Dakloosheid en thuisloosheid anno 2025 ziet er anders uit dan veel burgers en politici denken. Vaak zijn het jongeren, buiten het zicht en allesbehalve verslaafd. Een expositie bij Pennings Foundation in Eindhoven helpt om achterhaalde beelden bij te stellen. Voer voor beleidsmakers in het sociaal domein.
door Herman Fitters
De klassieke zwerver is een rariteit. Van de bijna tweeduizend dak- en thuislozen in Eindhoven voldoet maar een op de tien aan het stereotype beeld – onverzorgde man, slapend op een bankje in een park, plastic tasje erbij, blikje bier. Verder kennen we nog de straatkrantverkoper voor de ingang van supermarkt of station. Maar dat is het wel zo’n beetje.
Stereotype van zwerver is hardnekkig
De meeste dak- en thuislozen in ons land zijn van een andere snit. Niet zelden zijn het jongeren die op straat komen omdat Jeugdzorg vindt dat je op je achttiende op eigen benen kunt staan. Meisjes die van het ene logeeradres naar het andere trekken, simpelweg omdat een veilig thuis ontbreekt. Een vrouw in een opvanghuis, gevlucht van een gewelddadige partner. Een man die in zijn auto slaapt na ontslag of een relatiebreuk.
‘Ik was 34, moest tanken en eten kopen, maar had geen saldo op mijn rekening. Zo begon het.’ Dakloosheid kan iedereen overkomen. Oorzaken zijn lang niet altijd verslaving of psychische problemen. Woningnood, baanverlies, toeslagencomplexiteit, schuldenproblematiek en illegaliteit zijn belangrijker oorzaken.
De vakgroep Journalistiek van Fontys in Tilburg deed onderzoek naar de berichtgeving over dak- en thuislozen in Nederlandse kranten. Het woordje ‘zwerver’ sterft gelukkig uit, zo blijkt, maar de beeldtaal is toch grotendeels ongewijzigd gebleven. Géén jongeren, géén vrouwen en een oververtegenwoordiging van beelden uit de Randstad.
Een nieuwe beeldbank
Om het stereotype en stigmatiserende beeld van de dakloze in de media te doorbreken richtte de onderzoeksgroep van Fontys-journalistiek samen met Stichting Zwerfjongeren Nederland een nieuwe beeldbank op, Het Beelddepot, met meer realistische foto’s. Deze beelden vormen de ruggengraat van de tentoonstelling ‘Een eigen (t)huis’, te zien bij Pennings Foundation in Eindhoven. Onder het motto: Doorbreek de stilte. Stop de vooroordelen.
Feitelijk zijn er maar weinig dak- en thuislozen die voor problemen zorgen in de openbare ruimte. De meesten zien we namelijk niet, kennen we niet. Volgens Thijs Eradus van de Eindhovense opvangorganisatie Springplank leven de vooroordelen over dak- en thuisloosheid helaas ook bij beleidsmakers. Mede omdat zij hun verhaal niet aanpassen aan de realiteit kunnen telkens maar geen afspraken worden gemaakt met buurten en wijken voor woonoplossingen. Een hardnekkig probleem dus voor de achttienhonderd Eindhovense daklozen onder de radar. Dit speelt natuurlijk ook in andere steden.
Een van de tentoongestelde fotografen is ervaringsdeskundige Rick Zwart (2003) met een collage van ‘Paden’ in de natuur. Rick is een van de jongeren van Het Bouwdepot, een pilotproject van de gemeente Eindhoven, waarbij een dertigtal jongeren in kwetsbare situaties een jaar lang financiële steun krijgt om aan hun toekomst te werken. Een soort basisinkomen dus. Want een dak boven je hoofd is één, maar een inkomen is ook belangrijk. Het project krijgt al navolging in andere steden. Rick Zwart volgde via Pennings Foundation een coachingtraject bij een professionele fotograaf. In september start hij met de MBO-opleiding fotografie op SintLucas in Eindhoven.
Aangezien als vakantieganger
Vermeldingswaard is het werk van Wiosna van Bon (1992): ‘Eén dag in het leven van een dakloze jongere’. In haar fotoserie geven drie jongeren een inkijkje in hun leven en hun dagelijkse activiteiten. Een van hen, een jongeman vertelt dat je alleen ’s avonds welkom bent in de opvang, ongeacht het weer overdag. Zijn vrienden weten niet eens dat hij dakloos is, want hij neemt hen nooit mee naar de opvang.
Een jongedame zegt niet op straat te slapen omdat dat niet veilig is. Zij slaapt bij anderen op de bank en zorgt dat ze vroeg in de ochtend weer vertrokken is. Een andere vrouw blijft – als ze geen slaapplek heeft – ’s nachts altijd wakker, voor haar eigen veiligheid. Dan probeert ze overdag uit te rusten. Haar spullen sleept ze mee in een nette rolkoffer waarmee ze wordt aangezien als vakantieganger. Van Bons werk maakt duidelijk dat ook dak- en thuislozen veiligheid verdienen.
Uit schaamte of uit angst voor afwijzing vertellen jonge daklozen hun vrienden of familie vaak niet over hun situatie. Deze anonimisering is mooi verbeeld door Rick van de Klooster (1995) die zijn opleiding volgde aan St. Joost School of Art & Design te Breda. In zijn werk, getiteld ‘Onzichtbaarheid’, zien we de slagschaduw van een dakloze, maar de persoon zelf is met behulp van een softwareprogramma verborgen. Wie zien we eigenlijk? Dat is de vraag.
Behalve foto’s toont de expositie ook een aantal animaties en een podcast. De deelnemende fotografen zijn: Desiré van den Berg, Boudewijn Bollmann, Wiosna van Bon, Robin Alysha Clemens, Rick van der Klooster, Dingena Mol en Rick Zwart.
‘Een eigen (t)huis. Over beeldvorming van dak- en thuislozen’, tot en met 26 april 2025 bij Pennings Foundation in Eindhoven.
Het Beelddepot | Het Bouwdepot | Springplank
Interview met social designer Manon van Hoeckel op Brabant Cultureel
Meer over fotografie op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2025
Reacties (1)