Fotograaf Mike Harris: “Ik maak mijn eigen werkelijkheid”

Van 15 september tot en met 30 oktober vindt de zevende editie plaats van BredaPhoto International Photo Festival. Reden voor een vooruitblik en een gesprek met de Bossche fotograaf Mike Harris. Met zijn fotoserie ‘The Great Outdoors’ vraagt hij aandacht voor daklozen.

door Joep Eijkens

Het geeft altijd een goed gevoel te weten dat ze er daar in Breda weer in geslaagd zijn: op 15 september 2016 gaat BredaPhoto van start, alweer de zevende editie van dit succesvolle internationale fotofestival. Zeven weken lang is in 25 exposities op 15 locaties in de binnenstad en in de ‘hippe’ wijk Belcrum achter het station werk te zien van 73 fotografen uit binnen- en buitenland. Van nog nauwelijks bekende talenten tot grote namen als Carl De Keyzer en Johan van der Keuken. En ook nu weer is een belangrijk deel gratis te zien, met name in het Chassépark.

Klik in de foto voor een fotogalerij

BredaPhoto heeft een deel van haar succes te danken aan allerlei projecten en activiteiten naast de exposities. Zo zijn er dit jaar projecten voor kinderen, jongeren en ouderen, is er een ‘Masterclass traject’ voor amateurfotografen en worden er lezingen en rondleidingen gehouden.

Academieproject
Wat mij betreft een van de sterkste punten van BredaPhoto is vanouds de samenwerking met fotografieopleidingen. Voor deze editie zijn dat er zeven uit Nederland, België en Duitsland. Uit een groep van liefst 170 studenten selecteerden de curatoren zestien opkomende talenten die hun werk mogen exposeren.

Klik in de foto voor een fotogalerij

De deelnemers aan dat zogeheten Academieproject moesten iets maken in het kader van het festivalthema. Het tweejaarlijks festival kiest namelijk steeds een ander thema dat doorgaans voor velerlei uitleg vatbaar is. Zo ging het in 2012 om ‘Homo Empathicus’ en in 2014 over ‘Songs from the Heart’. Ditmaal is gekozen voor ‘YOU’, voorwaar een thema waarmee je werkelijk alle kanten op kan. De curatoren hebben het thema echter toegespitst op de zelfredzaamheid van het individu in onze zogeheten participatiemaatschappij. “BredaPhoto wil (…) zowel de voor- als nadelen hiervan belichten,” schrijven zij. “We gaan op zoek naar de creativiteit én de kwetsbaarheid van de zelfredzame mens.”

Daklozen
Bekijk je de lijst met exposities en fotografen – voor zover vooraf al zichtbaar op de website van het festival – dan is duidelijk dat de ene bijdrage beter past bij de genoemde thematiek dan de andere. Wat er in elk geval heel goed bij aansluit is de fotoserie ‘The Great Outdoors’ van de Bossche fotograaf Mike Harris. De serie gaat over daklozen in Breda en is een soort vervolg op het ‘Huisje Boompje’-project dat geïnitieerd werd door Klaas Burger (Academie voor Beeldvorming) in samenwerking met het Graphic Design Festival Breda. Doel van dat vorig jaar afgeronde project was om het publiek meer bewust te maken van de daklozenproblematiek. In dat kader verscheen een speciaal tijdschrift en kwamen her en der in de stad billboards te staan met foto’s van Harris.

Mike Harris (Amsterdam 1962) is zowel gespecialiseerd in documentair werk als portretfotografie. Naast zijn opdrachtwerk richt hij zich op diverse eigen projecten. De onderwerpen variëren van de Bossche ‘aandachtswijk’ De Bartjes tot BN-ers op party’s. Thuis in ’s-Hertogenbosch vertelt hij graag iets over de achtergrond van zijn serie.

Dubbele bodem
“De titel heeft een dubbele bodem,” steekt hij van wal. “Als Engelsen het hebben over The Great Outdoors, bedoelen ze de romantiek van het buitenleven terwijl het hier gaat om mensen die noodgedwongen in de buitenlucht moeten zien te overleven. Het Huisje Boompje-project ging over alle aspecten van de problematiek van daklozen. In The Great Outdoors richt ik me uitsluitend op mensen die in tenten leven, in parken of bossen in de omgeving van Breda. Ik wilde een serie maken die het publiek wakker schudt en dat lukt niet als je in clichés vervalt. Het moesten beelden worden die een link hebben met de reguliere maatschappij – denk aan kamperen en survivalsport – maar die desondanks niet meteen te plaatsen zijn, beelden die de kijker in verwarring brengen zodat hij zijn opvatting over dakloosheid hopelijk gaat nuanceren. Iedereen kan dakloos worden. Daarnaast moesten het natuurlijk ook foto’s zijn waarin de daklozen zichzelf zouden herkennen.”

Het is bepaald geen toeval dat Harris bij dit onderwerp terecht kwam: “Vijftien jaar geleden was ik al actief voor de Zelfkrant, toen nog een daklozenkrant voor alleen Den Bosch. Mijn eindexamenproject ging ook over dakloosheid.” Dus je kunt wel zeggen dat hij al behoorlijk wat ervaring met daklozen had voordat hij aan zijn serie begon.

Vertrouwen
Harris werkte nauw samen met de Bredase straatwerker Hans Diks. “Via hem heb ik tientallen daklozen benaderd met de vraag om mee te doen aan het Huisje Boompje-project. Niet iedereen wilde meewerken. Het is ook nogal iets wat je van de mensen vraagt. Voor The Great Outdoors heb ik uiteindelijk zes mensen gevonden.”

“Nee. Op die manier wil ik niet werken. Ten eerste omdat het een enorme drempel op zou werpen. Vervolgens: iemand tekent en komt erop terug, zeg je dan: nee, hoor, je hebt getekend? Zo’n project kun je alleen doen op basis van vertrouwen. De mensen die uiteindelijk aan de serie meegewerkt hebben, ergerden zich ook mateloos aan de vooroordelen die ten aanzien van daklozen heersen en waren bereid daarvoor hun nek uit te steken. Sommigen waren zelfs trots en blij dat er eindelijk foto’s van hen zijn gemaakt – bijna een bewijs van hun bestaan. De beeldselectie heeft plaatsgevonden in overleg met de betrokkenen. Dat betekende dat enige beelden waar ik zelf heel gelukkig mee was, uiteindelijk niet zijn gebruikt. Daarbij ging het onder meer om een beeld dat iemand gênant vond.” Uiteindelijk bestaat de serie uit zestien foto’s die op een formaat van 200 bij 133 cm in het Chassépark komen te hangen.

Hij zou graag verder gaan met het onderwerp. Misschien in boekvorm. “Maar dan op de lange termijn, want wil je zoiets echt goed doen, dan is het drie, vier jaar werken.”
Op de website van Harris staat tamelijk prominent een bekend citaat uit het werk van Shakespeare: “All the world’s a stage, and all the men and women merely players,” door Vondel vrij vertaald als “De wereld is een schouwtoneel, elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel”.

Vanwaar dit citaat?
“Ik heb altijd iets met klassieke literatuur gehad, het is een belangrijk deel van mijn leven. Maar ja, waarom dit citaat… Mijn streven is om als fotograaf van iedere situatie een theaterscène te maken – onder meer door momenten af te wachten die bij de kijker vragen oproepen, met name de vraag of het echt is of niet wat je ziet, of het geënsceneerd is of niet. Los daarvan wil ik net zoals Shakespeare de mensen een spiegel voorhouden. De humor en het humanisme van het renaissance denken spreken me ook sterk aan.” Op zijn website schrijft Harris dat hij als fotograaf sterk beïnvloed is door schilderijen uit de late gotiek en de vroege renaissance, daarbij doelend op werk van meesters als Pierro della Francesca en Uccello. En hij voegt eraan toe: “Vandaar de afwezigheid van perspectief en plasticiteit in veel van mijn foto’s, evenals het beperkte kleurenpalet. Elke foto is slechts een eenvoudige tweedimensionale illustratie en heeft weinig te maken met de werkelijkheid zelf.”

Krantenfoto
“Ik probeer mijn beelden zo onecht mogelijk te maken, terwijl ik me wel houd aan de regels van de documentaire fotografie,” licht hij toe. “Niet door fysiek in te grijpen in de werkelijkheid, want dan wordt het geënsceneerde fotografie. Maar door context weg te laten waardoor dingen niet meer zelfduidend zijn, door te abstraheren en door te flitsen, waardoor de beelden platter worden zodat het bijna een striptekening wordt. Ik wil de kijker op het verkeerde been zetten en in verwarring brengen zodat hij zich zelfs gaat afvragen of de foto’s die hij dagelijks in de krant ziet misschien ook niet de absolute werkelijkheid vertegenwoordigen. Ik hoop dat de kijker zich gaat realiseren dat er in een foto niet méér waarheid zit dan in een schilderij, zoals Susan Sontag schrijft.”

We lopen even zijn werkkamer in. Een groot deel daarvan wordt ingenomen door kasten vol fotoboeken, want Harris heeft in de loop der jaren heel wat verzameld. Alleen al de befaamde Britse fotograaf Martin Parr, één van Harris’ favorieten, is van de partij met meer dan zestig titels. Maar er staan ook een paar mooie elektrische gitaren. Harris vertelt dat hij vroeger de kost verdiende met het bouwen van professionele geluidsapparatuur. “We maakten onder meer mengtafels voor groepen als Doe Maar en De Dijk,” zegt hij lachend. “Daarna heb ik veel gereisd en gestudeerd.” In de hoek staan tientallen dozen vol dia’s die hij op reis maakte. Maar het was pas in 2000 dat hij echt voor de fotografie koos en aan zijn opleiding begon aan de Fotoacademie in Amsterdam. “Tegenwoordig werk ik er als eindexamendocent.”

En de muziek? Nee, hij heeft nooit in een band gezeten, speelt liever voor zijn eigen plezier. Een kwestie van podiumvrees. Daar heeft hij bij het fotograferen totaal geen last van. Integendeel. “Als ik fotografeer is het net alsof ik een andere werkelijkheid binnenstap. Op het moment dat ik door de zoeker van mijn camera kijk heb ik de controle en maak ik mijn eigen tweedimensionale werkelijkheid.”

www.harrisworld.nl

www.bredaphoto.nl

Naschrift 15 januari 2020: Een foto van een dakloze man en vrouw die eerder was geplaatst in dit artikel is om privacyredenen vervangen door een andere foto.

© Brabant Cultureel – augustus 2016