Wie nog denkt dat er groots werd verricht in ‘de Oost’ of dat het gepast is om op te snijden over ‘onze’ VOC-mentaliteit, heeft het werk van Ewald Vanvugt gemist. Deze geboren Bosschenaar bracht uitgebreid aan het licht hoe Nederland ‘bloed aan de klomp’ heeft, maar had ook oog voor de enkelingen die hier in het verleden al bezwaar tegen aantekenden. Als romanschrijver slaagde hij erin om al met zijn debuut de Bossche burgerij tegen zich in het harnas te jagen.
door Lauran Toorians
Op 11 april 2025 overleed Ewald Vanvugt. Dat gebeurde in Laren waar hij al enige tijd in het Rosa Spierhuis woonde. Vanvugt werd op 16 april 1943 geboren in ’s-Hertogenbosch waar hij ook opgroeide. Zijn dood lijkt ondergesneeuwd in de recente nieuwsdrukte, maar verdient het toch ook hier enige aandacht.
Vanvugt debuteerde in 1963 met de roman een bizonder vreemde dief. Een slimme jongeman van achttien, negentien jaar vult zijn dagen vult met seks, drinken en vechten en de bevrediging van zijn eigen lusten boven alles stelt. Het publiek was geschokt, het boek werd beledigend en ‘zedenkwetsend’ verklaard. De Bossche politie adviseerde boekhandels in de stad om het boek niet te verkopen. En daarin had uiteraard de pastoor een hand.
Vastgebeten in de zwarte bladzijden
In korte tijd volgden nog enkele romans en tegelijkertijd ging hij met Wim de Bie radioreportages maken voor de VARA. Tussen 1967 en 1977 maakte Vanvugt een aantal reizen door West- en Centraal-Azië, India en Latijns-Amerika waarna hij medewerker werd bij de Volkskrant en artikelen publiceerde in verschillende tijdschriften. Tijdens een verblijf in Indonesië kwam hij op het spoor van een stuk koloniale geschiedenis dat lang ‘onder de pet’ was gehouden, namelijk het feit dat eerste de VOC en later de Nederlandse koloniale overheid opium produceerde voor de inlandse markt, daarmee koloniale onderdanen verslaafd maakte en ijverig accijns hief op dit ‘wettig opium’. De staat als producent en dealer avant la lettre. Hierover publiceerde Vanvugt in 1985 Wettig opium. 350 jaar Nederlandse opiumhandel in Azië.
Dit werk vormde het begin van een reeks boeken waarin Vanvugt zich vastbeet in de zwarte bladzijden van Nederlands koloniale verleden. Dat ging van concrete misstanden en misdaden, waaronder plundering, roofkunst en menselijke resten in museumcollecties, tot aandacht voor enkelingen die al veel eerder misstanden aan de kaak stelden en het opnamen voor de inlandse bevolking. Een mooi en indrukwekkend voorbeeld van dat laatste is zijn boek Een propagandist van het zuiverste water. H.F. Tillema (1870-1952) en de fotografie van tempo doeloe dat verscheen in 1993.
Kijk op koloniale verleden danig bijgekleurd
Hendrik Freerk Tillema (1870-1952) was een apotheker die zich in Semarang vestigde en daar rijk werd als fabrikant van limonades en mineraalwater. Hij trok zich de slechte en onhygiënische leefomstandigheden van de inheemse bevolking sterk aan en zette zich in om daarin verandering aan te brengen. Dat deed hij onder meer door op eigen kosten een omvangrijk, zesdelig boekwerk uit te geven waarin hij aan de hand van talloze foto’s de slechte omstandigheden letterlijk spiegelde aan de situatie van de blanke kolonisten. De titel was Kromoblanda (‘zwart-wit’, Indisch-Nederlands). Vanvugt haalde de foto’s van Tillema – en Tillema zelf – uit de vergetelheid en betoonde zich hiermee temeer de luis in de pels van historische instituten en musea die de schaduwzijde van het koloniale verleden liever toedekten met de mantel der liefde.
Meer boeken over koloniale wandaden volgden met als recentste Roofstaat. Wat iedere Nederlander moet weten (2016), een sterk uitgebreide en bewerkte versie van wat eerder in 2002 en 2011 was verschenen als (Nieuw) Zwartboek van Nederland overzee. De snelle opvolging van deze drukken (en edities) laat zien dat Vanvugt succes had. Mede door zijn vasthoudendheid en zijn reeks publicaties die begon met Wettig opium is onze kijk op het koloniale verleden van Nederland danig bijgekleurd, en niet in vrolijker kleuren.
Foto voorpagina > Ewald Vanvugt door Daniel J. Ashes
Meer over literatuur op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2025
Dank je wel Lauran dat je dit stukje belangrijke geschiedenis onder onze aandacht brengt.
Vergetelheid is een gulzig monster.