Met zijn nieuwe bundel ‘Grensoverschrijvend gedrag’ bewijst en bevestigt Nick J. Swarth zijn kunst en kunde als dichter. Met de taal als wapen gaat hij de wereld kritisch te lijf. Niet zonder humor en mededogen, maar ook met een bijna profetische gedrevenheid: word wakker, kijk om je heen en kom in actie waar dat nodig is.
door Lauran Toorians • tekeningen > Nick J. Swarth (uit: Grensoverschrijvend gedrag)
Doorwrochte eenvoud, dat kenmerkt de poëzie van Nick J. Swarth. Een mooi voorbeeld daarvan is voor iedereen te zien in zijn muurgedicht in de Tuinstraat in Tilburg:
blnde vlek
wat een mens
toch in deze
woorden ziet!
er staat
wat er staat
en zlfs dat niet
Je kunt je natuurlijk afvragen of het origineel is, maar dat doet er niet toe. Deze simpele test, in combinatie met de vormgeving door Sander Neijnens, laat de passant hier een examen afleggen. Hij/zij leest wat er niet staat en gaat achteloos met zijn/haar blinde vlek verder door het leven, of er is een kort moment van kortsluiting en het besef dat kijken meer is dan zien. Het lijkt de keuze tussen zalige onwetendheid of het heldere begrip en dat suggereert dat het een beter is dan het ander. En dat is maar de vraag. Wie het ziet mag het zeggen.
De wereld met een voorhamer te lijf gaan
Nick J. Swarth laat zijn lezers vaak raden. Zijn toon kan donker zijn en hard en zijn woordkeus soms grof, maar daarin verscholen ligt mededogen en zelfs tederheid. In die zin is hij vaak de punker die de ellende en boosheid uitschreeuwt en de wereld met een voorhamer te lijf lijkt te gaan, maar die daarmee juist ook oproept om met iets beters te komen. Zijn nieuwe bundel Grensoverschijvend gedrag sluit af met precies zo’n oproep:
Vergeet niet
Vergeet niet wakker te worden
Vergeet niet op te staan
Vergeet niet dat de nachtwaker gromt
Vergeet niet dat het geen hond verdomt
Vergeet niet de verduisterde tongen
Vergeet niet de verzakte longen
Vergeet niet dat je sprong en je sprongen
uitmondden in een smak, achter de woorden
die je hoorde toen je sprak
(…)
Vergeet niet om een fakkel te zijn
Vergeet niet om een toorts te zijn
Vergeet niet licht te zijn, een groot licht
als de donkerte zwaar is en de waakvlam klein
Vergeet niet een gedicht te zijn
in een gedichtloze massa
een gezicht te zijn in de rij voor de kassa
Vergeet niet te zien, te horen, te spreken
Vergeet niet ijzer met handen te breken
Vergeet niet te gaan waar anderen blijven staan
en te schrappen waar anderen schrijven
Vergeet niet dat er nullen en enen wonen in de taal
Vergeet niet dat een nul een nul is
Vergeet niet dat een ’n een is maar een plus een twee
Vergeet niet wakker te worden
Vergeet niet op te staan
Het gedicht werd in 2022 geschreven in opdracht van Fakkels Voor Vrede Tilburg en het is misschien flauw om de bespreking van een dichtbundel te beginnen met het laatste gedicht. De oproep die dit gedicht is, lijkt mij echter volkomen integer en gemeend en vormt daarmee ook een sleutel tot de bundel als geheel. Het openingsgedicht, ‘De jat van Moeder Hand’, leest als een ode aan de moeder, maar ook aan ‘de mensmachine, de stad’. Het doet denken aan een hardhandige opvoeding, thuis en op straat, maar ‘haar grijpvingers zijn werkelijk met je begaan’. Dit gedicht wordt gevolgd door ‘Verkommerde oever. Medeamateriaal Landschap met Argonauten’, wat een knappe vertaling (‘hertaling’) is van een deel van een theatertekst van Heiner Müller uit 1982. Ook hier niet meteen de gedroomde moeder, maar een die doodt uit liefde.
Een eerbetoon aan Hélène Swarth
Nick J. Swarth is het pseudoniem van Joost A.W.M. Geerts (Tilburg 1959). Hij beweegt zich in de informele groep die de ‘Tilburgse absurdisten’ is gaan heten en van 2005 tot 2007 was hij stadsdichter. Ook zijn trilogie – nog één deel te gaan – 1980 over een groep kritisch om zich heen kijkende jongeren in een stad in crisis speelt zich af in Tilburg. Swarth beweegt zich echter met evenveel gemak in het post-industriële noorden van Engeland en in Duitsland (Berlijn) en is behalve schrijver/dichter ook tekenaar, performer en muzikant. De naam Swarth is een eerbetoon aan de dichteres Hélène Swarth (1859-1941) die deel uitmaakte van de Tachtigers, de vernieuwers van de Nederlandse literatuur tegen het einde van de negentiende eeuw.
Tekenaar is hij ook in Grensoverschijvend gedrag, want de bundel is ruim geïllustreerd en performer was hij tijdens de presentatie, samen met violist Max Swagemakers. Die presentatie was kleinschalig en informeel en juist daardoor ook indrukwekkend. Humor, absurd of niet, is nooit ver weg. Zo opent het gedicht ‘Kater Holzig (call to charge)’ – nieuwjaarsfeest in Berlijn, ergens aan een zeer rafelige rand – met de regel ‘Robbertje feest’. Lichtvoetig is ook het volgende gedicht dat leest als een kinderrijmpje:
Dagdief
Ben jij het Malle Momentenmormel (dat gaat
van dommigheid niet dood),
ben ik het Stoute Handje; jij spuugt daarin een
tandje, elke dag één, heel gedwee.
Dan lacht de Tandenfee haar lach, zo groot als
morgen heel de dag,
die Stout Handje dan weer plukt, één voor één,
uit Malle Momentenmormels Mond. Zo is de
cirkel rond.
Dag Tandenfee, dag Stoute Hand, dag M.M.M.
Het illustreert in al zijn schijnbare eenvoud de taalvaardigheid van Swarth die met zijn woordkeus en vreemde wendingen de lezer uitnodigt om te kijken, meer dan te zien wat er staat. Kolderiek is het eveneens korte ‘De kortste nachtcode’ dat afsluit met ‘Het is geen lolletje om op een holletje / door het holst van de kortste nacht / te moeten rennen.’
Met deze nieuwe bundel betoont Nick J. Swarth zich opnieuw als een veelzijdig dichter (en tekenaar) met een sterk eigen geluid en een kritische blik op de wereld. ‘Vergeet niet wakker te worden / Vergeet niet op te staan.’ Lees hem en neem de uitdaging aan.
Nick J. Swarth, Grensoverschrijvend gedrag. Gedichten & tekeningen. Utrecht: Uitgeverij IJzer 2025, 64 pp., ISBN 978-90-868429-9-5, pb., € 20,00. De genummerde en gesigneerde bundel verscheen in twee versies met elk een eigen omslagontwerp en is voorzien van een originele tekening. Boekverzorging: Sander Neijnens
www.swarth.nl
Lees ook het statement ‘Een requiem voor het vrije woord’ dat de bundel begeleidt
Beeld voorpagina: Nick J. Swarth > compilatie van bewerkte foto Gilaworks en tekening uit Grensoverschrijvend gedrag
Meer over Nick J. Swarth op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2025
Welgedaan Nick en van harte gefeliciteerd!