Hans van Hoek woonde op meerdere plekken in de wereld en nu alweer geruime tijd in zijn geboorteplaats Deurne. Al die tijd werkt hij aan een samenhangend oeuvre dat vooral bestaat uit grote schilderwerken die zowel elk apart als samen een verhaal vertellen. Hij exposeert nu in de imposante Bergkerk in Deventer. Maar noem het geen kunst, want daar houdt Van Hoek niet van.
door Lauran Toorians (tekst en foto’s)
De eerste indruk van de schilderijen van Hans van Hoek is massief. Door hun grote formaten, vaak donkere kleuren en brede lijsten lijken het zware panelen of misschien wel Aziatische lakwerken. Na wat langer kijken, kantelt die eerste indruk. De werken zijn groot, maar juist niet massief. Ze stellen zich open. Het zijn ook geen panelen, want alle werken zijn op linnen geschilderd en dat geeft ze puur fysiek bij deze formaten weer iets lichts en kwetsbaars. De lijsten zijn inderdaad breed en wel degelijk massief en vaak gebeeldhouwd. Zij maken een onlosmakelijk onderdeel uit van het werk dat zij kaderen. En ondanks dat ‘donker’ tot de eerste indrukken behoort, komen op meerdere van de werken plaatsen voor waar een helder licht schijnt, alsof het van achter door het doek heen straalt. En lichtgekleurde werken zijn er ook.
Vrij in de ruimte
Momenteel exposeert Hans van Hoek (Deurne 1947) in de Bergkerk in Deventer en dat is beslist een reisje naar die IJsselstad waard. In eerdere exposities die ik zag, hingen de werken van Van Hoek tamelijk dicht bij elkaar. Dat accentueert de grootte van de individuele schilderijen en zorgt dat het verzamelde werk ook als een eenheid gaat spreken. Bezwaarlijk is dat bij deze schilderijen totaal niet, maar de zeventien doeken die nu in het laatgotische interieur van de imposante Bergkerk zijn te zien, krijgen de ruimte.
Letterlijk, want de doeken zijn niet opgehangen aan de wanden, maar staan vrij in een stalen draagconstructie. Wel staan ze zo dicht bij de wanden dat eromheen lopen niet lukt, maar menig bezoeker neemt toch de kans om ook de achterkanten te bekijken. Dat is een teken dat deze schilderijen fascineren, maar laat ook zien dat de kijker niet gauw genoegen neemt met het mysterie van het geboden beeld.
Heel nadrukkelijk wenst Hans van Hoek geen kunstenaar te worden genoemd. Dat herhaalde hij nog maar eens tijdens de opening in Deventer. Hij maakt schilderijen – en sculpturen – als een ambachtsman en vanuit een spirituele levenshouding die vooral niet worden verward met een vorm van godsdienst. Het is de puurheid en vanzelfsprekendheid van de natuur die hem inspireert en waarmee hij in gesprek gaat door te maken. Schilderen is voor Van Hoek een taal, een vorm van communicatie en het resultaat nodigt uit om aan dat ‘gesprek’ deel te nemen. Niet met woorden, niet om het te verklaren, maar door erin op te gaan.
Geboren, niet gemaakt
Opgegroeid in een toen nog overheersend – om niet te zeggen dwingend – rooms-katholiek Noord-Brabant is de christelijke symboliek Van Hoek niet vreemd. Het werk van de Grieks/Spaanse schilder El Greco (1541-1614) vormde lang een belangrijke bron van inspiratie voor hem. Maar het is met name vanuit Japan dat de verknoping tussen spirituele en filosofische ideeën en het denken over ambachtelijkheid Van Hoek op een spoor zetten dat hij is blijven volgen.
Aan de basis daarvan staat de Japanner Yanagi Sōetsu (1889-1961) die de Koreaanse volkskunst bestudeerde en op basis daarvan kwam tot een soort Koreaans-Japanse ‘Arts and Crafts’-beweging. De Engelsman Bernard Leach (1887-1979) pikte dit gedachtengoed op en bracht het naar Engeland en zo ook naar de rest van de wereld en naar Hans van Hoek. Nu maakt Van Hoek in geen enkele zin van het woord volkskunst en hij produceert ook niet op grote schaal in series. Signeren doet hij zijn werk echter nooit en hij werkt wel vanuit een traditie en vanuit het materiaal, en zoals Yanagi het omschreef wordt ook bij hem een werk niet gemaakt, maar ‘geboren’.
Geen lichtzinnige zweverigheid
Iets van dat proces krijgen we mee op het vouwblad dat ter informatie bij de expositie in de Bergkerk voor het meenemen ligt. Naast een tekst van curator Rob Smolders valt daar op drie pagina’s in het handschrift van Van Hoek te lezen – en vooral ook te zien – welke gedachten, vaak citaten of verwijzingen, het maken van de werken hebben begeleid. Dat gaat van de oerknal tot Rumi, van Bijbelteksten tot de Bhagwan (Osho) en van Laozi en het taoïsme tot de Boeddha. Dat dit alles geen lichtzinnige zweverigheid is, mag blijken uit de verwijzing naar de in 1993 in China ontdekte ‘Bamboeteksten van Guodian’, manuscripten uit ongeveer 300 voor Christus waarvan in 2012 voor het eerst een vertaling in het Engels verscheen. Van Hoek kent zijn klassieken en neemt ze serieus.
Te zien in Deventer zijn nu ook een aantal van de kimono-schilderijen waarvan in 2019 de volledige serie te zien was in Het Noordbrabants Museum. De kimono is daarop een haast abstracte vorm, maar staat ook symbool voor datgene wat ons omhult – de wereld, dus eigenlijk – maar ook wat ons scheidt van onze omgeving. Eigenlijk is die kimono dus net zoiets als de lijst die Van Hoek met zoveel zorg om het schilderij maakt en die er net zoveel deel van is als de begrenzing ervan. Soms is er tekst, op het schilderij of op de lijst, maar in de Bergkerk heeft geen enkel schilderij een titel. Toelichtende tekstbordjes zijn er niet. Die kunnen dus ook niet afleiden.
Ook licht werk
Overigens zijn niet alle schilderijen ‘donker’ en ‘zwaar’. Er zijn er ook die licht zijn en soms wel iets hebben van schetsen en die – vergelijk ze met het vouwblad – het handschrift van de maker verraden. Misschien kunnen we zeggen dat Van Hoek zijn schilderijen ‘schrijft’ en dat wij ze moeten leren lezen. Niet ontcijferen, want ze zijn niet in geheimschrift, maar gewoon goed kijken en in je opnemen. Een intellectuele exercitie moet dat niet zijn, er volgt immers ook geen overhoring.
Behalve de zeventien schilderijen is er in de Bergkerk ook een lange tafel die een hoek omgaat en waarop een aantal keramische sculpturen staan die allemaal een rots met stromend water of een waterval weergeven. De ene abstracter dan de andere en deels in een natuurlijke vorm die niet zou misstaan in een zentuin of in de studeerkamer van een traditionele Chinese geleerde. Het zijn landschapjes op zichzelf. Heel soms evenaart de maker de natuur.
‘Hans van Hoek, Bergkerkvariaties III’, tot en met 29 juni 2025 in de Bergkerk in Deventer.
Bij de expositie verscheen een (gratis) vouwblad met een informatieve tekst van Rob Smolders en enkele schetsen van de hand van Hans van Hoek. De tekst is ook te lezen op: https://altijdvandaag.nl.
Lees ook op Brabant Cultureel:
Kimono’s van Hans van Hoek een goed bewaard geheim in Het Noordbrabants Museum. [2019]
© Brabant Cultureel 2025
Dit is een geweldig mooie expositie, in een mooie kerk waar zijn werken heel mooi uitl komen.
Echt een must om te zien.