Je hebt van die toneelstukken waar al van alles over is geschreven voordat het doek daadwerkelijk open gaat. Sonja Barend, veelgeprezen om haar decennialange televisiewerk, distantieerde zich de afgelopen maanden publiekelijk van het toneelstuk dat haar overbekende voornaam zou gaan dragen. Zij ontbrak zondag zelf bij de première. Jammer, want ‘Sonja’ is een interessante en knappe voorstelling geworden.
door Arnold Verplancke • Fotografie > Annemieke van der Togt
Het toneelstuk ‘Sonja’ is deels gebaseerd op het boek Je ziet me nooit meer terug dat Sonja Barend in 2017 schreef. Het zijn de laatste woorden die ze hoorde van haar joodse vader toen hij in de oorlog werd opgepakt en weggevoerd uit hun huis. Ik heb dat boek zelf niet gelezen, zeg ik maar onmiddellijk.

Tekstschrijver Vincent van der Valk en regisseur Servé Hermans laten in het toneelstuk ook veel scènes over Sonja’s televisiewerk zien. Onvermijdelijk, zou je denken, want daar kent het publiek haar immers van. Niettemin zouden die fragmenten voor haar de steen des aanstoots vormen. Toch zitten ook de vader en moeder volop in het toneelstuk. Hij als Sonja over hem nadenkt, in gedachten met hem praat en adviezen krijgt. Zij in meerdere confrontaties op het einde van haar leven, als Sonja de moeilijke vragen zou moeten stellen over hoe het allemaal is gegaan tussen haar ouders in de oorlog. Maar dat lukt haar steeds niet. Zij, de koningin van de televisie-interviews, kan of wil niet door haar moeders afweer heen breken.
Pim Fortuyn charmant en eloquent
Angela Schijf – vooral bekend van Flikken Maastricht – speelt de titelrol en dat doet ze knap. Vanaf de eerste scène, als zij in zichzelf gekeerd uit het ziekenhuis komt waar haar moeder ligt, tot aan de epiloog die ze neutraal voor het gesloten toneeldoek uitspreekt. Slechts twee medespelers zorgen voor alle andere rollen en ook dat werkt prima.

Stefan de Walle ontlokt de zaal vaak lachjes, als de willekeurige voorbijganger die zijn ogen niet kan geloven als hij de televisiester ‘live’ op straat ontmoet. Of als de journalist die in een artikel wil onthullen wie Sonja nou echt is en dan komt met vraagjes die een schoolkrant onwaardig zijn. Of als Pim Fortuyn, die in een televisieshow Sonja zo charmant en eloquent even van de wijs brengt.

Een verandering van belichting moet bij de scène met Fortuyn duidelijk maken hoe Sonja hem achteraf alsnog de mantel uit zou willen vegen. Met de kennis van nu, zou ze hem willen aanwrijven hoe hij het pad heeft geëffend voor radicaal rechts in de politiek. Die ontboezemingen duiken vaker op in het stuk. Als zij samen met haar steun en toeverlaat Ellen Blazer een oeuvreprijs krijgt, vraagt ze zich somber af wat zij samen eigenlijk hebben bereikt als je ziet hoe het land er nu voorstaat. De tijd springt gemakkelijk van toen naar nu en omgekeerd, zoals ook werkelijkheid, herinnering en veronderstellingen elkaar afwisselen. En van een ‘vierde wand’ trekt niemand zich iets aan. Meerdere keren gaat het zaallicht aan en wendt iemand zich rechtstreeks tot de zaal.
Lastige vragen over ‘indertijd’
Chava voor in ’t Holt speelt de rol van Ellen in het toneelstuk, maar ook die van iemand uit de milieubeweging aan de talkshowtafel en die van Sonja’s zieke moeder. Heel behendig weert ze dan lastige vragen over ‘indertijd’ af en als het nodig lijkt, krijgt ze plotseling een aanval. Stefan de Walle geeft natuurlijk de vader gestalte die Sonja in haar gedachten oproept, maar ook de pastoor bij de uitvaartdienst van Sonja’s katholiek opgevoede moeder. Hij laat dan het publiek zelfs opstaan voor een moment stilte ter nagedachtenis aan de overledene.


Drie acteurs en een beperkt decor, dat betekent dat het toneelstuk op heel veel plaatsen in het land kan worden gespeeld, ook in kleinere theaters. Het stuk duurt anderhalf uur zonder pauze. Een tafel, een paar stoelen, de tune van de talkshow van weleer, een uitgekiende belichting en de neonletters S O N J A. Eerst hangen ze trots hoog boven de praatshow, later lager, tot uiteindelijk zelfs op de vloer. De show is dan over en de gastvrouw worstelt nog steeds met haar eigen basale vragen.
Verhalen zorgen voor de betekenis
Welke boodschap klinkt er uiteindelijk door in het toneelstuk Sonja? Allereerst dat je vragen moet durven en blijven stellen aan de ander om met elkaar contact te houden en in gesprek te blijven, dwars door alle vooroordelen heen. Maar ook dat feiten-alleen niet zaligmakend zijn. We zoeken allemaal naar verhalen, naar samenhang. Feiten geven weliswaar informatie, maar verhalen zorgen voor de betekenis.

Zo weet Angela Schijf als Sonja op het laatst toch nog een verhaal te construeren over haar vader en moeder in oorlogstijd. Uit wat dorre data die het werk van historicus Lou de Jong oplevert, uit een melding van een echtscheiding op een oud krantenknipsel, uit een biecht waarin haar moeder een geheim zou hebben onthuld aan de pastoor. Zo puzzelt ze haar voorgeschiedenis aan elkaar. Maar of dat wel de hele waarheid is?
Toneelstuk: Sonja. Door Senf Producties & Toneelgroep Maastricht. Regie: Servé Hermans. Tekst: Vincent van der Valk. Spel: Angela Schijf, Stefan de Walle, Chava voor in ’t Holt. gezien: Première DeLaMar Amsterdam, 19 januari 2025.
Deze voorstelling is nog te zien:
1 februari > Eindhoven • Parktheater
19 februari > Weert • Munttheater
20 februari > Waalwijk • De Leest
12 maart > Oosterhout • De Bussel
14 maart > Uden • Maashorst
18 maart > Oss • De Lievekamp
20 maart > Cuijk • Schouwburg
22 maart > Tilburg • Schouwburg
1 april > Den Bosch • Theater aan de Parade
12 april > Tiel • Agnietenhof
23 april > Helmond • Het Speelhuis
25 april > Venlo • Maaspoort
Meer van Arnold Verplancke op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2025