Bij P.F. Thomése is het beter te blijven dromen van de liefde

In zijn nieuwe roman ‘Swansdale’ levert P.F. Thomése het zoveelste staaltje van zijn schitterende schrijfkunst. Sinds zijn vertrek uit Noord-Brabant is hij een van de belangrijkste Nederlandse literaire auteurs geworden.

door Peter van Vlerken

Maar weinig Nederlandse schrijvers zijn gezegend met zo’n fijne pen als P.F. Thomése, en geen enkele andere Nederlandse auteur weet er zoveel verschillende registers mee te bespelen als hij. Thomése debuteerde met een bundel historische verhalen (Zuidland, meteen bekroond met de AKO-prijs), die hij liet volgen door een scala aan veelsoortige boeken zoals reisverhalen (Deep South & Far West, Greatest Hits en Grillroom Jeruzalem), een novellebundel (Haagse liefde & De vieze engel), een historische roman (Het zesde bedrijf), een politieke roman (Vladiwostok!), autobiografische boeken (Nergensman en Vaderliefde), satirische schelmenromans (de drie J. Kessels-boeken, onlangs samengebracht in de omnibus Tilburg Trilogy) en niet te vergeten het gevoelige rouwboekje Schaduwkind over het verlies van zijn dochtertje, waarmee hij zijn grootste bekendheid verwierf.

Gedroomd

Sinds zijn vertrek als journalist bij de Brabant Pers – een beter besluit had hij niet kunnen nemen – heeft Thomése een indrukwekkend literair oeuvre voor elkaar weten te boksen. Maar hoe divers het ook is, van het begin af aan in zijn allereerste en meest autobiografische roman Heldenjaren, is er één grote constante aan te wijzen in zijn werk: de wens om niet aanwezig te zijn in de echte wereld, maar de voorkeur te geven aan een gedroomd bestaan. Al dromend liggen alle mogelijkheden open en ligt het geluk voor het grijpen. In de werkelijkheid ligt alles vast en valt alles bitter tegen. Het gaat de romanticus Thomése om het verlangen, niet om de vervulling daarvan. Vooral in de liefde is het in de praktijk aanmodderen geblazen, terwijl de verwachtingen zo hooggestemd zijn.

In zijn nieuwe roman Swansdale plant Thomése zijn romantische ziel over op zijn twee hoofdpersonages Elsa en Percy (Parceval). Liefhebbers van oude sagen en legenden, alsmede operaliefhebbers. zouden hen kunnen kennen. Elsa is gemodelleerd naar de Elsa (von Brabant) uit Wagners Lohengrin. Daarin wordt zij verantwoordelijk gehouden voor de verdwijning van haar broer en dreigt daarvoor te worden gestraft. Mits zij zijn naam niet hardop uitspreekt, zal haar redding komen van een ridder die aan komt varen op een schip dat wordt voortgetrokken door een zwaan.

In Swansdale – de boektitel verwijst al naar de zwaan – komen tal van impliciete verwijzingen voor naar de middeleeuwse mythe en de opera. Zo schrijft Thomése dat Elsa en Percy het gevoel hebben onderdeel te zijn van een oud verhaal en een rol te spelen in een stuk waarvan het scenario al geschreven is. Maar er zijn ook expliciete verwijzingen. Zo wordt Lohengrin zelfs met name genoemd.

Inrichting

In het boek heeft de beschuldiging van Elsa dat haar broer haar iets heeft aangedaan – waarschijnlijk heeft hij haar zelfs verkracht? – ertoe geleid dat hij is opgenomen in een psychiatrische inrichting. Als haar vader overlijdt, duikt de agressieve idioot weer op. Zal Percy, die nieuw is in het dorp waar zij woont, haar komen redden?

Een andere belangrijke vraag, die omwille van het boek hier eveneens maar onbeantwoord moet blijven, is eigenlijk een retorische vraag: Kunnen Elsa en Percy, die zich zeer tot elkaar aangetrokken voelen, hun ‘Liebestraum’ in vervulling laten gaan? Zij heet van haar achternaam Bergdal, hij Dahlberg. Zij lijken evenveel op elkaar als ze van elkaar verschillen. Beiden komen uit gemankeerde gezinnen, haar moeder is overleden, zijn vader ook. Haar zou je met haar gereserveerde beleefdheid typisch Engels kunnen noemen, hij is een onbesuisde Amerikaan die er alles uit flapt.

Zal Percy, die nieuw is in het dorp waar zij woont, haar komen redden?

Wat hen evenzeer bindt als van elkaar scheidt is dat Elsa en Percy allebei dromers zijn. Geen wonder dat het woord ‘droom’ en wat daaraan verwant is zo vaak voorkomt in Swansdale. Minstens zo vaak komt het woord ‘haat’ erin voor. Zij haten alles wat hen tegenstaat aan de platte werkelijkheid, vooral de beklemming van de gezinnen waar zij onderdeel van zijn, omdat het hen belemmert de vrije vogels te zijn die ze in hun verheven dromen zouden willen zijn.

Bangigheid

Hun haat geldt evenzeer hun eigen bangigheid en onbeholpenheid om liefdevol in elkaar op te gaan. Dan is het inderdaad beter afstand te houden en van elkaar te blijven dromen: ‘Om zijn afwezigheid aan den lijve te voelen ging ze soms op zijn bed liggen en fantaseerde ze over hem en haar, hoe ze samen waren, ergens, in een soort toekomst, maar ook gewoon hier, op dit bed. Hij was dan helemaal van haar. Er stond dan niets tussen hen in, geen onhandigheid, geen schuldgevoel, geen zelftwijfel, niets van dat al. Ze wist zeker dat ze, als hij op wonderbaarlijke wijze in haar armen zou belanden, precies zou weten wat ze moest doen. Het zou vanzelf gaan, ze zou er geen seconde bij hoeven na te denken. Hun geesten zouden van de ene herkenning in de andere tuimelen totdat hun lichamen niet meer van elkaar te onderscheiden waren.’

Het lijkt de auteur te gaan om een voortdurend zoeken naar woorden om te zeggen wat precies wordt bedoeld, een weigering bijna om de juiste woorden te willen vinden en daarmee iets te definitief benoemen.

Thomése’s voorkeur voor het gedroomde, oningevulde leven, komt ook tot uitdrukking in zijn schrijfstijl. In plaats van het citaat hierboven hadden er andere, soortgelijke citaten kunnen staan. Ogenschijnlijk bevat Swansdale dan ook veel herhalingen, maar dat zijn ze niet, integendeel, hoe hij het vertelt is steeds net even anders. Het lijkt de auteur te gaan om een voortdurend zoeken naar woorden om te zeggen wat precies wordt bedoeld, een weigering bijna om de juiste woorden te willen vinden en daarmee iets te definitief benoemen. Door woorden vast te leggen zou het vinden van andere, misschien betere woorden te vinden onmogelijk worden.

Muziek

Door die benadering ontstaan in de tussentijd de prachtigste zinnen waarmee de schrijver steeds verder doordringt in de gedachte- en gevoelswereld van zijn romanpersonages. Bij elkaar opgeteld maken inhoud en stijl Swansdale tot een schitterend juweel van schrijfkunst. Thomése componeert muziek van de taal.

Voor de wat minder verfijnden van geest die uit zijn op actie en garen op de klos, is dit boek misschien niet zo geschikt. Maar daar staat tegenover dat Swansdale past in de traditie van de beste Engelse romans. Behalve aan Lohengrin doet het soms denken aan Wuthering Heights, met de rauwe Heathcliff en de elegante Catherine in de hoofdrollen. Waarmee maar gezegd wil zijn dat dit boek gauw moet worden vertaald. Een Engelstalige titel heeft het al en bovendien speelt het verhaal zich in Engeland af. Hopelijk wordt het boek overzees net zo’n succes als het in Nederland verdient te zijn. 

Thomése componeert muziek van de taal.

P.F. Thomése, Swansdale. Amsterdam: Prometheus 2022, 380 pp., ISBN 9789044651614. hb., € 25,00.

© Brabant Cultureel 2022