Sarah Neutkens is zonder twijfel een multitalent. Zij componeert, musiceert, maakt beeldende kunst. En ze schrijft. Onlangs verscheen haar derde boek, de novelle ‘God gokt niet’. ‘Een origineel, interessant, herkenbaar, vermakelijk en diepzinnig verhaal van een jonge, ambitieuze kunstenaar’, aldus onze nieuwe literair medewerker Marianne Tolenaar.
door Marianne Tolenaar
Het is voor mij een eerste kennismaking met de jonge, veelzijdige, en van oorsprong Brabantse kunstenares Sarah Neutkens (Eindhoven 1998). Naast de muziek die zij heeft gecomponeerd, zag onlangs ook haar derde boek het levenslicht, met de veelomvattende titel: God gokt niet. Deze novelle gaat over het experimenteren met waarneming, onder andere via zelfonderzoek in grote kwetsbaarheid, vervreemding, angst voor grensoverschrijding van machtige mannen, het relativeren ervan, het opbouwen van woede om zichzelf van de angst te bevrijden en over het wegstappen uit allerlei verstrikkingen. En een ontmoeting met God.
Mahler is dichtbij, evenals Der Tod in Venedig, de droevige Pierrot uit de Commedia dell’arte en op de achtergrond de psychose als mogelijkheid voor zichzelf of anderen.
Bang voor de grijpgrage machthebbers
Sarah Neutkens houdt ervan de dingen zelf uit te vinden. Haar ik-figuur, die ook Sarah heet, wil best carrière maken, maar zij is bang voor de grijpgrage machthebbers op haar weg. Ze heeft daar al een nare ervaring mee gehad, maar ziet ook in dat, zolang ze niet woedend genoeg is om hiertegen op te staan en zich te bevrijden – met alle risico’s voor haar carrière van dien – zij zichzelf levenslang geeft in angst en beperking.
Het eerste hoofdstuk vormt een opmaat naar het eigenlijke verhaal en Neutkens lijkt heel specifiek het thema waarnemen en ‘voor waar nemen’ te onderzoeken. Ze noemt dit hoofdstuk ‘De moraal van het verhaal’. Het meest indrukwekkende onderzoekje vind ik wanneer ze sec probeert te beschrijven wat ze ziet, zonder interpretatie. Als je je namelijk niet laat leiden door functionele doelen, bijvoorbeeld ‘ík moet even naar de keuken’, maar simpelweg alleen probeert waar te nemen, welke informatie komt er dan tot je?
‘Ik zie een kast met 2 laden, elk met een andere inhoud, ik zit op het trapje, ik voel mijn knie enzovoort.’ Haar blik verglijdt zonder een bepaalde aansturing. En langzaam komt de boodschap op de lezer over hoe neutraal en schatrijk aan informatie de wereld is, zonder die alles vertekenende en de mens vergiftigende, eigen projecties, motieven, verlangens, doelen, analyses, interpretaties, gevoelens, conclusies en oordelen.
Wat is waar?
Een ander ‘onderzoekje’ gaat over de zieke ik-figuur. Ze heeft bloedvergiftiging opgelopen en er wordt in het ziekenhuis door een verpleger met lampjes in de ogen geschenen. Ze is mogelijk aan het doodgaan, maar denkt dat het om iemand anders gaat. Klopt het wat ze waarneemt of verkeert zij in een psychose? Wat is waar? Ik voel hier dat ze hier iets heeft met de deerniswekkende, zoekende clown Pierrot uit de Commedia dell’arte die ze aan het eind benoemt.
Wanneer ik dit op een symbolisch niveau bekijk, voel ik mij ook als recensent aangesproken. De recensent (geen verpleger) probeert immers met een ‘persoonlijk lichtje’ te schijnen op de visie van een kunstenaar, daarmee te doorgronden wat er speelt en er zo een oordeel over te vormen? Hoe ‘vergiftigd’ is het licht van een recensent? Maar misschien zoek ik hier te ver. Ik doe mijn best.
Want de ik-figuur is bang en beschadigd. In het verleden heeft iemand duidelijk grensoverschrijdend gedrag vertoond en dat wil zij niet meer meemaken. Thuis op de bank stelt zij zich voor hoe God willekeurig is in wie hij ‘uitnodigt’, en God geeft de ‘underdog’ een aai over de kop. ‘Die ondankbare honden verschuilen zich maar onder de tafel’, vindt hij.
Gods zoon, Lucky
Sarah waagt een nieuwe poging om contact te leggen en zoekt die via de mail met Etienne, een documentairemaker over de Franse Revolutie. Zij complimenteert hem met mooi werk, maar is benieuwd naar zijn motivatie voor de selectie van de onderwerpen die worden belicht. Waarom geen vrouwen? Etienne raakt geïnteresseerd om haar te ontmoeten in een restaurant waar net ook Gods zoon, Lucky, dineert met een gezelschap hotemetoten.
Lucky, laat een verdacht vergelijkbaar trekje zien van president Trump. Hij baadt zich in narcisme. Hoe dat precies met die Goddelijke drie-eenheid en respect voor vrouwen zit, vindt de ik-figuur nog even te ingewikkeld om uit te leggen. Aan de hand van een hilarische scène in het restaurant lijkt Neutkens de hebzucht, de onwaarachtigheid en de arrogantie van de zogenaamde heersende klasse aan de kaak te willen stellen. Verscholen onder de tafel, met onder andere Etienne, die kennelijk ook een underdog is, hoort zij hoe de tafelende groep zich etend, speechend en manipulerend een weg baant naar een ‘betere wereld’ voor zichzelf.
Het inzicht dat God niet gokt, lijkt niettemin de sleutel te zijn voor de poort naar buiten, weg uit de verstrikkingen waarin menselijke machthebbers zo hun eigen partijtje proberen te spelen. God speelt geen spel. Hij is er gewoon. Dit lijkt Sarah Neutkens ons te willen zeggen. Het zijn de mensen zelf die die hun eigen dwaalwegen maken. Ook het groepje dat zich onder de tafel schuilhoudt, lijkt immers vastgelopen in persoonlijke motieven en gefrustreerde verwachtingen.
Vroeg of laat raakt iedereen gevangen in het spel van het leven. De enige weg naar buiten lijkt het om de hele rimram van menselijk getouwtrek achter je te laten, je illusies los te laten en te ontdekken dat je er gewoon nog steeds bent. Je kunt relativeren, lekker je ‘ding doen’ en vooral vertrouwen op je eigen waarheidsvinding. God gokt niet is een origineel, interessant, herkenbaar, vermakelijk en diepzinnig verhaal van een jonge, ambitieuze kunstenaar.
Sarah Neutkens, God gokt niet. Amsterdam: Uitgeverij HetMoet 2025, 112 pp., ISBN 9789083455969, hb., € 22,99.
Meer over literatuur op Brabant Cultureel
Marianne Tolenaar (Amsterdam 1946) woont in Brabant en heeft een basis in zowel drama als dans. In de vorige eeuw schreef ze tien jaar dansrecensies voor de vier Brabantse kranten. Momenteel treedt zij op in een solo-theaterproductie van Evy Lasschuit, waarin zij vertelt over haar leven. De afgelopen zes jaar volgde ze een opleiding aan de tekenacademie in Arendonk.
© Brabant Cultureel 2025