Tina Farifteh brengt schoonheid en weemoed in oude fabriekshal

Bij BredaPhoto zijn niet alleen foto’s te zien, maar ook films en video-installaties. Soms op bijzondere locaties waar je normaal gesproken nooit komt. Dat is ook het geval met de installatie ‘Toen ik de zon en de maan tegelijk zag’ van de Iraans-Nederlandse kunstenares Tina Farifteh. Een bijzondere belevenis.

door Joep Eijkens

Voor mij dankt BredaPhoto haar aantrekkelijkheid mede aan de locaties waar de exposities zijn ingericht. Plekken waar je anders niet komt of ook niet kunt komen. Ook de huidige, alweer elfde editie van het internationale fotofestival voert mij naar stukjes Breda waar ik nooit eerder ben geweest. Naar ’t Zoet bijvoorbeeld, een mooie naam voor een uitgestrekt braakliggend terrein waar vroeger een grote suikerfabriek heeft gestaan.

Net zoals in Chassé Carré, gevestigd in het oude Bredase politiebureau, zijn daar diverse exposities te zien, maar hier heel aantrekkelijk in de open lucht. Onbetwiste blikvanger is een grote, hoge stellage die herinnert aan de silo’s van de suikerfabriek. Op die stellage hangen reusachtige, historisch geïnspireerde zelfportretten van Omar Victor Diop. En aan de binnenkant de vervreemdende, vaak absurdistische foto’s van de Bredase fotograaf Joost Rutten.

’t Zoet is misschien wel de mooiste locatie van BredaPhoto. Links werk van Anna Gajewszky, rechts de historisch geïnspireerde zelfportretten van Omar Victor Diop op de silovormige stellage, een ware blikvanger. Foto > Joep Eijkens 

Sterker geboeid door video

Op ’t Zoet wordt vrijwel uitsluitend fotografie tentoongesteld. Dat is geen overbodige opmerking. Althans, ik heb de indruk dat video steeds meer terrein wint op fotofestivals. En ik moet zeggen dat ik niet zelden sterker word geboeid door video dan door fotografie, mede door de combinatie met muziek en andere geluidselementen. Zo vond ik in Chassé Carré ‘Space Nomads’, een complexe multimedia-installatie van Mónica Alcázar-Duarte, even raadselachtig als prachtig van beeldtaal‘Het project overdenkt onze toekomst als ruimtenomaden op de rand van het milieuverval, dat steeds meer op een catastrofe afstevent’, aldus de zaaltekst.

Maar de installatie die mij nog het meest raakte, is ‘Toen ik de zon en de maan tegelijk zag’ van Tina Farifteh (Teheran 1982). Een kunstwerk van een poëtische schoonheid, persoonlijk, puur en dicht bij de natuur. De Iraans-Nederlandse kunstenares die op dertienjarige leeftijd van Teheran naar Nederland verhuisde, won al diverse prijzen. Daaronder de Eerste Prijs voor Storytelling van De Zilveren Camera voor haar documentaire ‘Kitten of Vluchteling?’

Zij woont in Sexbierum, vlakbij de Friese Seedyk. En die dijk speelt ook een rol in de ‘installatie met video en lichtkunst’ die Farifteh speciaal voor deze editie van BredaPhoto maakte. Het gaat om een doorlopend afspelende film waarnaar je gefascineerd kunt blijven kijken. Maar het is meer dan dat, veel meer.

Gewapend met een kussentje en een zaklamp

Om de installatie te zien – misschien beter gezegd: te ervaren – moet je naar het Havenkwartier, naar de oude bedrijfshal van machinefabriek Backer en Rueb. Bij de ingang krijg je een kussentje en een zaklamp en daarmee gewapend betreed je de in duisternis gehulde hal. Na een meter of vijfenzeventig komt een soort tribune in zicht – de zeedijk – waarop al een paar mensen zitten. Je zoekt een plaats, legt het kussentje op de bank, gaat zitten en kijkt naar een groot drieluik op een driedelig LED-scherm waarop prachtige wolken voorbij drijven. Wolken in een hardblauwe lucht boven een felgroene dijk en kijk, daar is de zee. Majestueuze orgelklanken op de achtergrond.

Hoe ging het verder? Zonder op de volgorde te letten herinner ik mij op de eerste plaats een zonsondergang, aardappelvelden, een droomachtige nachtelijke autorit over bochtige wegen beschenen door koplampen en een plots opdoemende kudde schapen waarvan er eentje haast dreigend in de lens kijkt. En dat alles indrukwekkend ondersteund door allerlei soorten muziek en geluiden van vogels, de wind en andere natuurgeluiden. Het felle tegenlicht dat even boven het middelste LED-scherm tevoorschijn komt, kennelijk de zon symboliserend op hetzelfde moment dat ook de maan te zien is, valt voor mij uit de toon. Aan het einde van de film verandert de sfeer naar somber. Struiken waaien heftig in de wind tegen de achtergrond van een nachtelijk hemel.

Zingen over Teheran

Een Iraanse zangeres begint een triest klinkend Iraans lied te zingen over Teheran, waarin onder meer de volgende (in het Engels vertaalde) regels zijn te beluisteren: 

Tehran has killed something inside me
Tehran, I still have my fingers clenched in my palm
Tehran… you dark-faced sky…
Here freedom comes only when you die

Waarna een schilderachtig Fries weidelandschap verschijnt in een weemoedig zacht ochtendlicht. Zo kan vrijheid eruit zien, denk ik. Even later beginnen weer dezelfde beelden langs te komen.

In de zaaltekst wordt de installatie niet alleen omschreven als ‘een trip van 24 uur in 24 minuten langs de Friese Seedyk’ maar ook als ‘het eerste onderdeel van “Tina in Sexbierum” − een transmediaal project over ontheemding, onthechting, het verlangen naar een thuis en tegelijkertijd het onvermogen om je thuis te voelen in een maatschappij die je continu existentieel afwijst’. Of we tot de volgende editie van BredaPhoto moeten wachten, weet ik niet, maar ik ben in elk geval zeer benieuwd naar het vervolg van dit bijzondere project.

In de zaaltekst van de expositie van Tina Farifteh komt ook de kunstenares zelf aan het woord:

Ik ben gevlucht, niet voor het eerst.
Maar nu voel ik het.
Sinds kort woon ik in Sexbierum.
Een klein dorp in Friesland.
Iedereen vraagt waarom.
Ik zoek nog naar een antwoord.

Elke dag beklim ik de Seedyk. Ik klim recht omhoog.
Ik kijk naar de zee. Ik kijk naar de lucht. Oneindige
variaties in kleur en substantie. Ik kijk naar hoe bijna
alle grenzen verdwijnen. En hoe de horizon als enige
grens overblijft. Tussen hemel en aarde.

Op een dag zie ik de zon en de maan tegelijk. De zon
zakt langzaam de zee in en de maan komt op achter
de velden. Een magistraal theaterstuk dat zich elke dag
voltrekt, maar waarvan de grootsheid en schoonheid me
altijd ontgingen. De zon, de maan, de dijk, de Waddenzee
en de lucht. Eb en vloed. De akkers. Een schoonheid
die mooier en meer kloppend is dan welk door de
mens gemaakt systeem dan ook.

Ik ben onderdeel van dit perfecte evenwicht.
Hier op de dijk, tussen de maan en de zon in, voel ik het.

Ik ben thuis.
Ik was al die tijd al thuis.

Als de maatschappij geen thuis biedt,
is er in het landschap dan misschien plaats
voor ontheemden?

Zie ook: https://futureofnature.nl/tina-in-sexbierum-tina-farifteh2

BredaPhoto is nog te zien tot en met 3 november 2024.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *