Stapstenen in stromend water op het omslag van een boek met daarin bespiegelende dialogen en gedichten. Maar snelstromend water spiegelt niet en de overkant oogt op de foto niet erg uitnodigend. Fons Mommers is van vele markten thuis, maar misschien is het geschreven woord niet zijn ideale medium. Laat de stapstenen voor wat ze zijn, luister naar de rivier.
door Lauran Toorians
In een dialoog praat je met elkaar, niet tegen elkaar. Het praten is net zo belangrijk als het luisteren, je reflecteert op elkaars uitspraken en zoekt voortdurend naar gemeenschappelijke grond zonder steeds meteen met een oordeel te komen. Tegenwoordig heet zo’n dialoog al gauw een ‘Socratisch gesprek’, wat een nogal onzinnige manier is om een dergelijke manier van spreken gewicht te geven. Want ja, in de dialogen zoals Plato die opschreef, voert Socrates talloze van dergelijke gesprekken en die zijn ook na vierentwintig eeuwen nog steeds fascinerend om te lezen. Maar de oude Chinese denkers – Confucius, Mencius, Zhuang Zi en anderen – voerden ook dergelijke tweegesprekken en deden dat soms al eerder dan Socrates in het oude Griekenland. En onder meer in delen van Noord-Amerika en in West-Afrika bestaat zoiets als de ‘praatstok’. Wie die stok – of een ander voorwerp – vast heeft, spreekt, de rest luister totdat de stok wordt doorgegeven.
Praten en luisteren, ideeën uitwisselen en proberen elkaars standpunten te doorgronden, is blijkbaar een inherent menselijke activiteit. Dat daarbij regels gelden, is blijkbaar nodig en eveneens van alle tijden. De ander laten uitspreken, bijvoorbeeld, zonder vooroordeel luisteren en ook daarna niet meteen oordelen, maar juist zoeken naar begrip. In sommige culturen heet dat ‘fatsoen’, in andere is er een praatstok die dat reguleert. En geen illusie: het tegendeel is al even menselijk. Overschreeuwen en commanderen leidt weliswaar niet tot begrip, maar is vaak wel de gemakkelijkste weg naar het gewenste resultaat.
Iedereen verdwaasd achterlaten
Dat een dialoog niet zomaar tot inzicht of tot wederzijds begrip leidt, zal duidelijk zijn. Het mooiste voorbeeld om dat te illustreren zijn misschien wel de dialogen tussen Man 1 (Armando) en Man 2 (Cherry Duyns) in het tv-programma Herenleed, ‘een programma van weemoed en verlangen’ (AVRO, VPRO 1971-1997). ‘Wachten op Godot’ van Samuel Beckett is ook een voorbeeld en ook een aantal sketches van Monty Python laten zien hoe dialogen totaal kunnen ontsporen en iedereen verdwaasd achterlaten. Maar dat is nog steeds dialoog, want soms vinden twee gesprekspartners elkaar simpelweg niet, alle goede bedoelingen ten spijt. En dat hoeft ook niet. Een goed gesprek kan goed zijn zonder het eens te worden.
Een lange inleiding met een bespiegeling waartoe ik werd gedreven door de gesprekken tussen de heren Liodricus Judocus Engelbert Zinkramer (‘Driek’) en Johannes Godfried Kordaat (‘Jan’) die elkaar regelmatig ontmoeten op de Tweeherenbrug. Zinkramer is dichter en ‘zelfbenoemd filosoof’, Kordaat gepensioneerd hoofd personeelszaken, zeg maar kleinburger. Hun gesprekken zijn genoteerd door Fons Mommers, pianist, componist en filosoof in wie we probleemloos Driek Zinkramer kunnen herkennen. De dialogen zijn kort en veelal lichtvoetig dwaas, maar halen nergens het niveau van Herenleed. Filosofisch zijn ze ook, maar nooit op het niveau van Socrates of Mencius. Hoe dat komt? Het is natuurlijk subjectief, maar naar mijn gevoel zijn ze vaak nog te lang, niet puntig genoeg en te belerend. Als lezer voelde ik mij nergens uitgedaagd om in gedachten aan het gesprek deel te nemen, zelf de argumenten te overwegen of met eigen argumenten te komen.
Grotendeels dooddoeners
De dialogen van de Tweeherenbrug zijn in twee afdelingen opgenomen in de bundel Stapstenen die Mommers in eigen beheer uitgaf. Voor, tussen en na de dialogen bevat die bundel drie groepen gedichten onder de overkoepelende titels ‘goedgemutst’, ‘geroezemoes’, en ‘in de achterkamer’. Ook hier lichtvoetigheid met een filosofische inslag. Speelsheid kan de dichter hier zeker niet worden ontzegd en het plezier in het spel met woorden en klanken is overduidelijk, maar ondertussen zijn het toch grotendeels dooddoeners.
Dat Fons Mommers begaan is met de wereld en intensief reflecteert op de wereld om hem – en om ons – heen spat van de bladzijden af, maar misschien is het geschreven woord toch voor hem niet het beste medium om daar uitdrukking aan te geven. Laat hem liever musiceren en componeren en muzikale theatervoorstellingen maken. Die beklijven.
Fons Mommers, Stapstenen. BoekXpress 2024, niet gepagineerd, ISBN 978-94-650-9725-1, pb., € 17,50.
Lees ook op Brabant Cultureel:
Fons Mommers verklankt Herta Mullers collagegedichten met verontrustende speelsheid
© Brabant Cultureel 2025