMuseum is een potentiële publieksknaller. De expositie vertelt de wording van de nieuwe gordijnen voor de Chinese Zaal van Paleis Huis ten Bosch. Daarop is een keur aan iconische Nederlandse bouwwerken en dagelijkse taferelen te zien. Die gordijnen zijn fascinerend. Je blijft kijken, herkent van alles en ziet steeds nieuwe details.
door Corien Ligtenberg
Je verwacht het misschien niet, maar koningin Máxima is een geoefend borduurster. Op de expositie Koninklijk borduren; verhalen en vakmanschap in het Tilburgse TextielMuseum zijn in een vitrine de twee kussentjes te zien die zij borduurde tijdens haar zwangerschap van prinses Amalia. Een roze en een blauw – dat het een meisje zou worden, wist ze toen nog niet. Het is een leuk detail in de expositie die het verhaal vertelt van de nieuwe, geborduurde gordijnen voor Huis ten Bosch, het woonpaleis van het koningspaar.
Kanton
De drie sets nieuwe gordijnen vervangen de kwetsbare, aan slijtage onderhevige achttiende-eeuwse gordijnen in de Chinese Zaal. Het stadhouderlijk paar Willem V en Wilhelmina van Pruisen – zij was een liefhebber van Chinese kunst – kreeg in 1791 van Ulrich Gualtherus Hemmingson, directeur van de VOC en schakel tussen Nederland en China, een grote gift van geborduurde Chinese zijde uit Kanton, een servies van meer dan 1450 stuks en lakwerk. Met dit geschenk werd het appartement van Willem V verfraaid. Van de zijde werden de Chinese gordijnen genaaid en er werden ook meubels mee bekleed.
Bezoekers van de expositie krijgen een goed beeld van de Chinese Zaal. Die is door het TextielMuseum tot leven gebracht met authentieke meubels, haardschermen, servies en (meer dan) levensgrote foto’s van het interieur op de wanden. En ook de oorspronkelijke, achttiende-eeuwse Chinese gordijnen zijn in Tilburg te zien. Die liggen languit in grote vitrines onder glas en kunnen van dichtbij worden bekeken. Video’s en audiofragmenten zoomen in op de verhalen en details. Na de expositie worden de Chinese gordijnen geconserveerd.
Voelstalen
De Chinese Zaal wordt tegenwoordig gebruikt als de representatieve ontvangstruimte van het paleis. De nieuwe gordijnen moeten straks niet alleen de kou en het donker buiten houden, maar de gasten ook stof tot praten geven. En dat moet lukken, want je kijkt je ogen uit op de nieuwe gordijnen. Er is zoveel te ontdekken en te herkennen. In de expositiezaal hangen de gordijnen te stralen achter een heuphoge afscheiding, op veilige afstand van al te nieuwsgierige handen. Op zestien zogenaamde voelstalen kan het publiek het geborduurde werk van heel dichtbij zien en ook aanraken.
Het ontwerp voor de gordijnen is gemaakt door de Haagse ontwerper Liesbeth Stinissen. Haar werd gevraagd een eigentijds ontwerp te maken gebaseerd op de historische gordijnen. Om de zes nieuwe gordijnen en drie lambrekijnen (bovenstukken) goed af te stemmen op de bestaande ruimte, heeft Stinissen de kleuren van de oorspronkelijke gordijnen minutieus geanalyseerd en zich laten inspireren door het water en de natuurelementen op de Chinese gordijnen. De bezoeker kan op de expositie in een ateliersetting haar onderzoek aan de hand van samples en ontwerpschetsen volgen. Ook wordt ingegaan op de ontwerpkeuzes en het creatieve proces.
Delta
Op de gordijnen verbindt de Nederlandse, meanderende rivierdelta de zestig afbeeldingen van iconen en dagelijkse taferelen uit de Nederlandse geschiedenis. Een en ander wordt in drie verhaallijnen verbeeldt: water en de daarmee verbonden gebouwde structuren; natuur, cultuur & wetenschap; en de Nederlandse geschiedenis & verhalen gerelateerd aan de koninklijke familie.
Van elk van die lijnen zijn voorbeelden te zien, zoals bijvoorbeeld het voormalige wetenschapsmuseum Evoluon en de Trudo toren met zijn groene gevel, beide in Eindhoven, het Mauritshuis in Den Haag, de Sint-Servaasbrug in Maastricht, het Tilburgse Paleis-Raadhuis, de Oosterscheldekering, Teylers Museum in Haarlem en de vuurtoren van Terschelling. Maar ook een fietsende vader met een kind voorop, reeën in een natuurgebied en spelende kinderen. De afbeeldingen op de gordijnen en lambrekijnen zijn een geografische tour door Nederland. Op de bovenstukken worden de Waddeneilanden verbeeldt, rechtsonder komt Limburg aan bod. Als subtiele verwijzing naar de geschiedenis van de Chinese Zaal nam Stinissen ook natuurmotieven van de oorspronkelijke gordijnen op in het ontwerp.
De voorbereidingen hebben al met al ruim een jaar geduurd, de productietijd van de gordijnen was vier maanden. Ze zijn eerst machinaal geproduceerd in het TextielLab, de professionele werkplaats van het museum. Een computergestuurde borduurmachine bracht de zestig patronen, die steek voor steek zijn gedigitaliseerd, over op de stof. Daarna zijn de handgeborduurde natuurelementen, gemaakt door borduurgroepen uit heel het land, toegevoegd.
Verbinding
Koningin Máxima was van meet af aan actief betrokken bij het proces. Zij wilde dat het een gezamenlijk project zou worden, met de idee dat borduren verbindt. Mede door haar inbreng werden tal van borduurgroepen uit heel het land bij de productie van de nieuwe gordijnen betrokken. De ruim honderdvijftig leden van zestien geselecteerde borduurgroepen – onder meer de Japanse borduurgroep Jessica de Boer-van Brouwershaven uit Bad-Nieuweschans, De Wiele Creatief uit Geldrop, Queer Needlework Circle Arnhem en de Stik en Strijkgroep van Het Ronde Tafelhuis uit Tilburg – kregen als voorbereiding een masterclass van meesterhandborduurder Anna Bolk.
Daarna kreeg elke deelnemer een pakket met een borduurraam, garen, een naaldensetje en een motief. De een borduurde louter eenden, de ander ijsvogels, een ander steentjes. Toen alle borduurwerken klaar waren, zijn ze verzameld en naar het TextielMuseum gebracht. Daar zijn ze uitgeknipt en zorgvuldig op de gordijnen aangebracht. Ook koningin Máxima deed mee en borduurde – heel toepasselijk – de rozen die vervolgens bij de afbeelding van jachtslot Het Oude Loo kwamen.
‘Koninklijk borduren; verhalen en vakmanschap’, tot en met 29 mei 2023 te zien in het TextielMuseum in Tilburg. Het boeken van een tijdslot is verplicht vanwege de verwachte drukte.
Beeld voorpagina > De handgeborduurde bloemen en blaadjes zijn voorzichtig op de machinaal geborduurde gordijnen bevestigd. Foto > Tommy de Lange i.o.v. TextielMuseum
© Brabant Cultureel 2022