Hoe Johan Brosens ereburger van Brabant werd

column door JACE van de Ven •

Zojuist, zaterdagmiddag 22 februari 2025, is Johan Brosens ereburger van Zundert geworden. Moet dat op een provinciaal opererende cultuursite vermeld worden? Ja, in het geval van Johan Brosens wel, want zijn belang overstijgt Zundert.

Voor zijn bemoeienissen op cultureel gebied ontving hij in 2012 al de Brabant Bokaal. Op de site van die bokaal lezen we: ‘Johan Brosens, afkomstig uit Zundert, was beroepsmatig decennialang dé man van de amateurkunst in de provincie Noord-Brabant. Daarnaast heeft hij vanaf zijn jeugdjaren tot nu toe het culturele en maatschappelijke leven van zijn geboortedorp opgeschud. Vrijwel geen enkele activiteit of evenement in Zundert kan het stellen zonder zijn inspiratie en betrokkenheid: het Zunderts Toneel, het bloemencorso met het bijbehorende straattheaterfestival, de reconstructie van het Globetheater voor het Shakespearement en het Van GoghHuis. Overal is zijn hand in te herkennen en voor deze inzet, waarmee hij anderen weet te enthousiasmeren, wordt hij bekroond.’

Persoonlijk ken ik Johan al van eind jaren zeventig van de vorige eeuw. Hij was toen kantoorkracht op het Brabants Centrum voor het Amateurtoneel (BCA) waar hij later directeur werd. Hij zorgde voor een geweldige ondersteuning van het amateurtoneel in Noord-Brabant en later, toen het BCA promoveerde tot CVA (Centrum voor Amateurkunst), voor een geweldige ondersteuning van de amateurkunst in het algemeen. Jammer genoeg moest er in de Brabantse kunst van de provincie volop gefuseerd worden waardoor we nu nog alleen een instantie hebben die Kunstloc heet, een van bovenaf opgelegd instituut dat niet functioneert. Maar daar kan Johan Brosens niets aan doen.

Een fles Belgisch bier

Johan Brosens is een doener. Altijd geweest. Je zegt bijvoorbeeld: ‘Het zou mooi zijn als we voor onze toneelvoorstelling in het decor nog een oude boerenkar zouden hebben.’ Dan belt Johan een uur later op: ‘Ik heb een boerenkar.’ Opgelucht vraag je: ‘Waar moeten we hem halen?’ Antwoordt hij: ‘Hoeft niet, de boer komt hem zelf brengen.’ En dat is niet alles. Na de voorstellingen wordt de kar door Johan keurig teruggebracht met een grote fles Belgisch bier voor de uitlener erbij. Johan werkt alles wat hij doet ook nog eens af. En die grote fles Belgisch bier? Die vergeet hij te declareren.

Behalve een doener is Johan Brosens ook een verbinder. Zo gauw Johan zich bij een cultureel project aansluit, krijgen zijn mede-initiatiefnemers het gevoel dat het gaat lukken. ‘Johan veegt het los zand bij elkaar en maakt er een bouwsteen van’, zegt vriend en theatermaker Peter Dictus. Iedereen die nog twijfelde over de plannen, ziet opeens dat ze werkelijk gerealiseerd kunnen worden. Dat heeft Johan Brosens herhaaldelijk bewezen, al zestig jaar lang.

Kunsthistoricus Rebecca Nelemans en Peter Dictus namen het initiatief om voor Johan Brosens een ereburgerschap aan te vragen: Zij schrijven: ‘In 1965 was de 15-jarige Johan Brosens volgens zijn oudere zus Margriet te jong om met zijn vrienden deel te mogen nemen aan de plaatselijke jongerensoos in Zundert. De puber richtte onmiddellijk een eigen hangplek op. Vrijwel meteen vanaf de start ontwikkelde Rotor – Johan: de dingen moeten draaien – zich tot een energieke groepering die zich bezig hield met de organisatie van allerlei voorstellingen, concerten, exposities en manifestaties op verschillende locaties. Uit de beweging kwam zelfs een politieke jongerenpartij naar voren die met veel succes meedeed aan de gemeenteraadsverkiezingen.’

Actievoeren in Zundert

Dat die jongerenpartij ook te maken heeft gehad met een actie in Zundert waarbij de stenen uit de straat werden gehaald om het vrachtvervoer van Breda naar Antwerpen, dat toentertijd nog dwars door het dorp ging, dwars te zitten, is heel wel mogelijk. Bij mensen als Johan Brosens heeft cultuur niet alleen met kunst te maken, maar met alle aspecten van de wereld waarin je leeft.

Al in 1968 startte Rotor het festival Autour de Vincent, midden in Zundert. Dat festival bestond tot in 1993 en ontwikkelde zich tot een prestigieus festival met gerenommeerde nationale en internationale acts uit verschillende artistieke disciplines. Voor veel jongeren in en rondom Zundert is dit festival de eerste kennismaking met cultuuruitingen van niveau geweest. Van 1969 tot en met 1978 exploiteerde Rotor een eigen Vestzaktheater Theater D’n Bels. Tal van kleinkunstenaars en muzikanten hebben daar gespeeld, onder wie Willem Vermandere, Wannes van de Velde, Flairck, Don Quischocking, Ivo de Wijs, Jules Croiset met zijn eerste theatersolo’s en het Werktheater. Kom er eens om, deze destijds grote namen die zonder subsidie en voor weinig geld in je eigen dorp te bewonderen zijn.

Naast tal van memorabele voorstellingen, concerten, lezingen, boeken en exposities, waaronder een reizende tentoonstelling van vijftien speciaal door Brabantse kunstenaars vervaardigde schilderijen van drie bij twee meter die onder meer te zien was in Zundert, Drenthe, Antwerpen, Nuenen, Amsterdam en St. Remy de Provence, plaatsen in Europa waar Van Gogh ooit woonde en werkte, is misschien wel het meest treffende wat Rotor ooit organiseerde het Shakespearement.
Dat was in 2000. Het was een zeven weken durend festival rond het leven en werk van William Shakespeare met meer dan veertig voorstellingen en concerten en educatieve projecten in een speciaal, op ware grootte nagebouwde replica van het Globe Theatre in Londen. Nelemans en Dictus schrijven: ‘Shakespearement werd bezocht door meer dan 12.000 bezoekers uit binnen- en buitenland. Het festival kreeg zowel landelijk als bij de zuiderburen veel publiciteit. Shakespearement geldt nu nog als schoolvoorbeeld van geslaagde gemeenschapskunst (het begrip Community Art stond nog in de kinderschoenen) en van optimaal cultuurbereik.’

Grondlegger Van GoghHuis

Daar hebben we het weer, cultuurbereik! Iemand als Johan Brosens brengt kunst en cultuur dichtbij iedereen, voornamelijk door anderen erbij te betrekken. Toen hij in 2003 besloot dat Zundert rijp was voor een meer structurele Van Gogh-beleving, legde hij de basis voor wat in 2008 het Van GoghHuis werd. Eindelijk konden Van Gogh-liefhebbers, binnen- en buitenlandse toeristen, ook in Zundert terecht voor het verhaal van een van ’s werelds beroemdste kunstenaars. Het straalde af op heel Noord-Brabant.

Vaak was het de liefde voor zijn geboortedorp die Johan Brosens van alles deed organiseren, zoals een Straattheaterfestival tijdens het bloemencorso en acties voor natuurbehoud en vogelbeschermingen, en hij joeg slapende verenigingen als Het Zunderts Toneel nieuw leven in.

Maar provinciaal heeft Johan Brosens evenveel betekend. Wat was dat een gouden tijd toen hij het Centrum voor Amateurkunst leidde. Altijd als je er binnenliep, ontmoette je amateurkunstenaars die er net ook waren om hun licht op te steken. Het was een ontmoetingsplek die automatisch uitnodigde tot dialoog met anderen. Hoe anders is dat nu als je op een cultureel instituut komt, daar zit iedereen in zijn eentje op zijn eigen laptop te kijken.

Dat is niet alleen de schuld van de mensen die het nu voor het zeggen hebben, er is een afschuwelijke afstandelijkheid in het maatschappelijk leven geslopen. Deels door regelgeving, deels ten gevolge van het feit dat leidinggevenden geen voorgeschiedenis op de werkvloer hebben. Waar zijn de tijden gebleven dat er in Vestzaktheater Den Bels in Zundert honderdvijftig mensen op bankjes naar een artiest zaten te kijken in een publieksruimte waar tegenwoordig hooguit dertig stoelen zouden mogen staan?

Johan Brosens is nu vijfenzeventig. Voor mij is hij niet alleen ereburger van Zundert, maar van heel Noord-Brabant. Hij heeft tal van jongeren geïnspireerd. Laten ze opstaan om de culturele fakkel over te nemen, onze provincie heeft dat meer dan ooit nodig.

Fotocollage voorpagina: links > Johan Brosens bij opbouw festival Shakespearement, 2000, rechts: Johan bij festival Autour, jaren zeventig. Fotomontage > Hans Lodewijkx. Bron foto’s in artikel > Rebecca Nelemans, Peter Dictus, Wikipedia

Over Johan Brosens

Lees eerdere columns van JACE van de Ven op Brabant Cultureel

© Brabant Cultureel 2025