Al meer dan vijfentwintig jaar fotografeert de Bredase fotograaf Piet den Blanken vluchtelingen in en buiten Europa. Zijn werk inspireert ook beeldend kunstenaar Stijn Peeters. Bij Pennings Foundation in Eindhoven opende zaterdag 4 september hun gezamenlijke tentoonstelling ‘Migratie’. En wel onder het motto ‘De fotograaf documenteert, de kunstenaar interpreteert’.
door Joep Eijkens
Exposities waarin fotografie en beeldende kunst gecombineerd worden, komen niet vaak voor. En dat terwijl die combinatie heel verrassend kan uitpakken. Ik werd dan ook direct nieuwsgierig door de aankondiging van de expositie Migratie van de Bredase fotograaf Piet den Blanken (Wijbosch 1951) en de Eindhovense beeldend kunstenaar Stijn Peeters (Valkenswaard 1957). De tentoonstelling werd 4 september 2021 geopend bij Pennings Foundation in Eindhoven.
Actueel
Het is hier al vaker geschreven dat Pennings al geruime tijd flink aan de weg timmert als ‘presentatie- en kennisplatform voor fotografie en lens-based art’. Niet alleen door het organiseren van lezingen, workshops en bijeenkomsten, maar ook en vooral door een podium te bieden aan zowel gevestigd als aanstormend talent. Afgelopen maand was er nog de interessante expositie Naakt//nu, samengesteld door Martijn van de Griendt, alleen al welkom als tegenwicht voor de verpreutsing van de huidige samenleving. En nu dus de uitgesproken actuele expositie Migratie.
Nederland kent verschillende fotojournalisten die zich min of meer langdurig met de vluchtelingenproblematiek bezighouden. Piet den Blanken hoort wel bij de meest betrokken en volhardende van die fotografen, en dat al sinds de jaren negentig. Had hij al in 1989 Mexicaanse migranten aan de grens met de VS gefotografeerd, vanaf 1995 tot nu toe ging hij gemiddeld twee keer per jaar op reis om de vluchtelingenproblematiek vast te leggen, zowel in Europa als in Afrika. Vorige maand was hij nog op Cyprus.
Muren
Dat Den Blanken rond 1995 vluchtelingen en andere migranten ging volgen, was niet zo vreemd, zo licht de fotograaf kort vóór de opening desgevraagd toe. “Rond die tijd begonnen ze in Europa grenzen dicht te gooien. Daarvoor waren vluchtelingen nog welkom in het Westen omdat zij het communisme ontvluchtten. Er staan tegenwoordig meer muren rond Europa dan rond het Oostblok tijdens de Koude Oorlog.”
Je zegt altijd: ik maak geen kunst, maar documentaire of journalistieke fotografie. Nu hang je hier in de galerie van Pennings samen met het werk van een beeldend kunstenaar. Ga je toch meer richting kunst?
“Nee hoor. Maar ik vind het wel leuk om samen met hem te exposeren. Waar ik stop, begint hij: ik documenteer en hij verwerkt het.”
De fotograaf documenteert en de kunstenaar interpreteert
Tot hij rond 2010 overstapte van analoog naar digitaal werkte Den Blanken uitsluitend in zwart-wit, lange tijd de ‘kleuren’ van de documentaire fotografie. “Ik heb daarna nog wel geprobeerd zowel in kleur als in zwart-wit te werken”, zegt hij, “Maar het werd te zwaar om al die camera’s mee te sjouwen.” Ook hij werkt dus alweer een tijd vrijwel uitsluitend in kleur.
Ellende
Den Blanken vindt het belangrijk de vluchtelingenproblematiek vast te leggen en naar buiten te brengen. “Vroeger had ik nog de ambitie dat ik de wereld kon veranderen”, zegt hij in een eerder opgenomen interview met Irma van Bommel (Pennings Foundation). “Nu wil ik dat gezien wordt wat er in deze tijd gebeurt, migratie is een mensenrecht. Er zou dan ook geen onderscheid gemaakt moeten worden tussen mensen die vluchten voor geweld en mensen die migreren voor armoede en honger. Wij leven op een eiland van welvaart in een zee van ellende. Wij zijn de uitzondering. Ik zie mijn foto’s als visuele geschiedschrijving, feitelijk, maar niet objectief.”
Den Blanken werkt ook voor Brabant Cultureel waar hij onder meer de fotografie verzorgt van de al lang lopende rubriek ‘Atelierbezoek’, samen met Irma van Bommel. Tijdens een bezoek aan het atelier van Stijn Peeters ontstond het idee om samen een expositie te houden. Niet zo vreemd als men bedenkt dat de Eindhovense kunstenaar vaak actuele thema’s zoals de vluchtelingencrisis als onderwerp neemt en zich daarbij laat inspireren door zowel oude meesters als journalistieke foto’s. In een eerder interview zei hij: “Ik wil vooral mijn eigen gevoel van machteloosheid verbeelden en dat delen met publiek. De situaties waarin vluchtelingen zich bevinden zijn vaak inhumaan. Politieke systemen blijken niet te werken en problemen worden met militair geweld opgelost.”
Stoelen
De tentoonstelling heeft een mooie entree. Links en rechts direct heel veel foto’s, in de verte een groot kleurig schilderij van een paar vierkante meter en op de voorgrond een chique gedekte dinertafel waaraan iets duidelijk ontbreekt: de stoelen. Die tafel staat symbool voor het gebrek aan gastvrijheid van Europa jegens migranten, zo vertelt Petra Cardinaal, de drijvende kracht achter de Pennings Foundation.
Ga je naar de foto’s kijken – links meer zwart-wit en ouder werk, rechts meer kleur en meer recent – dan zie je al snel dat er niet gekozen is voor een chronologische, geografische of thematische opzet. Vooral ter linkerzijde vaak een nogal willekeurige en onrustige indruk. Zeker waar het om betrekkelijk klein afgedrukte zwart-wit foto’s gaat waarvan je de bijschriften wilt lezen en het moeite kost om je op één foto te concentreren. Aantrekkelijker zijn de grotere formaten in kleur uit de meer recente tijd die groepsgewijs gepresenteerd worden zonder bijschriften; (die kunnen desgewenst elders gelezen worden).
Je kunt je bij diverse foto’s goed voorstellen dat een schilder zich erdoor zou kunnen laten inspireren, maar het blijven journalistieke foto’s die het best tot hun recht komen in boeken en (vooral) kranten en weekbladen. Het is dan ook goed dat in de tentoonstelling ook gekopieerde kranten te zien zijn waarin de foto’s van Den Blanken een belangrijke rol spelen naast de tekst.
Historiestuk
Al is het grootste deel van de ruimte gevuld met foto’s van Piet den Blanken, ook het werk van Stijn Peeters krijgt voldoende aandacht. Van hem hangen er twee wandvullende schilderijen en diverse studies en schetsen. Met name het meest prominent gepresenteerde schilderij. A study of values (2018) komt over als een dramatisch historiestuk. Er staat een omhoog getild kind op afgebeeld dat mij niet alleen doet denken aan een bekende krantenfoto van Syrische vluchtelingen, maar ook aan een foto die Den Blanken in 2015 maakte in Macedonië: een foto van een chaotische situatie op een overdruk station waar een kind door het raam klimt van een trein die op het punt staat te vertrekken naar de Servische grens.
Het is jammer dat er geen werk van Peeters wordt getoond naast foto’s van Den Blanken die hem daarbij als inspiratiebron hebben gediend. Wat dat betreft komt de combinatie van fotografie en beeldende kunst naar mijn idee wat te weinig uit de verf.
Verdwenen kinderen
In de videoruimte zijn van Stijn Peeters naast zijn schilderij Chios Idomeni (2016) ook zijn boekje 10.000 (over verdwenen alleenreizende vluchtelingkinderen) en filmpjes te zien waarin hij vertelt over zijn werk. In diezelfde ruimte kun je ook kijken naar het boeiende interview dat Robert Theunissen met Den Blanken had voor Photo31. Op een ander beeldscherm is een mooie serie foto’s te zien over de Afghaanse vluchteling Shafiq die Den Blanken enige jaren volgde tijdens zijn omzwervingen door Europa. Ook foto’s van migranten op Cyprus – waar hij onlangs nog was – zijn hier via een beeldscherm te zien.
Op 26 september vindt bij Pennings een discussiemiddag over migratie plaats met gastsprekers, waarbij Piet den Blanken en Stijn Peeters worden geïnterviewd. Op 16 september en op 3 oktober wordt bovendien in het Natlab in Eindhoven de interessante documentaire Feitelijk maar niet objectief vertoond die Wilbert Smit maakte over leven en werken van Den Blanken.
Migratie. Piet den Blanken en Stijn Peeters. tot en met 9 oktober 2021 bij Pennings Foundation in Eindhoven.
Lees ook op Brabant Cultureel:
Een andere wereld is mogelijk: Marinaleda is de utopie van fotograaf Piet den Blanken
Piet den Blanken fotografeerde het vernietigde Koerdische stadshart Sur
Documentaire over Piet den Blanken, fotograaf met een standpunt
Het kunstenaarschap van Stijn Peeters staat in dienst van engagement
© Brabant Cultureel 2021
Reacties (1)