De Stichting Desiderata, genootschap van boekenvrienden, maakt een droom waar met de uitgave van ‘De Hel van de bibliofiel’ van de Franse letterkundige en boekenverzamelaar Charles Asselineau. Of is het een nachtmerrie? Drie verhalen over de angsten van boekverzamelaars, aangevuld met biografieën, anekdotes, illustraties en wetenswaardigheden. Zwelgen in liefde en angst voor het boek.
door Mieske van Eck
We binden onze boeken tegenwoordig niet meer in leer of perkament. De paperback heeft de linnen band met stofomslag grotendeels uit de boekwinkels verdrongen. Wie maalt er nog om vorm, typografie of illustraties? Of zelfs om geur? Het gaat immers om de inhoud, het lezen, het snel verwerven van kennis, zoals alles in onze tijd snel moet gaan. Het schone boek is een zaak geworden van een selecte groep verzamelaars: bibliomanen, bibliofielen of laten we het beestje maar bij de naam noemen: boekengekken. Het Genootschap voor boekenvrienden Desiderata houdt de letterlust levend. Na de indrukwekkende uitgave van De bibliomaan van Charles Nodier in 2021, ligt daar nu De hel van de bibliofiel van de Franse letterkundige en boekverzamelaar Charles Asselineau (1820-1874).
Het boek opent met het korte verhaal ‘De hel van de bibliofiel’, gevolgd door twee op Asselineau’s nachtmerrie geïnspireerde verhalen: ‘Een boekenveiling in hôtel Drouot’ van de Fransman Octave Uzanne (1851-1931) en ‘Het vagevuur van een bibliofiel’ van de Schot Andrew Lang (1844-1912).
Willoos
De boekverzamelaar lijdt geenszins aan een onschuldige begeerte. In hun verhalen beschrijven Asselineau, Uzanne en Lang hoe de vreugde van het bezit van begerenswaardige boeken gepaard gaat met de angst om het verlies ervan. Zij lijken haast willoos overgeleverd aan de luimen van hun liefhebberij. Geen van de zeven hoofdzonden is de mannen vreemd. Hebzucht, afgunst, ijdelheid, wellust, gierigheid, onmatigheid en woede.
Asselineau neemt zijn lezers mee in een boze droom. Een helletocht leidt langs boekenstalletjes aan de Seine waar een demon hem dwingt meer boeken te kopen dan hij financieel en fysiek kan dragen. Het duivelse is dat hij die boeken helemaal niet wil hebben. Tot overmaat van ramp dirigeert de demon hem naar zijn boekbinder en geeft hij opdracht de waardeloze boeken van kostbare banden te voorzien. Daarna bezoeken ze een veiling die het lot van de bibliofiel beslecht. Onder druk biedt hij veel te veel op een reeks kavels. Om zijn schulden te kunnen delgen troont de demon het hele gezelschap mee naar het huis van de ongelukkige. Daar ziet Asselineau hoe de menigte zich op zijn kostbare verzameling werpt. Een vriend maakt hem wakker. Zijn bibliotheek blijkt ongeschonden.
Octave Uzanne houdt eveneens hartstochtelijk van zijn boeken. ‘Ik streelde ze met mijn blik. Wat had ik ze graag omarmd! Ik zinderde van bibliofiele zelfingenomenheid.’ Een goede voedingsbodem voor een boze droom. In afwachting van de slaap die nog niet komen wil, leest hij een fraai boekje. De droom die dan volgt voert hem naar een veiling waar tot zijn schrik zijn eigen boeken onder de hamer komen. Een broze vrouwenstem biedt mee. In de ban van die stem ziet hij lijdzaam toe hoe zijn boeken voor krankzinnig hoge prijzen aan de onbekende vrouw worden toegeslagen. ‘Mijn weldadig geprikkelde eigendunk fungeerde als pleister op de wonde.’
Tot hij ontdekt dat zijn al eerder geveilde boeken voor belachelijk lage bedragen zijn afgehamerd. Dan stort hij in. Bij het wakker worden ziet hij op zijn nachtkastje ‘De hel van de bibliofiel’ van Asselineau liggen. Maar van wie was toch die delicate vrouwenstem? Na zelfonderzoek komt hij tot de slotsom dat op haar visitekaartje ‘Mejuffrouw IJdelheid’ staat. ‘Een maîtresse van álle Bibliofielen die ons trouw blijft en van wie we altijd node zullen scheiden.’
Boekenjager
Andrew Lang las voor het slapen ook al ‘De hel’ van Asselineau. In ‘Het vagevuur van een bibliofiel geeft hij zich rekenschap van alle slechte eigenschappen die hij als fanatieke boekenjager bezit, maar waaraan hij geen weerstand kan of wil bieden. Hij belandt in de klauwen van een hypnotiseur die hem meesleept langs boekenstalletjes, boekbinder en veilinghuis, waar hij net als Asselineau zijn hele boekenbezit verspeelt. Vol berouw ontwaakt hij en besluit misschien wel zijn passie op te geven. Maar nauwelijks een week later zit hij alweer aantekeningen te maken in een veilingcatalogus.
Wat de drie schrijvers niet uitspreken, maar wel als een schaduw over hun verhalen ligt, is dat zij slechts tijdelijke eigenaren zijn van hun boekenschat. De kringloop van het bijzondere boek is meedogenloos. De gisteren bejaagde en verworven schat lonkt vroeger of later wervend naar het hoogste bod in boekenstal of veilingzaal naar een nieuwe trotse bezitter.
Librido
Martin Hulsenboom tekende voor de aansprekende vertalingen uit het Frans en Engels. Een prachtvondst is bijvoorbeeld zijn vertaling van Asselineau’s neologisme ‘Libricité’ (dat zoveel betekent als literaire zinnelijkheid) met het Nederlandse librido. Peter IJsenbrant zorgde voor de boeiende biografische portretten waaruit blijkt dat die zeergeleerde heren ook zo hun zwakheden hadden. Ed Schilders sleept in zijn ‘Bibliomane aantekeningen’ de lezers mee van het ene konijnenhol naar het andere.
Dat levert tweehonderdtwintig pagina’s met veel humor opgedist boekvertier en verdriet op. Want de boekverzamelaar schuwt de zelfspot niet. Schilders rijgt het ene weetje over bibliomane dromen aan de andere anekdote en geeft tal van interessante bijzonderheden over schrijvers, illustrators, verzamelaars, veilingen en boekpraktijken uit voorbije eeuwen.
De ware bibliomaan heeft nooit rust, want altijd zijn er nieuwe schatten om te begeren en na te jagen in boekwinkeltjes, op veilingen of op boekenstalletjes.
Al is de band niet van marokijn of velijn, De hel van de bibliofiel is een smaakvol vormgegeven boek met prachtige illustraties, een fraaie linnen band en voorzien van een degelijk stofomslag en twee leeslinten. Een sieraad voor de boekenkast.
Charles Asselineau, De hel van de bibliofiel gezien en beschreven door Charles Asselineau, met illustraties van Léon Lebègue. [Aangevuld met] Octave Uzanne, Een boekenveiling in Hôtel Drouot [&] Andrew Lang, Het vagevuur van een bibliofiel. Uit het Frans en Engels vertaald door Martin Hulsenboom. Bibliomane aantekeningen Ed Schilders. Biografische portretten Peter IJsenbrant. Boekverzorging: Sander Neijnens. Tilburg: Stichting Desiderata 2022, 224 pp., ISBN 978-90-822545-9-4, hb., € 32.50.
Het lidmaatschap van Desiderata, Genootschap van boekenvrienden is gratis. Aanmelden kan via de website. Leden ontvangen per post als welkomstgeschenk een lidmaatschapsbewijs in de vorm van een klein, maar toepasselijk uitgaafje met de titel Desiderata. Het lidmaatschap verplicht tot niets, ook niet in de toekomst. Wel worden leden via de mail en per post op de hoogte gehouden van de activiteiten en publicaties van het Genootschap. Dat kan gaan om publicaties op papier, op de website of om aankondigingen van bibliomane activiteiten. Bij nieuwe (boek)publicaties krijgen leden de gelegenheid op de publicatie in te tekenen met een ledenkorting. Ook in dat geval geldt er geen enkele verplichting.
Lees ook op Brabant Cultureel:
Als je diepste verlangens mooie boeken zijn
© Brabant Cultureel 2022