Concert De Overval gaat over persoonlijke moed, toen en nu

column door JACE van de Ven

Vorig jaar gaf de Tilburgse Nieuwe Koninklijke Harmonie (NKH) een concert dat energie uitstraalde. Onder het motto ‘wij zijn allemaal van hier en elders’ gingen zij musicerend door de Tilburgse muziekgeschiedenis en namen links en rechts klanken, melodieën en ritmes in zich op die door immigranten naar Tilburg gebracht waren. Van  begin negentiende eeuw tot de modernste tijd. Mooi. En ook uitzonderlijk, omdat de NKH een harmonie was die tot dan toe op de automatische piloot voortging, maar door de jaren heen was afgezakt tot een orkest dat hooguit middelmatig genoemd zou kunnen worden. 

Onder leiding van nieuwe dirigent Maarten Jense heeft het bijna tweehonderdjarige muziekensemble weer jeugdig elan gekregen, zo lijkt het. Dat blijkt wederom uit de programmering van dit jaar. Vandaag brengen zij twee keer een uitverkocht concert onder de titel De Overval. En weer heeft dat concert een motto: ‘over moed, toen en nu’. 

Het is vandaag namelijk precies 81 jaar geleden dat in Tilburg een overval werd gepleegd die voor onderduikers in heel Nederland tijdens de laatste vijftien maanden van de oorlog dankbare gevolgen had. Zonder dat zijn superieuren Jan Poort en Wim Berkelmans iets in de weg gelegd kan worden, terwijl zij de zaak wel degelijk hebben voorbereid, weet de jonge ambtenaar Huub Simons maar liefst 105.000 zogenaamde Rauterzegels buit te maken en er mee weg te vluchten. Die zeer moeilijk na te maken zegels waren heel belangrijk, omdat persoonsbewijzen zonder Rauterzegel niet langer geldig waren. Vervalste persoonsbewijzen van bijvoorbeeld onderduikers zouden daardoor onbruikbaar worden, hetgeen nu in meer dan 100.000 gevallen voorkomen kon worden. 

Huub Simons. Foto > archief familie Simons

René Bink, iemand die historische wandelingen in Tilburg begeleidt, vertelt tussen de door Maarten Jense gekozen muziek door, het verhaal van de overval op de Afdeling Bevolking aan de Markt op 25 januari 1944. Die operatie verliep zonder bloedvergieten, wat niet wil zeggen dat het een akkefietje van niks was. Integendeel. De actie werd op touw gezet door leden van de ‘Tilburgse ambtenarenverzetsgroep’ en de ‘KP (knokploeg) Soest’, die gemeentehuizen en distributiekantoren overviel ten behoeve van de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO). Hoe gevaarlijk dit werk was, bleek wel toen kort na de geslaagde Tilburgse overval vier leden van de KP Soest door verraad werden gearresteerd en standrechtelijk ter dood veroordeeld. 

De Afdeling Bevolking aan de Oude Markt in de jaren zestig.

Toen de dirigent het onderwerp De Overval voor het nieuwe concert vorig jaar tijdens een repetitie introduceerde en de naam Huub Simons noemde, kreeg hij tot zijn verbazing van NKH-lid Ruud Damen te horen: “Dat is mijn schoonvader”. Na overleg met Ruud en diens vrouw Gerrie, dochter van Huub Simons, werd besloten om van het met teksten aangeklede concert in elk geval geen hagiografie te maken. Haar vader, herinnert Gerrie zich, praatte nooit over zijn moedige verzetsdaad. Die had overigens voor hem wel tot gevolg dat hij na onderdoken te zijn geweest in de Betuwe en de Achterhoek pas op 5 mei 1945 bevrijd werd, ruim een half jaar en een hongerwinter later dan wanneer hij in Tilburg had kunnen blijven.    

De NKH wilde net als bij het concert van vorig jaar dat het concert ook voor jongeren interessant zou kunnen zijn en benaderde daarom Willemien van Heugten die met haar BOOTSprojects studenten aan het ROC laat werken met actuele maatschappelijke thema’s. “Ik dacht bij de vraag van de NKH meteen aan Anna”, zegt Van Heugten. “Zij meldde zich in augustus 2022 aan voor een stage bij BOOTSProjects. Niemand van de stagegroep wist dat haar moeder, oma en broer in Kiev woonden. Pas toen de vakanties ter sprake kwamen en Anna vertelde dat ze die zomer naar haar familie in Oekraïne wilde, maar niet kon, rezen er vragen. (…) ik zag hoe haar berichten over wat er zich in Kiev afspeelde, doordreunden bij haar leeftijdgenoten”. 

Anna Savostianenko. Foto > Willemien van Heugten

Besloten werd om naast René Bink die tijdens het concert zou vertellen over moed van toen, de twintigjarige Anna Savostianenko te laten spreken over de moed van nu. Anna vertelt  hoe stressvol de werkelijkheid voor de mensen in Oekraïne sinds de oorlog is geworden en hoe iedereen op zijn eigen manier helpt. “Mijn oma leerde al snel Whatsappen om posities van Russische soldaten door te kunnen geven. Mijn oom en mijn broer gingen naar het front. Mijn moeder moet met haar leerlingen regelmatig naar metrostations vluchten om te schuilen voor bombardementen. In een oorlog liggen angst en onzekerheid voortdurend op de loer”.

Fotograaf Jules van Iperen maakt een foto van Gerrie Simons (r), Anna Savostianenko met haar moeder Oksana (m) en stadsgids René Bink (l) omringd door leden van de Nieuwe Koninklijke Harmonie tijdens een repetitie voor De Overval. Foto > Willem Bongaarts

Anna heeft een mooie tekst gemaakt die iedereen die het concert een extra dimensie geeft. Wat zou jij doen? is de vraag die zij en René Bink herhaaldelijk stellen in hun tekst. Maar is het bij Bink in de verleden tijd, omdat het over de Tweede Wereldoorlog gaat, bij Anna Savostianenko gaat het over nu.  ‘Laf zijn of moedig zijn? Oordeel niet. Het hangt van de situatie af wat je doet.’

Willemien van Heugten: “Deze gewone gebeurtenissen in ongewone omstandigheden en de manier waarop Anna dat in herkenbare taal vertelde hadden een groot effect op haar leeftijdsgenoten. Vanuit die emotionele betrokkenheid kreeg de groep een gevoel wat vrijheidsbeperking eigenlijk is: je doet gewoon je boodschappen maar je er is geen zekerheid meer met wat en óf je wel thuiskomt”.

Eerbetoon aan de helden op het Sofiaplein in Kyiv. Foto > Anna Savostianenko

De tekst van Anna spreekt haar bewondering uit voor de verzetsmensen in Oekraïene en eindigt met een opdracht aan zichzelf: “De belangrijkste mensen in mijn leven zijn allemaal zo sterk. Ze zijn mijn voorbeelden en mijn helden. Ik kan het me niet veroorloven om zwak te zijn”. De tekst van Bink eindigt met wat de zwijgzame Huub Simons ooit antwoordde over zijn rol bij de belangrijke diefstal: “Het is je plicht om je medemens te helpen”. Klinkt simpel, maar de vraag zingt na: “Wat zou jij gedaan hebben met gevaar voor eigen leven? Of, vertaald naar het nu, wat zou jij doen?”.

Een concert over de stille moed van enkele Tilburgse ambtenaren in 1944 en heel veel Oekraïners nu. Een mooi muzikaal eerbetoon met uiteraard Glen Miller en Vera Lynn, maar ook met nummer als Imagine van John Lennon, een lied van Dalida, klezmermuziek en nummers die ook de jeugd aan zullen spreken. Bravo Nieuwe Koninklijke Harmonie. 

Antoon van Uem – Een leven gegeven voor een ander

Over ‘De Overal’ zijn veel publicaties verschenen, maar één naam ontbreekt daarin vaak. Die van Antoon van Uem uit Groenlo. Hij verleende onderduik aan Huub Simons uit Tilburg, maar moest dat in Kamp Vught met de dood bekopen. Kleindochter Alice Wolterinck haalt haar opa uit de vergetelheid.

Ingezonden door Alice Wolterinck

In het bezette Nederland van 1944, een tijd van angst en verraad, koos mijn opa, Antoon van Uem, ervoor om te doen wat juist was, ondanks het gevaar. Hij was pas 36 jaar, een jonge vader met een vrouw en vijf kleine kinderen. Mijn moeder was zes jaar oud, haar jongste zusje pas twee. Toch aarzelde hij niet toen het moment daar was: hij bood een onderduikplek aan Huub Simons, een man die gezocht werd door de Duitse bezetter, betrokken was bij, bekend als ‘De Overval’ in Tilburg.

Op zijn boerenterrein in Groenlo verborg mijn opa Huub in een klein kamertje achter op het erf, ver van nieuwsgierige blikken, in de hoop hem veilig door de oorlog heen te helpen. Maar in een land waar de bezetter een ijzeren greep hield en waar verraad nooit ver weg was, bleef deze daad van moed niet onopgemerkt.

Antoon van Uem met op zijn arm zijn oudste dochter Doortje, de moeder van Alice Wolterinck. Foto > Privécollectie

Iemand uit Groenlo – een naam die misschien nooit bekend zal worden, maar wiens daden diepe sporen hebben nagelaten – verraadde mijn opa. De Duitsers kwamen onmiddellijk poolshoogte nemen. Ze stelden een ultimatum aan de familie: vertel ons waar Huub Simons zich schuilhoudt, of Antoon gaat met ons mee.

De keuze was hartverscheurend, maar er was geen tijd om te twijfelen. Om de rest van het gezin te beschermen, werd het lot van mijn opa bezegeld. De Duitsers namen hem mee, weg van zijn vrouw, weg van zijn kinderen, weg van de boerderij waar hij leefde en werkte. Hij werd overgebracht naar Kamp Vught, een plek die voor velen het laatste station zou zijn.

Op 11 augustus 1944, een paar dagen voor de bevrijding van het kamp, werd Antoon van Uem door de nazi’s gefusilleerd. Zijn jonge gezin bleef achter met een onuitwisbaar verdriet, een leegte die nooit meer gevuld kon worden.

Mijn opa was geen man met wapens, geen leider van een verzetsgroep, maar een vader en echtgenoot die zijn huis openstelde voor iemand die bescherming nodig had. En voor die daad van menselijkheid betaalden hij en zijn gezin de hoogste prijs. Maar zijn moed en opoffering zullen nooit vergeten worden.

De naam van Antoon van Uem is vermeld op het monument op de fusilladeplaats bij Kamp Vught. In 1994 en 1995 is dit monument door een of meer onbekenden beklad met teer. De onherstelbaar beschadigde plaquettes hebben een vaste plek gekregen op het terrein van het herinneringscentrum. Bij de fusilladeplaats zijn nieuwe stenen panelen geplaatst. Foto > © Marc van Kempen Fotografie

Reacties (1)

  1. Annemie de Waal schreef:

    De moed van toen en nu.
    Jan Poort, Wim Berkelmans en Huub Simons wisten op slinkse wijze 105.000 Rauterzegels buit te maken. Een spannend verhaal dat, tussen de muziek door, verteld werd door René Bink. Anna, die uit Oekraïne komt, vertelt haar verhaal van nu en zegt dat zij het zich niet kan veroorloven om zwak te zijn. Haar moeder, Oma en broertje wonen nog in Kyiv. Het zijn haar helden.
    Wat zou jij doen?
    Ik heb geen idee. Ik denk dat ik alleen maar bang zou zijn.
    Het was een zeer indrukwekkende avond, waar ik heel stil van ben geworden. Heel knap gedaan door de NKH. Ik heb genoten.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *