75 jaar vrijheid: Maczek Memorial Breda, een gespikkelde bevrijding

Ons land viert en herdenkt dit jaar vijfenzeventig jaar Vrijheid. Dat gebeurt ook in Noord-Brabant op tal van plaatsen en op verschillende manieren. Brabant Cultureel belicht een aantal kunstwerken in de openbare ruimte. Het Maczek Memorial Breda is de vierde aflevering in een kleine serie over 75 jaar vrijheid in Noord-Brabant.

door Carina van der Walt 

Generaal Maczeks bijzondere manier om Breda tijdens die Tweede Wereldoorlog te bevrijden, vindt weerklank in een enorme betonnen wand bij de ingang van het nieuwe Maczek Memorial Breda. Het is al zichtbaar vanaf het tankstation aan de overkant van de Ettensebaan. Op de wand zijn vreugdetonelen in de straten van Breda afgebeeld. Het zijn oude foto’s die tijdens de bevrijding door gewone Poolse soldaten zijn gemaakt. Als object roept de wand bij mij herkenning op, al ben ik een allochtoon uit Afrika. Het straalt iets universeel uit. Kiekjes kijken samen met opa of oma op de boerderij over hoe het vroeger was, was altijd een gezellige activiteit tijdens bezoekjes.

Eer

Het Maczek Memorial Breda bevindt zich naast het Poolse militaire ereveld. Generaal Stanislaw Maczek was commandant van de Eerste Poolse Pantserdivisie. Hij zette echter niet het geschut van tanks in om Breda op 29 oktober 1944 te bevrijden. Als ervaren aanvoerder besloot hij om Breda van deur tot deur te bevrijden. Hij stond als Baca bekend onder zijn manschappen en het motto dat hij aan hen doorgaf luidde: “Op ons vaandel staat: God, Eer en Moederland en hoewel we ons Moederland niet meer hebben, hebben we nog wel onze Eer.”

Luchtfoto van het Poolse ereveld, met het Maczek Memorial in aanbouw.
Foto > Mazcek Memorial Breda

Eervol was het inderdaad. Breda werd bevrijd zonder burgerslachtoffers. Vandaar de vrolijke bevrijdingsfoto’s. Toch kostte het de levens van een aantal van zijn Poolse soldaten. Zij die in leven bleven, vertoefden minimaal vijf maanden in Breda met vermoedens dat ze niet naar Polen terug zouden kunnen gaan. Vriendschappen ontstonden. De liefde bloeide op. Huwelijken tussen Poolse soldaten en Bredase meisjes volgden, met als resultaat eerste en tweede generaties Polen die nu nog in Noord-Brabant en in de rest van Nederland wonen en werken. Generaal Maczek was één voor allen.

Membraan

Hoe is deze gigantische fotowand van zeven meter hoog ter ere van generaal Maczek en zijn Poolse manschappen tot stand gekomen? Hij valt niet alleen op vanwege zijn omvang, maar ook vanwege de toegepaste techniek die maar één keer elders in Nederland gebruikt is. Een tiental ouderwetse zwart-witte kiekjes zijn vergroot, elk tot vier bij zeven meter. De uitvergrote foto’s werden opgestuurd naar een bedrijf in Scandinavië waar ze omgezet werden in een membraan. Die fotomembranen werden teruggestuurd naar een betonbedrijf in Apeldoorn en dat bedrijf wist wat te doen. Zij legden elk membraan onder in zijn eigen mal. Beton ging eroverheen en met het vrijkomen van de betonnen elementen zitten de afdrukken van de foto’s in het beton. Het beton moet dan nog worden afgespoten om het fotobeeld als een pointillistische afdruk zichtbaar te maken.

Boven: deel van de fotowand en detail jas van soldaat op motorfiets. Foto’s > Carina van der Walt
Indruk van de grootte van de betonnen fotopanelen. Foto > Mazcek Memorial Breda

Het was een nauwkeurig werkje van Winters Bouw en Ontwikkeling om de betonnen panelen in oktober 2019 naast elkaar te plaatsen. De fotomuur loopt door de glazen wand bij de ingang van het museum om zo symbolisch verleden en heden aan elkaar te binden. Centraal afgebeeld op het beton is een Bredaas meisje achterop de motorfiets bij een Poolse soldaat. Rechts staan twee meisjes die een tekst op een Poolse tank schrijven als uitdrukking van vrijheid. Een van die meisjes is Ria Vermeulen, inmiddels negentig jaar oud. Deze foto is een iconisch beeld geworden uit het Breda van 1944. Ria Vermeulen vertelde voor Omroep Brabant dat hij nog steeds boven haar bed hangt.

Gespikkeld

Als ik dichter bij de grijze muur met bevrijdingsfoto’s sta, wordt het een duizelingwekkende ervaring van gespikkelde vrijheid. Het oudere Maczek Museum is vernieuwd met een frisse inrichting, ontworpen door Oomen Architecten uit Breda en Ontwerpbureau Kinkorn uit Tilburg. Het Maczek Memorial Breda heeft een tentoonstellingsruimte, een filmzaal, een ‘Chambre de Reflection’ en ook een informatie- en documentatiecentrum.

Artist impression van de filmzaal van het Maczek Memorial Breda. Foto > Mazcek Memorial Breda

Jammer genoeg was deze nieuwe uitbreiding van het museum nog niet af op 31 maart, de geboortedag van Generaal Maczek en ook de dag waarop de officiële opening gepland was. Het zal vast de moeite waard zijn om de opening van het Maczek Memorial Breda op de vooruitgeschoven datum 23 oktober 2020 bij te wonen. Een totaalbeeld van de betonnen fotowand, de bijbehorende moderne architectuur en het Poolse ereveld met graven en monument vraagt daarom. Generaal Maczek zélf blijft grotendeels buiten beeld. Hij overleefde de oorlog en werd vijftig jaar later de eer vergund in 1994 tussen zijn eigen Poolse manschappen begraven te worden.

Het graf van generaal Stanislaw Maczek, aanvoerder van de eerste Poolse Pantserdivisie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Foto > Carina van der Walt
160 Graven van Poolse soldaten die tijdens de bevrijding van Breda omgekomen zijn staan zij aan zij op dit Poolse ereveld. Foto > Carina van der Walt

Vraag

Hoe anders is het vergaan met generaal Christiaan de Wet uit Oranje-Vrijstaat in Zuid-Afrika. Op kleiner schaal was hij net als generaal Maczek een ervaren leider die in twee Boerenoorlogen tegen Engeland heeft gevochten.

Christiaan de Wet & Stanislaw Maczek

Ik herinner mij vele kiekjes van een kordaat mannetje op zijn paard in Bloemfontein, met zijn geweer voor een tent en ernstig aan het poseren samen met zijn echtgenote Cornelia Kruger. Voor mijn grootouders en overgrootouders was hij een grote man. Nu staat zijn standbeeld naamloos en verlaten in een zandvlakte op de terrein van het Kröller-Müller Museum. Ik was zeer verbaasd om hem daar tegen te komen. Destijds begon ik spontaan, maar zachtjes een vertrouwd volkswijsje te zingen. Nu vraag me af: Hebben de Polen anno 2020 ook een liedje voor hun dappere generaal?

Wie is die dapper generaal?
De Wet!
Wie stry so dapper in Transvaal?
De Wet!
Wie is dit wat die trotse Brit so telkens op se hiele sit?
De Wet! De Wet! De Wet! De Wet! De Wet! De Wet! De Wet!

website Generaal Maczek Memorial

© Brabant Cultureel 2020

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *