De monumentale Kapel Saint Louis in Oudenbosch is in oude luister hersteld, in november 2024 was de officiële opening. De negentiende-eeuwse, neobarokke kerk, ooit onderdeel van het jongensinternaat, heeft een tweede leven gekregen als onder meer kleinschalige concertzaal en trouwlocatie. Het plan is om op termijn in het souterrain een foyer te vestigen en een museum dat ‘de verhalen van Oudenbosch’ vertelt, want die zijn er te over in dit ‘klein Rome’.
door Corien Ligtenberg • fotografie > Mark Buijs en Facebookpagina Gidsen van Saint Louis
Op een koude middag in januari ligt het Saint Louisplein in Oudenbosch er verlaten bij. Het is er uitgestorven. De appartementen in de voormalige internaatsgebouwen die het plein omarmen, tonen nauwelijks tekenen van leven, de monumentale, gerestaureerde Kapel Saint Louis, majestueus op de kop van het plein, is gesloten. Hoe anders moet het hier honderd jaar geleden zijn geweest. Met in de hoogtijdagen zo’n zeshonderd jongens die in het internaat verbleven en werden aangemoedigd om niet alleen te leren, maar ook om te sporten en te spelen, moet het plein hebben gebruist van het leven.
Hellemons haalde Rome naar Oudenbosch
Het dorp Oudenbosch staat bekend om zijn bijzonder religieuze erfgoed, met als publiekstrekker de Basiliek van de Heiligen Agatha en Barbara die met zijn koperen koepel boven het dorp uit torent. ‘Klein Rome’ in Oudenbosch is het levenswerk van de idealistische dorpspastoor Willem Hellemons (1810-1884).
Hellemons was voor zijn studie naar Rome gestuurd. In 1834 volgde zijn benoeming tot kapelaan in Oudenbosch, van 1842 tot 1884 was hij er pastoor. Hij was zo van de Heilige Stad onder de indruk dat hij Rome naar Oudenbosch haalde. Zo is de basiliek waarvan de bouw begon in 1865 en die daar op zijn initiatief in het hart van het dorp is gebouwd, een schaalmodel (1:3) van de Sint-Pieter. Ook Kapel Saint Louis is qua koepel en interieur gebaseerd op de Sint-Pieter in Rome. De voorgevels van de basiliek en van Kapel Saint Louis zijn gebaseerd op de Romeinse basiliek Sint-Jan van Lateranen.
Hellemons zag bij zijn aantreden dat het maatschappelijk klimaat in het dorp was verzwakt door onder meer de economische crisis en hij spande zich in om de dorpelingen meer bij het religieuze gebeuren in het dorp betrekken. Ook organiseerde hij naschoolse activiteiten. De pastoor haalde de zusters franciscanessen naar het dorp. Zij stichtten er het meisjesinternaat Sint-Anna, met in het hart de Sint-Annakapel. In 1840 stichtte hij de broedercongregatie Saint Louis, bedoeld om de dorpsjeugd te onderwijzen.
De inspanningen sloegen aan en ook de broeders richtten een internaat op. Dat was in trek onder gegoede Brabanders en trok ook leerlingen van (ver) daarbuiten. De broeders stonden bekend om hun goede onderwijs én opvoeding. De collectie van het Natuurhistorisch Museum in Oudenbosch getuigt nog van het aanschouwelijk onderwijs waar zij voor stonden. De jongens werden ook onderwezen op de eigen tuinen en landerijen.
Voorzien van ornamenten en marmerimitaties
De Oudenbosche broeders waren succesvol en stichtten in tal van plaatsen scholen. De inkomsten die dat opleverde, staken ze in de eerste plaats in het onderwijs, maar stelden hen bijvoorbeeld ook in staat om Kapel Saint Louis te bouwen. Die werd in de neobarokke stijl die Hellemons voorstond, ontworpen door broeder Boosten en tekenleraar Florschütz en in 1865/1866 gebouwd. De kerk, destijds de Grote kapel van Instituut Saint Louis genoemd – er waren ook kleine kapellen in het complex – is opgetrokken uit baksteen dat is gepleisterd en voorzien van ornamenten en marmerimitaties. Ruim dertig jaar later is de zinken koepel toegevoegd, naar een ontwerp van oud-leerling Van Swaaij. De kapel is een Rijksmonument, net als de internaatsgebouwen. Het instituut was gewijd aan de heilige Aloysius Gonzaga.
In de jaren zestig van de vorige eeuw was de populariteit van internaat Saint Louis tanende. Door maatschappelijke ontwikkelingen – zo kwamen er betere scholen, werden de gezinnen kleiner en werden kinderen niet meer zo snel naar kostschool gestuurd – verloor het internaat zijn relevantie. Dat had zijn weerslag op het dorp; ook de middenstand bijvoorbeeld voelde de gevolgen daarvan. Het internaat klonk steeds verder in en werd in 2005 definitief gesloten. De laatste broeders verhuisden in 2011. Er volgde een periode van leegstand en verval, maar gelukkig bleef het belangrijkste religieuze erfgoed behouden. De gemeente Halderberge en woningstichting Woonkwartier ontwikkelden plannen voor herbestemming van het bijzondere complex. De Gidsen van Saint Louis organiseerden rondleidingen op het internaat en leverden hiermee een bijdrage om de kapel in de belangstelling houden.
De kapel is minutieus gerestaureerd
In een deel van de gebouwen rond de cour kwamen woningen/appartementen. Voor de kapel zelf duurde de redding wat langer, het monumentale gebouw heeft zo’n tien jaar leeg gestaan. Uiteindelijk werd het verkocht aan een aannemer die het van 2020 tot 2023 restaureerde waarna de gemeente de kapel kocht. Het interieur is minutieus gerestaureerd en heeft een nieuw lichtplan gekregen. Er zijn een nieuwe trap en een lift naar het souterrain, een toilettenblok en een garderobe.
Op 6 november 2024 was de officiële opening. Het gebouw is onder meer in gebruik voor concerten, trouw- en rouwpartijen en andere ontvangsten. Als voorproefje ging de kapel vlak voor Pasen 2024 al even open voor een uitvoering van de Matthäus Passion. De exploitatie is in handen van Cultuurcluster Oudenbosch. De idee is om in de toekomst in het souterrain een foyer en een museum te vestigen. Dat museum vertelt op een eigentijdse manier het verhaal van Oudenbosch met de collecties van het Natuurhistorisch en Volkenkundig Museum, het Zouavenmuseum en andere collecties van religieus erfgoed. Het concept daarvoor wordt nu ontwikkeld. In de naastgelegen internaatsvleugel die nu nog leeg staat, komen woningen en kantoren.
Herontwikkeling
De gemeente Halderberge, waar Oudenbosch deel van is, zet samen met onder meer Woningcorporatie Woonkwartier vol in op de herontwikkeling van het religieus erfgoed. Zo zijn/worden de Sint-Annakapel, de Mariabouw en de Kapel van Saint Louis verbouwd en krijgen (deels) een nieuwe bestemming. En ook de buitenruimte van het dorp wordt onder handen genomen.
De restauratie en verbouw van de Sint-Annakapel is onlangs afgerond. Deze kapel stond eerst op de nominatie om te worden gesloopt, maar door een petitie daartegen werden de plannen herzien en kreeg de kapel een nieuwe bestemming als verenigingsgebouw. Ze biedt onderdak aan onder meer de bibliotheek, een informatiepunt voor toeristen, de Heemkundekring, de Katholieke Bond voor Ouderen en Vluchtelingenwerk. In het voormalige meisjesinternaat Sint-Anna aan de Markt/Sint Annastraat komen appartementen/woningen. Ook worden nieuwe woningen en een parochiaal centrum gebouwd. In de Mariabouw aan de Grote Cour komen kantoren en een zorginstelling met vijftien bewoners volgens het concept ‘Thomas op kamers’. Dit concept biedt een woonplek aan jongeren met een licht verstandelijke beperking, die gaandeweg de stap naar helemaal zelfstandig wonen willen zetten.
Behalve Kapel Saint Louis exploiteert Stichting Cultuurcluster Oudenbosch ook de Sint-Annakapel en cultuurhuis Fidei et Arti.
Vrijwilligersstichting Gidsen van Saint Louis (waaronder ook oud-leerlingen) verzorgt op aanvraag rondleidingen door het bijzondere complex.
Voor meer foto’s (en info):
Gidsen van Saint Louis | Oudenbosch | Facebook
© Brabant Cultureel 2025