Het 013 Cinecitta International Film Festival (CIFF) zit er op. Dertien films uit de gehele wereld zijn vier dagen lang vertoond als een ware culturele caleidoscoop. Van de gepolijste Zuidkoreaanse glimlach tot het modderige boerenbestaan in Denemarken. Van een onbehouwen Russische uithoek tot allerlei Nigeriaanse desillusies. Ondanks corona blijkt de belangstelling zo groot dat het festival volgend jaar een hele week gaat duren, met dubbel zoveel films.
door Arnold Verplancke
Fotografie vanuit de zalen > Arnold Verplancke
Het heeft weinig zin om na afloop van het filmfestival dertien films te bespreken die voorlopig niemand meer kan zien. Ik zal er enkele uitlichten die op mij de meeste indruk hebben gemaakt en een paar gemene delers en trends beschrijven. De meeste stemmen van het festivalpubliek kreeg Buoyancy. Eerlijk gezegd had ik dat halverwege het festival al verwacht. Het is een Australische film van regisseur Rodd Rathjen die koel het mensonterende slavenbestaan op Thaise vissersboten schildert. Naar schatting 200.000 mensen verkeren nu nog steeds in die omstandigheden. Rathjen krijgt de prijs van duizend euro. Maar belangrijker: Cinecitta zal dit werk van Nederlandse ondertitels laten voorzien en in roulatie brengen in Nederland en België.
Meedogenloos
In Buoyancy probeert een veertienjarige Cambodjaanse jongen het harde leven op de rijstvelden te ontvluchten. Mensensmokkelaars transporteren hem in het geheim naar Thailand, waar hij op zo’n boot belandt met veel andere mannen, geterroriseerd door een meedogenloos drietal. Hun wacht uiteindelijk alleen de dood. Als ze niet meer mee kunnen of proberen tegen te werken, gaan ze overboord, al dan niet levend en mishandeld. Buoyancy betekent letterlijk ‘drijfvermogen’.
Bij veel van de internationale films valt op hoe traag ze verlopen, zeker in vergelijking met het gehaaste gedoe van veel televisiewerk uit de Amerikaanse of vaderlandse stal. Filmmakers nemen alle tijd om hun verhaal te vertellen. Of beter nog: om de kijker het verhaal te laten samenstellen uit de beelden die zij aanbieden.
Een gemene deler in de meeste films is dat zij veel oog hebben voor het alledaagse bestaan van mensen. Buoyancy laat het leven op de rijstvelden en op het vissersschip zien. Uncle toont het harde bestaan op het Deense boerenland. The Pencil, die terecht als tweede favoriet uit de bus kwam bij de bezoekers, schetst het isolement in een afgelegen Russisch dorp bij een gevangenis. Een kunstenares verhuist daarheen om dicht bij haar gedetineerde man te zijn. Zij krijgt een baan als lerares tekenen en kunstgeschiedenis, maar gaat ten onder in een samenleving waar de gemeenste de baas is. Mooi gefilmd, met natuuropnamen gezien door het oog van een tekenares. Maar tragisch.
Armoede
Armoede is ook een gemene deler in veel films. Zowel in de al genoemde als bijvoorbeeld in de Nigeriaanse This is my desire. Die film vertelt over twee mensen die los van elkaar proberen het uitzichtloze bestaan in de sloppenwijken te ontvluchten. De een naar Spanje, de ander naar Italië. De slechte werkomstandigheden, de strijd met de bureaucratie en andere uitbuiters, de onbetaalbare gezondheidszorg, alles komt langs. Maar het Europese paradijs niet. Beide hoofdpersonen blijven steken in de Nigeriaanse werkelijkheid. Hij mag blij zijn daar een eigen reparatiewerkplaats te kunnen beginnen en zij ziet geen andere uitweg dan een ‘vrijwillig’ huwelijk met de huisbaas.
Een bezoeker die ook de meeste films al had gezien, hoorde ik verzuchten: “Wat ben ik blij dat ik in Nederland woon.” En dat is natuurlijk zo. De gemiddelde Nederlandse filmbezoeker heeft het onvergelijkelijk veel beter dan zijn medemensen die op het festival in beeld komen. Maar tegelijk liggen de herkenningspunten voor het oprapen.
Buitenbeentjes
In veel films zijn de hoofdpersonen een beetje buitenbeentjes in hun eigen omgeving. Denk aan de Spaanse dochter die op vakantie in Senegal met ‘gewone mensen’ in contact probeert te komen (Staff Only, de derde favoriet van het publiek). Of de zus die in de Bulgaarse Sister allerlei verhaaltjes verzint om haar terracotta beeldjes te verkopen, maar haar fantasieën in haar privéleven helaas te ver doordrijft. Of de Indiaanse werknemer in de Braziliaanse samenleving (Fever). Eenzaamheid kenmerkt ook velen van hen.
Een thema als ongewenste intimiteiten duikt ook op in dit internationale overzicht. In de Hongaarse film On the Quiet loopt de spanning op doordat een muziekleraar en tevens dirigent van een studentenorkest vrij amicaal en fysiek met zijn leerlingen omgaat. Zelfs ontspanningsoefeningen schuwt hij niet. Als dan een jonge celliste in vertrouwen doorvertelt dat de leraar haar aanraakt waar dat niet hoort, is een verdenking geboren waartegen weinig verdediging is opgewassen.
Menig filmmaker laat het verhaal onbestemd eindigen. Als de film stopt, zal de kijker zich afvragen: hoe gaat het nu verder? Wordt die muziekleraar van blaam gezuiverd of blijkt hij echt te ver gegaan? Hoe gaat het met de eigenzinnige jonge vrouw op de Deense boerderij als haar oom straks sterft? Of met de jongen die aan de slavernij op het vissersschip ontsnapt en die ook niet wil terugkeren naar de rijstvelden? Of met de Iraanse vader die helemaal vervreemd is van zijn kinderen en nu met hen opgescheept zit na de dood van zijn vrouw? Soms gloort een voorzichtig happy end, maar meestal moet het onverwachte einde de kijker aan het denken zetten, of aan het fantaseren.
Parallel
Het sterkst is dat het geval bij de Chinese film The Fourth Wall (in het Nederlands zou ‘Vierde Wand’ passen). Het is geen gemakkelijk verhaal over twee personen die in twee werelden tegelijk lijken te leven. Zij leidt een eenzaam en armoedig bestaan op een hertenfarm. Hij zoekt haar op en vertelt hoe hij hen gelijktijdig ziet in een parallelle wereld, waar ze heel andere ervaringen hebben. De werelden raken elkaar als zij de weg vindt tot de locatie waar zij zich in die dubbelwereld zouden bevinden: een oud theater. Als hij haar neerschiet op het parallelle toneel, lijkt de kogel haar echt te raken als ze het gangpad in loopt.
De sleutel tot deze wat ondoorzichtige film ligt volgens mij in de titel: de onzichtbare vierde wand tussen toneel en zaal. Wat in een werkelijkheid gebeurt, ziet er voor deelnemer heel anders uit dan voor de toeschouwer. Een snufje andere informatie stuurt een verhaal een heel andere kant op. Het kan van een redder een moordenaar maken of omgekeerd. En een mens kan altijd een andere keuze maken, werelden achter zich laten en een nieuwe weg in slaan. Maar elke andere interpretatie is mij even lief. Als een film tot nadenken stemt, bereikt hij toch al zijn doel.
© Brabant Cultureel 2020