Ik hoor het mijn buurvrouw nog zeggen, toen ik vertelde dat mijn kleindochter misschien aan het toneel wilde: ‘Zou ze dat wel doen? Allemaal misbruik daar.’ En dan had ze ‘Casting The Pass’ van Het Zuidelijk Toneel nog niet eens gezien.
door Arnold Verplancke
De toneelvoorstelling Casting The Pass betekent voor het toneelwereldje een forse steen in de graag zo stil gehouden vijver. Na #MeToo en de onthullingen dat ook in Nederland jonge acteurs en actrices worden verleid door mannen die de touwtjes in handen houden, plonst de productie van Het Zuidelijk Toneel er opnieuw hard in. Het stuk is gebaseerd op eigen ervaringen van regisseur Bram Jansen (1988) en acteur Jord Knotter (1989). Het zou al in het voorjaar in première gaan, maar moest door de coronapandemie worden uitgesteld. Ook nu zal het voorlopig slechts op een paar plaatsen te zien zijn voor steeds maximaal dertig bezoekers. Het uitgedunde premièrepubliek herkende veel, gezien de reacties.
Misbruikt
Knotter speelt een jonge acteur die met een cameraatje een ‘selftape’ gaat maken naar een eigen script. Daarin speelt hij een jonge acteur (zichzelf) die graag op het toneel wil en een rol ambieert in het stuk The Pass. Die kans krijgt hij misschien via een bekende castingdirecteur. Maar in plaats van gecast, wordt hij erin geluisd, verleid en in feite misbruikt.
Tegenover hem speelt Gerardjan Rijnders (1949) een oude acteur die door de jongere gevraagd is om in het filmpje alle andere rollen te spreken. Die van diens moeder en vriendin, maar vooral die van de castingdirecteur. Rijnders leest die teksten uit het script heel naturel, als op een leesrepetitie. Maar eenmaal in de rol van de castingdirecteur grijpt hij de jongeman daadwerkelijk in zijn kruis. En in de pauzes tussen de opnamen begint hij ook aanminnig te doen en lief te knuffelen. De grenzen tussen rol en werkelijkheid vervagen dan tijdens het maken van de tape, precies zoals de jonge acteur al wil laten zien met zijn script.
Daarin beschrijft hij de salamitactiek van de castingdirecteur die een mooie rol als een worst voorhoudt. Een bespreking bij de machtige man thuis, een massage ter ontspanning, wel een beetje bloot natuurlijk. Even douchen zodat de vriendin thuis niets merkt van de massageolie. De jonge acteur raakt in het web, hoezeer hij zich ook had voorgenomen dit juist niet te laten gebeuren. Die rol, misschien wel Hollywood of Londen en een glanzende carrière lonken en ach, hoe erg is dan dit ene stapje verder nog?
Terzijdes
Knotter speelt de verschillende lagen in zijn rol heel knap, zowel in het filmscript van de jonge acteur met de opdringerige directeur, als in de pauzes tussen de opnamen: in de toneelwerkelijkheid met de oude acteur. In terzijdes spreekt hij zijn aarzelingen uit en zijn overwegingen om telkens toch dat ene stapje verder te gaan.
Voor het publiek is het misschien even lastig om door die constructie – als op een Drosteblikje – heen te bijten en te onderscheiden in welke laag de gesproken tekst past. Daarbij helpt wel de al dan niet doortellende timer van het cameraatje die op de achterwand staat geprojecteerd.
alle scènefoto’s > Jostijn Ligtvoet Fotografie
Van het huis van de castingdirecteur verplaatst de (spaarzame) handeling in het script zich naar diens vakantievilla op Ibiza, waar natuurlijk naakt gezwommen wordt en de jongeman ten onder gaat in de luxe wereld van glitter en seks, van feesten en neuken. ‘Mijn hele leven voelt als één grote auditie’, realiseert hij zich tegen het einde. Dan merkt hij bovendien hoezeer het toneelwereldje misbruik liever toedekt en zelfs het slachtoffer gaat mijden wanneer die misbaar maakt.
Leerstuk
Casting The Pass is vooral interessant omdat het mechanismen blootlegt van seksueel overschrijdend gedrag, alsof ambitie en misbruik twee zijden zijn van dezelfde medaille. Bovendien sluit het stuk naadloos aan op de actualiteit. Knotter en Rijnders blijken twee mooie tegenpolen op het toneel. Een zwak punt is wel het gebrek aan handeling. In een decor van alle tinten grijs blijkt het vooral een luisterstuk en dat kan even saai worden als veel tekst uit het script op een leestoon klinkt. In termen van Bertolt Brecht zou het een Leerstuk kunnen heten: het publiek moet zelf ontdekken waar en wanneer het fout gaat. Hoe de jongeman zich laat meezuigen in de wereld van de ander.
Tot slot nog een persoonlijke noot. Het is leuk Gerardjan Rijnders weer op het toneel te zien, na hem veelal gevolgd te hebben als toneelleider en regisseur. Hij leidde Het Zuidelijk Toneel Globe van 1977 tot 1985 en Toneelgroep Amsterdam van 1987 tot 2000. Ik zag hem ook in zijn eerste grote rol in 1977 – nog vóór Globe – in het boeiende stuk Schreber bij Fact in Rotterdam. Hij was toen achtentwintig, ongeveer de leeftijd van de jonge acteur die Knotter nu in het stuk speelt. Inmiddels ligt zijn naam vast in de vaderlandse toneelgeschiedenis.
Première ‘Casting The Pass’. Gezien 21 oktober 2020 in Theater Bellevue Amsterdam. Mede gebaseerd op The Pass van John Donnelly. Concept en regie: Bram Jansen. Spel: Jord Knotter en Gerardjan Rijnders. Decor: Laura de Jong.
De voorstellingen van 31 oktober en 1 november in Theaters Tilburg zijn afgelast. Het stuk staat voorlopig nog wel op 9 en 10 november in de Nieuwe Vorst in Tilburg, 12 november in Perron3 in Rosmalen en 27 november in Lux Nijmegen.
https://hzt.nl/speelt/casting-the-pass
Luister naar Gerardjan Rijnders over Casting the Pass in de podcast van Nooit meer slapen (VPRO) van 17 oktober 2020
© Brabant Cultureel 2020