Brabant Cultureel zet dit najaar in een serie de schijnwerper op kleine en middelgrote theaters Noord-Brabant. Ze staan wat in de schaduw van de theaters in de grote steden, maar zijn in hun eigen gemeente of regio het hart van het (sociaal-) culturele leven. Vandaag deel 4, cultuurcentrum Nieuwe Nobelaer in Etten-Leur. Een gesprek met directeur/bestuurder Hilda Vliegenthart.
Door Emmanuel Naaijkens
Wie voor het eerst het gebouw van Nieuwe Nobelaer in Etten-Leur binnenstapt voelt zich even op het verkeerde been gezet. Het cultuurcomplex is allesbehalve nieuw en het lijkt er eerder op dat het zijn beste tijd heeft gehad. De entree heeft weinig sfeer en is niet bepaald uitnodigend. En ook de rest van het gebouw maakt een wat desolate indruk, blijkt tijdens een rondleiding door directeur/bestuurder Hilda Vliegenthart. Door de vele lange gangen en de onpraktische indeling heeft het gebouw meer weg van een doolhof. Tel daarbij op dat het complex niet of nauwelijks geïsoleerd is en er bij fikse regenbuien her en der emmers geplaatst moeten worden vanwege lekkages, en de onvermijdelijke vraag rijst hoelang dit zo nog kan doorgaan.
Maar er gloort hoop, want als alles volgens planning verloopt, betrekt Nieuwe Nobelaer uiterlijk in 2021 een fonkelnieuw gebouw dat in geen enkel opzicht meer herinnert aan het wat zieltogende complex dat nu nog aan de Anna van Berchemlaan staat. Maar meer nog dan een eigentijds gebouw is het straks de belichaming van een hele andere kijk op de functie van een cultuuraccommodatie.
Kleine en middelgrote culturele centra herbergen doorgaans niet alleen een of meer theaterzalen, maar bieden ook onderdak aan uiteenlopende organisaties die actief zijn in de culturele en maatschappelijke hoek. Het zijn multifunctionele complexen met huurders, die allemaal zelfstandig zijn en niet per se iets met elkaar hebben.
Dat model bestond tot voor enige jaren ook voor Nieuwe Nobelaer in Etten-Leur, maar dat heeft men inmiddels achter zich gelaten. In 2010 zijn zeven tot dan toe autonome culturele instellingen gefuseerd: Theater Congrescentrum De Nobelaer, Bibliotheek Etten-Leur, Centrum voor de Kunsten Sint Frans, Speelotheek Sam-Sam, POPEL, Centrum voor Beeldende Kunst Doornbos, Kunstuitleen en VVV. Ze kwamen onder één paraplu, met één directie. In 2015, toen Hilda Vliegenthart als directeur/bestuurder aan het roer kwam staan, zijn die onderdelen opnieuw geclusterd tot wat nu de kern is van Nieuwe Nobelaer: bibliotheek-, kunsteducatie- en podiumfunctie. De vroegere congresfunctie is vervallen.
In 2010 sloeg de economische crisis toe en werd in veel gemeenten de kaasschaaf gehaald over de uitgaven voor cultuur. Maar voor Etten-Leur was dat niet de aanleiding on het over een andere boeg te gooien, zegt directeur Vliegenthart.
“Nee, er is niet bezuinigd. Wat de gemeente destijds heeft gedaan was best visionair. Het samenvoegen van culturele instellingen lag maatschappelijk nog gevoelig. Dat is veranderd, je ziet nu in steeds meer gemeenten dat instellingen fuseren, vooral kunstencentra en bibliotheken. Niet eens zozeer om financiële redenen maar meer omdat je inhoudelijk gemakkelijker zaken kunt combineren. Je hebt geen afzonderlijke besturen die in de weg zitten en eerst nog eens met elkaar op een lijn moeten zien te komen voor je tot iets gezamenlijks kunt komen.”
Vliegenthart is als werkgever betrokken bij landelijke onderhandelingen voor een nieuwe cao in de culturele sector. Van oudsher zijn er nog aparte arbeidsvoorwaarden voor bibliotheken, kunsteducatie en podiumkunsten. Dat schuurt in organisaties die zijn gefuseerd. “De ene werknemer heeft bijvoorbeeld op grond van zijn cao wel een eindejaarsuitkering en een andere op basis van zijn cao niet.” Nu de schotten tussen die onderdelen wegvallen is er ook een behoefte aan een cao waar alle werknemers onder vallen. “Met een gecombineerde cao voor personeel in de bibliotheken en de kunsteducatie zijn we in een redelijk ver stadium. We hopen en verwachten dat in de toekomst ook andere culturele disciplines aansluiten, bijvoorbeeld de podia. Er moet nog wel flink wat water door de Rijn, maar de trend is onomkeerbaar.”
Neuzen dezelfde kant uit
Vliegenhart is heilig overtuigd van de grote voordelen van het ‘Etten-Leurse model’: de eilandjes verdwijnen, iedereen streeft hetzelfde doel na en voelt zich sterk betrokken bij alles wat er onder de noemer van Nieuwe Nobelaer gebeurt. “Het geheel is meer dan de som der delen, op allerlei vlakken. Een simpel voorbeeld. Bij het peutervoorlezen in de bibliotheek is ook een muziekdocent betrokken. Kinderen krijgen zo een dubbele portie educatie: taal en muziek. Ander voorbeeld. Een paar keer per jaar organiseren we een gezamenlijk evenement, zoals kerstspecial en previewavond. Dat zijn avonden waarbij iedereen de kans krijgt om op te treden. Amateurverenigingen, voorlezers uit de bibliotheek, de leerlingen van de afdeling kunsteducatie, professionals – iedereen in de organisatie werkt daar aan mee. Dat is de manier om de neuzen dezelfde kant uit te krijgen. Mensen zijn hier inmiddels niet anders meer gewend dan dat ze echt meedraaien in het geheel.”
“Ik moet wel zeggen dat het een aantal jaren kost om het zo te krijgen. Zo’n proces gaat niet zonder kleerscheuren, hier ook niet. Dat heeft adem nodig, en als je bereid bent dat er in te steken dan wordt het iets moois. En voor wie doe je dat? Voor de inwoners van Etten-Leur natuurlijk. Daar zijn we voor op aarde. Die hebben er plezier van, baat bij.”
De nieuwbouw – transparant en met veel glas – is helemaal ontworpen op die nieuwe filosofie. Vliegenthart: “Je komt als bezoeker niet binnen in een bibliotheek of theater, maar in een het centrale hart van een cultuurcentrum. Het is een ontmoetingsplek waar de bibliotheek in doorloopt. Waar een podium staat, waar je overdag koffie kunt drinken, een broodje kunt eten, een krantje lezen. Als je daar bent, word je meteen betrokken bij alles wat er is in dat gebouw, je ziet wat er op het programma staat. Natuurlijk is er een theaterzaal, maar die kan straks multifunctioneel gebruikt worden. Op de eerste verdieping komen kantoren en oefenruimtes voor dans, theater, beeldende kunst.”
Conform de Bibliotheekwet van 2015 heeft de bibliotheek een transformatie ondergaan. “De boekencollectie is niet meer het hart, het gaat om ontmoeting, debat, taallessen, leren lezen, digitalisering. We doen veel met scholen, met kinderen.”
Het nieuwe complex wordt met vijfduizend vierkante meter half zo groot als de ‘oude’ Nieuwe Nobelaer. “Door onze aanpak kunnen we met minder toe. Bovendien is er in het huidige gebouw veel loze ruimte.”
Onder de leiding van Vliegenthart treedt Nieuwe Nobelaer sinds 2015 met één gezicht naar buiten. “Vroeger had iedere instelling zijn eigen flyers en deed zijn eigen pr. Nu brengen we aan het begin van het seizoen één brochure uit die een mix is van alle activiteiten in Nieuwe Nobelaer. En die brochure wordt in een oplage van 35.000 stuks huis aan huis verspreid. Dat zou voor een afzonderlijke instelling onbetaalbaar zijn.” Het effect van die aanpak is volgens Vliegenthart ook in het theaterbezoek zichtbaar. In het seizoen 2014 – 2015 kochten er 8.000 mensen een kaartje voor het theater. Afgelopen seizoen (2018 – 2019) stond de teller al op 27.000.
De samenstelling van het theaterprogramma is bij Nieuwe Nobelaer in handen van adjunct-directeur Colinda Vergouwen. Zij kan daarbij een beroep doen op een klankbordgroep en mensen die elders voorstellingen hebben gezien. “Ik kijk zelf ook vaak hoe het publiek in de zaal reageert en we houden de social media in de gaten, daar zie je veel reacties van bezoekers. We hebben geen volwaardige schouwbrugprogrammering, maar wel alle disciplines. Bij De Lievekamp in Oss waar ik eerst heb gewerkt hadden we rond de tweehonderd voorstellingen per jaar, hier tachtig”.
De maximale prijs voor een kaartje ligt rond de 30 euro, met een eenmalige uitschieter voor de muziekvoorstelling van Jeroen van der Boom, waar de bezoeker 35 euro voor moest betalen. De zaal zat desondanks vol. “We proberen dusdanig laagdrempelig te zijn dat mensen gemakkelijk binnenkomen en zich niet laten weerhouden door de prijs van een kaartje.” De programmering is afgestemd op de behoeften van de lokale bevolking. “We hebben geen hoger onderwijs, zijn geen studentenstad. Daar heb je een heel ander aanbod.”
In Etten-Leur verwacht het publiek niet per se grote namen, al probeert Nieuwe Nobelaer die met try-outs wel binnen te halen. “We zien het niet als een beperking dat we niet alles kunnen programmeren. Dat is ook niet nodig, grotere theaters als het Chassé in Breda en De Kring in Roosendaal liggen bij wijze van spreken om de hoek. En we proberen ook wel eens wat. We hebben het Zwanenmeer gehad. Voor het eerst in jaren dat we zo’n dansvoorstelling aandurfden. En het was uitverkocht! Dat maakt mensen hartstikke trots.”
Financiën
Nieuwe Nobelaer krijgt jaarlijks 3,3 miljoen subsidie van de gemeente. Mogelijk gaat dat bedrag omlaag als het cultuurcentrum naar de nieuwe locatie is verhuisd. Dat gebouw is immers efficiënter, zo is de redenering van de gemeente. “Maar dat is nog beetje in een glazen bol kijken. We hebben een goede relatie met de gemeente dus ik verwacht dat we daar in goede harmonie met de gemeente uitkomen.”
Horeca is net als bij andere theaters een belangrijke pijler onder de financiering. “Dat hebben we in eigen beheer en zonodig huren we catering in. We hadden een restaurant met een keuken, dat had te maken met de congresfunctie van vroeger. Maar na analyse bleek dat het te kostbaar was om daar mee door te gaan. We doen nu veel met lokale ondernemers, dat is beter zo. Het ligt bij horeca gevoelig wanneer je als gesubsidieerde instelling een restaurant exploiteert, dat begrijp ik heel goed.”
Nieuwe Nobelaer richt zich ook op externe financiering. Dat kan gaan om subsidieregelingen voor speciale projecten, maar ook om sponsoren. “Sponsoring is een relatief klein deel van onze inkomsten. We vragen sponsoren ook om breder te steunen, bijvoorbeeld in de vorm van een evenement als ons cultuurweekend.”
De gemeente is niet vertegenwoordigd in het stichtingsbestuur. Dat was vroeger in veel gemeenten anders maar dat gaf vooral veel bestuurlijk gedoe, zegt Vliegenhart. “Verantwoordelijkheden liepen door elkaar heen. Mijn rol is die van directeur/bestuurder. Daarnaast is er een raad van toezicht die onder andere de begroting en de jaarrekening goedkeurt. Dat geeft mij als directeur/bestuurder meer armslag. Met de gemeente hebben we afgesproken aan welke prestatie-indicatoren Nieuwe Nobelaer moet voldoen.”
Een greep uit het programma 2019/2020
CABARET
Tineke Schouten
Karin Bruers
Victoria Koblensko c.s.
Javier Guzman
Gerard Cox
Stefano Keizers
DANS
Charkov City Opera and Ballet
LICHTE MUZIEK
Stef Bos
Gerard van Maasakkers
Frans Bauer
Tim Knol
Tribute to CCR
MUSICAL/SHOW
Karin Bloemen
RUMAG
Brigitte Heitzer c.s.
Martijn Fischer
SPECIALS
Het Roald Dahl diner
Wim Daniëls
Derek Ogilvie
TONEEL
Jules Croiset en Victor Reinier
Huub Stapel
Saskia Temmink
Arijan van Bavel c.s.
LOKAAL
Boss Brothers
Theatergroep Perplex
Theatergroep Josjes
Cabaret Onvermeidelijk
Poppodium