De tweede editie van Kunst in de Heilige Driehoek is van start gegaan. Trek stevige schoenen aan, neem de tijd en geniet van een wandeling in en rondom de kloosters van Oosterhout en laat je verrassen door kunst op onverwachte plekken. Het thema is deze keer Hoop. Een impressie van de wandeling.
door Irma van Bommel
De tweede editie van Kunst in de Heilige Driehoek stond gepland voor 2020, maar is vanwege corona verschoven naar de zomer van 2021. Sinds zaterdag 10 juli is de expositie nu open voor publiek. Stond de eerste editie in het teken van het thema Liefde, de huidige editie is samengesteld rond het thema Hoop. Hoop, met associaties als verwachting en droom, maar zeker ook wanhoop, past mooi in deze coronatijd die voor veel mensen een periode van onzekerheid vormt. Een uitspraak van beeldend kunstenaar Gerhard Richter uit 1982, ‘Kunst is de hoogste vorm van hoop’, is treffend gekozen als leidraad bij deze expositie.
De route start bij de Sint Paulusabdij, loopt via het Sint Catharinadal naar twee schuren in particulier bezit die in de route zijn opgenomen, en van daaruit gaat het weer terug naar de Sint Paulusabdij. Door de lange route merk je niet dat Onze Lieve Vrouwe Abdij dit jaar niet meedoet. Dit klooster wordt gerenoveerd en was niet als locatie beschikbaar. Het geheel ziet er totaal anders uit dan tijdens de eerste editie, vooral omdat nu meer kunst in het buitengebied staat opgesteld.
Kunst is de hoogste vorm van hoop (Gerhard Richter)
Curatoren zijn Hendrik Driessen, voormalig directeur van Museum De Pont, en Rebecca Nelemans, kunsthistoricus en werkzaam voor onder meer De Pont en Stedelijk Museum Breda. Veel kunstwerken zijn speciaal voor deze expositie gemaakt, maar de curatoren kozen ook voor bestaand werk dat mooi past bij het thema. Hoe het duo te werk is gegaan valt te lezen in de bezoekersgids die bij de expositie is uitgegeven, met een tekst door kunsthistoricus Anneke van Wolfswinkel.
De Pont
Uiteraard hebben de curatoren gebruik gemaakt van hun contacten met kunstenaars. Daarom is het niet verwonderlijk dat de selectie een hoog gehalte aan ‘De Pont-kunstenaars’ heeft, met Bill Viola, Anish Kapoor, Berlinde De Bruyckere, Marc Mulders om enkele grote namen te noemen. Toch is het niet zo dat deze kunstenaars op het erepodium staan, integendeel. Hun kunstwerken maken bescheiden onderdeel uit van de expositie en staan of hangen op plekken waar ze het best tot hun recht komen. Dat maakt de expositie in alle opzichten verrassend.
De entree zit al vol verrassingen. Er hangt een vliegtuig tussen de bomen. Nee, niet van Hendrik Driessen die met een sportvliegtuigje is gekomen, maar van kunstenaar Joost Conijn die het zelf bouwde en er in Afrika mee heeft gevlogen. Hij is ook bekend als de maker van de houtgestookte auto en is duidelijk iemand die zijn dromen waarmaakt. Even verderop is een weiland omheind met een lange ketting die ogenblikkelijk associaties oproept met een rozenkrans. Het blijkt een kunstwerk van aangeregen ‘ganzeneieren’ die levenskracht symboliseren. De ketting is gemaakt door Maria Roosen en zij maakte hem op verzoek van de curatoren die er ook een roestige prikkeldraad mee wilden verhullen. Ook Maarten Baas kreeg een verzoek van de curatoren en wel om een speelveld op te knappen. Dat deed hij zo subtiel dat het je ontgaat. Hij verving namelijk de halfvergane doelpalen door jonge boompjes. Als dat geen duurzame oplossing is.
Tuinman
De expositie Hoop bevat veel videokunst. In het zogenoemde Waterhuisje bij de Sint-Paulusabdij komen we het werk tegen van Martin en Inge Riebeek. Speciaal voor deze expositie maakten zij videoportretten van mensen die wonen of werken in een van de kloosters. Drie zusters afkomstig uit verschillende landen vertellen dat zij aanvankelijk ‘zoekende’ waren en uiteindelijk hun roeping volgden, kozen voor het geloof en zich nu thuis voelen in de Sint Paulusabdij. Ook een tuinman komt aan het woord. Hij blijkt eerder politieman geweest te zijn. Met het politiewerk is hij gestopt omdat hij gedesillusioneerd raakte, want in plaats van vluchtelingen helpen moest hij meewerken aan uitzettingen. Nu geniet hij van de rust en de vrede rond de kloosters.
Die rust in het gebied wordt nu tijdelijk verstoord door irritant en soms ook wanhopig geroep van namen dat je hoort op de Kloosterdreef op weg van de Sint-Paulusabdij naar Sint Catharinadal. Het blijkt een geluidskunstwerk van Job Koelewijn en is een dissonant in de route, maar ook als zodanig bedoeld. Kunst mag immers schuren. Het gevoel van irritatie verdwijnt zodra je het Oloïde Paviljoen van Maria Blaisse ziet. Hier vinden we een gevoel van verstilling en onthaasting dat past bij een klooster.
Een geluidskunstwerk is een dissonant in de route, en dat is ook de bedoeling
Buiten, voor het klooster staat een eenpersoons kapel van Maria Roosen. Zij maakte er eerder een voor de Kapellenbaan bij Cuijk, een kunstroute die ieder jaar wordt uitgebreid. Binnen in de kerk zien we kleurrijk werk van Marc Mulders. Het zijn werken in pasteltinten uit zijn serie de Paradijselijke tuin waarvoor middeleeuwse Europese en Perzische miniaturen als inspiratie dienen. Afbeeldingen uit boeken zijn daadwerkelijk aan de schilderijen toegevoegd. Het mooiste werk is dat waarin afbeeldingen van Perzische en Christelijke miniaturen samenkomen. Het straalt de hoop uit dat de islamitische en christelijke werelden, die zoveel gemeen hebben, weer dichter tot elkaar komen. Mulders verzorgde speciaal voor deze expositie een publicatie, eveneens met de titel Hoop. Voor de ramen staan, heel subtiel, albasten beelden van Anish Kapoor. De Pont heeft een aantal kunstwerken van hem in de collectie waarbij de bolvorm en het gat centraal staan. Dat is ook het geval bij de hier getoonde albasten beelden.
Geklingel
Vergeet niet op het binnenplaatsje van Sint Catharinadal in de waterput te kijken. Daarin bevindt zich een klinkend kinetisch kunstwerk van Jelle Korevaar. Het bestaat uit glanzende metalen blaadjes die bewegen door stromend water. Het geklingel werkt rustgevend. Uiteraard is dit speciaal voor deze plek gemaakt.
Guido Geelen liet zich inspireren door een oude pendule die thuis is in dezelfde ruimte als waar zijn werk hangt. Dat bestaat uit een serie van antieke, maar bewerkte klokken die hij combineerde met gewichten van keramiek die verwijzen naar werkzaamheden in en rondom de kloosters. Catherine’s Room van Bill Viola, een bekend videokunstwerk uit De Pont, kon in dit klooster natuurlijk niet ontbreken. Het verwijst zowel naar verschillende tijden van de dag als naar verschillende seizoenen en daarmee naar de cyclus van het leven.
Op weg naar de twee grote schuren waarin nu ook wordt geëxposeerd, loopt de route langs een grote container met videowerk van Martin en Inge Riebeek. Achter elkaar worden een aantal videoportretten getoond uit het langlopende project The Essential, waarbij de kunstenaars aan mensen vragen wat voor hen de essentie van het leven is. Er staan stoelen die uitnodigen om te gaan zitten en de portretten rustig te bekijken. Een goed idee om tijdens de wandeling hier neer te strijken, even uit te rusten en te kijken en te luisteren naar de verhalen van mensen die in een uitzichtloze situatie zijn beland en toch blijven hopen op een betere toekomst.
Utopie
Een grote Vlaamse schuur met een prachtige oude kapconstructie leent zich uitstekend voor het tonen van film en fotografie van Emma van der Put. in haar werk benadrukt zij het contrast tussen de stedelijke bebouwing waar het verval toeslaat en de utopie die de reclamewereld via billboards voorspiegelt. In een oude stal hier tegenover is een film te zien van de jonge kunstenaars Robin Ramos en Kymani Ceder over Afro-haar, oftewel Natural Black Hair, iets om trots op te zijn. In deze tijd van Black Lives Matter draagt een film als deze bij aan het (zelf)bewustzijn.
De route loopt vervolgens terug naar de Sint Paulusabdij waarvan we de sobere bakstenen kerk dus pas op het eind van de wandeling betreden. Daarmee sluit het programma af met een hoogtepunt, want de kunstwerken die hier worden getoond zijn hier als vanzelfsprekend op hun plek zijn. Een enorm grote kaars van Juliette Minchin beheerst de entree en blokkeert voor even het zicht op het koor. Het is een langzaam opbrandende kaars die door de kubusvorm doet denken aan de Kaäba in Mekka.
Eenmaal voorbij deze kaars wordt de blik getrokken naar de indrukwekkende, sepiakleurige Crucifix van Robert Zandvliet. Hoewel van de figuur de armen en benen grotendeels ontbreken, roept dit schilderij toch associaties op met voorstellingen van de gekruisigde Christus. Links hiervan en een beetje verborgen in de kruisbeuk staat het al even indrukwekkende Arcangelo, een aartsengel maar tevens martelaar, van Berlinde De Bruyckere. Dit beeld, waarvoor zij afgietsels van dierenhuiden gebruikte, maakte zij heel recent en het is hier voor het eerst te zien.
Vlakbij is in een gang met altaarnissen het videowerk Martyrs te zien van Bill Viola. Het is gebaseerd op de vier elementen aarde, lucht, vuur en water. De films zijn luguber, maar dwingen ook bewondering af. De vraag die Viola hier stelt is: Voor welk hoger doel zou jij je willen opofferen? De rondgang sluit af met het verstillende en rustgevende werk Circumambulatio van Rabi Koria. Het bestaat uit een langgerekt tegeltableau van tegels die zijn bewerkt met vloeiende verf en doet denken aan een stromende rivier.
Hoop, 2e Biënnale Kunst in de Heilige Driehoek is t/m 15 augustus 2021 te bezoeken in Oosterhout. De entree is aan de Monnikendreef. Bij de expositie verscheen een bezoekersgids die tevens catalogus is. Regulier ticket volwassenen € 15,00, met Museumjaarkaart en CJP € 12,50. Voor overige tarieven zie website. Vanwege corona is bezoek op basis van een tijdslot.
Marc Mulders, Hoop. Uitgave in eigen beheer ter gelegenheid van de 2e Biënnale Kunst in de Heilige Driehoek. Oostelbeers: Marc Mulders 2021, 28 pp., ISBN 978-90-815-2692-0, pb., € 14,95.
Stichting Kunst in de Heilige Driehoek
Lees ook op Brabant Cultureel:
Studenten St. Joost maken animatiefilmpjes met als thema Hoop
Controversiële kunst binnen Oosterhoutse kloostermuren
De Heilige Driehoek in Oosterhout, een unicum in Nederland
© Brabant Cultureel 2021