Edward De Maesschalck schreef een imposant ogend boek over de hertogen van Brabant. En dat nam hij wat al te letterlijk, want het gaat over alle hertogen, maar nergens over de gewone mensen in het hertogdom, laat staan over hun leven en de cultuur die zij voortbrachten. En dat is jammer, want een handzaam boek over het hertogdom ontbreekt en zou veel meer kunnen bieden dan een droge reeks vorsten en hun (helden)daden.
door Lauran Toorians
Die ene leraar die zo meeslepend kon vertellen dat de geschiedenis ging leven en het verleden een wereld werd om te verkennen, of die andere die de literatuur of de muziek ontsloot op een manier die uitnodigde om op zoek te gaan naar meer. Waarschijnlijk zijn we allemaal wel ooit zo iemand tegengekomen, en het hoeft niet eens echt een leraar in een onderwijsomgeving te zijn die helpt om de eigen horizon te overstijgen. Als dit verschijnsel iets laat zien dan is het vooral dat het een grote misvatting is dat onderwijs moet aansluiten bij de belevingswereld van het kind. Dat moet juist niet. Kinderen zijn van nature nieuwsgierig en wat ze nodig hebben is een stimulans om verder te kijken dan hun eigen bekende wereldje.
Net even een stapje extra
Ook op latere leeftijd blijft zo’n stimulans natuurlijk welkom. En dat hoeft geen cursus te zijn, maar gewoon een boek dat aanspreekt, een film, een artikel in een tijdschrift, een bericht op de radio of wat dan ook. Iets dat triggert om net even een stapje extra te zetten, om eens naar een ander muziekgenre te luisteren bijvoorbeeld. Bij het eerste bladeren in het boek De hertogen van Brabant kreeg ik het idee dat de auteur Edward De Maesschalck zo’n geschiedenisleraar is. Zo iemand als Bart Van Loo voor de Bourgondiërs, maar dan voor de hertogen van Brabant.
Maar De Maesschalck (Leuven 1946) was en is geen leraar. Hij studeerde wel geschiedenis, maakte lang programma’s met historische onderwerpen bij de VRT en was vervolgens programma-adviseur bij Canvas. Daarnaast publiceerde hij voor een breed publiek over historische onderwerpen. Zo kwamen recent de graven van Vlaanderen en de Tachtigjarige Oorlog aan de beurt en nu dus de Brabantse hertogen.
Het boek is mooi uitgegeven en ruim geïllustreerd met – heel fijn – ook vrij veel kaarten, maar die meeslepende verteller blijkt De Maesschalck toch niet te zijn. De opzet van het boek is erg traditioneel en cru gezegd komt het vaak neer op een aangeklede genealogie van een lange reeks hertogen, hun vrouwen, kinderen en aanverwanten, allemaal keurig op volgorde en met hier en daar uitweidingen over belangrijke gebeurtenissen zoals veldslagen, strijd om de opvolging of belangrijke verdragen of anderszins politieke feiten. Aardig is dat regelmatig wordt geciteerd uit historische bronnen (in vertaling) die zorgen voor wat ‘couleur locale’, maar echt levendig wordt het nooit.
Het sociale spook
Het boek blijft ook trouw bij de titel, want over ‘gewone mensen’ in het hertogdom gaat het zelden en dan eigenlijk steeds terzijde. Waar De Maesschalck wel behoorlijk wat aandacht voor heeft, zijn de kloosters waarmee de hertogen en hun familieleden nauwe betrekkingen hadden en die ook een rol speelden in de uitbouw van het hertogdom.
Economie en sociale ontwikkelingen komen nauwelijks aan bod en mijn mond viel open bij deze zin: ‘Onder het bewind van hertog Hendrik II dook voor het eerst het sociale spook op dat Brabant in de toekomst geregeld op zijn grondvesten zou doen daveren.’ Het sociale spook, daarmee bedoelt De Maesschalck de ‘ambachten – in feite de loonarbeiders’ die zich in de dertiende eeuw in de steden begonnen te organiseren en een rol in de stadsbesturen opeisten. De ambachtslieden die naast de gevestigde ambtsdragers – waaruit het patriciaat zou voortkomen – als groep steeds belangrijker werden in de steden vonden dat zij een stem verdienden in het bestuur van de steden en daarmee ook in het hertogdom.
Het boek gaat vooral over macht en lieden met macht.
Bij een spook denk je toch aan erger. Het gaat hier niet om paupers of klootjesvolk die de samenleving ontwrichten, maar om geschoolde ambachtslieden die de stedelijke economie draaiend hielden. Natuurlijk leidde de opkomst van deze burgerij tot problemen en tot een machtsverschuiving, maar ook tot de grote bloei die in de late middeleeuwen nu juist zo kenmerkend is voor het hertogdom Brabant. Wie dat omschrijft als een ‘spook’ en dat ook nauwelijks verder toelicht, moet wel een historicus van de (erg) oude stempel zijn. Eén voor wie geschiedenis inderdaad vooral over vorsten en hoge edellieden gaat en die weinig oog heeft voor gewone mensen. Misschien had mij dat al eerder moeten opvallen doordat het boek – ondanks de vele illustraties – ook geen aandacht schenkt aan de beeldende kunsten en de architectuur (om over muziek maar te zwijgen). Het gaat vooral over macht en lieden met macht.
Op chronologische volgorde
In plaats van noten bevat het boek per hoofdstuk een lijstje van gebruikte literatuur en daarin staan de werken niet zoals gebruikelijk gealfabetiseerd op naam van de auteur maar op de chronologische volgorde waarin de boeken en artikelen verschenen. Dat maakt het niet overzichtelijker, maar laat wel goed zien dat rijp en groen door elkaar is geraadpleegd. Nu is het niet zo dat een publicatie van honderd jaar oud per se achterhaald en nutteloos is geworden, maar met enige regelmaat doemt toch de vraag op waarom een oude publicatie is gebruikt terwijl er over hetzelfde onderwerp ook recentere literatuur bestaat.
Betekent dit alles dat De hertogen van Brabant een slecht boek is? Dat hangt er nogal vanaf wat je verwacht en wat je met dit boek zou willen. Een geschiedenisstudent of iemand die een scriptie wil schrijven, kan bij dit boek maar beter de nodige voorzichtigheid betrachten en de details controleren. Wie een eerste globaal overzicht zoekt en voor lief neemt dat niet alle details kloppen, is dit een heel aardige inleiding die misschien handzamer is dan de hele reeks Wikipedia-pagina’s over al die hertogen en hun familieleden (ook Wikipedia is overigens niet zonder gebreken). Het boek is vrij groot en zwaar, maar toch net wat minder dan de veel breder opgezette en degelijker Geschiedenis van Brabant van het hertogdom tot heden die in 2004 verscheen onder redactie van Raymond van Uytven en Jan van Oudheusden.
Edward De Maesschalck, De hertogen van Brabant 640-1430. Gorredijk: Sterck & De Vreese 2024, 416 pp., ISBN 9789464712209, hb., € 44,90.
noordboek.nl/sterck-en-de-vreese/
Lees meer over geschiedschrijving op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2025