De toekenning van meerjarige subsidies in de culturele sector voor de periode 2025-2028 heeft voor veel beroering gezorgd. Vooral bij de instellingen die een negatief bericht kregen. Dansmedewerker Joost Goutziers maakt de balans op voor de moderne dans in Noord-Brabant: een somber beeld. Ook dansstad Tilburg is minder ruimhartig, met alle gevolgen vandien.
door Joost Goutziers
De danswereld in Noord-Brabant, eigenlijk in het hele land, krijgt zware klappen te verduren. Nu de subsidieregelingen voor 2025-2028 van het Rijk, Provincie Noord-Brabant en ook de steden bekend zijn, blijkt dat meerdere gezelschappen helemaal of deels buiten de boot vallen. Dat betekent grote onzekerheid. Gaan gezelschappen die al vele jaren hedendaagse dans brengen omvallen? Gaan ze afgeslankt verder?
Dansgezelschap voor kinderen de Stilte in Breda is het zwaarst getroffen, maar ook professionele dansgezelschappen als The100Hands, Stichting Kostić en This is not a show (van choreograaf Katja Heitmann) verkeren in zwaar weer. Urban dance (breakdance), in ieder geval The Ruggeds uit Eindhoven, en mixed-abled gezelschappen die werken met dansers met een beperking als Tiuri uit Breda krijgen wel middelen.
Halbe Zijlstra vaagde Danshuis Station Zuid weg
In 2011 vond er landelijk en ook in Brabant een kaalslag plaats in de culturele sector. Staatssecretaris Halbe Zijlstra – hij ging er prat op dat hij niet veel van kunst en cultuur wist – vaagde Danshuis Station Zuid weg. Dat was een in Tilburg gevestigde, grote dansorganisatie die zich richtte op de drie zuidelijke provincies. Ook de talentontwikkeling van dansers die toen nog in goede handen was van het Productiehuis Brabant kreeg de nekslag. Het duurde vele jaar om het dansveld in Brabant weer enigszins vitaal en levendig te maken. Dat is ten dele gelukt, want er is veel minder geld beschikbaar. Nu dreigt opnieuw een kaalslag.
Rijk, provincie en gemeenten lieten externe commissies advies uitbrengen over de verdeling van subsidies. Die constateerden op hun beurt dat er veel te weinig financiële middelen beschikbaar zijn voor cultuur zodat gezelschappen die subsidie verdienen toch buiten de boot vallen.
De grootste verliezer is de Stilte in Breda. Die valt totaal onverwacht buiten de BIS, de Basis Infra Structuur van het Rijk (regeling voor de grote gezelschappen). Dat betekent dat dit jeugddansgezelschap het met 1,1 miljoen euro subsidie per jaar minder moet doen en dat heeft grote gevolgen. Het professionele team moet flink inkrimpen en ook zullen plannen niet doorgaan en voorstellingen komen te vervallen.
Adviescommissie lijkt op de man te spelen
De Raad voor Cultuur die over de BIS-subsidies adviseert is van mening dat de Stilte te weinig ontwikkeling doormaakt en te afhankelijk is van de ervaren artistiek leider Jack Timmermans. In het advies speelt de commissie op de man, zo lijkt het: ‘De artistieke signatuur van de Stilte leunt in hoge mate op de artistiek leider. Hoewel hij een vakman is komt het werk van de Stilte op steeds grotere afstand van hedendaagse ontwikkelingen in de dans te staan.’
Volgens zakelijk directeur Jan Baanstra van de Stilte betekent het gemis van 1,1 miljoen euro per jaar in de praktijk een tekort van 1,8 miljoen euro. Omdat geplande projecten nu niet kunnen worden gerealiseerd, vervallen ook de inkomsten daaruit. De Stilte krijgt wel subsidie van de provincie (375.000 per jaar) en van de gemeente Breda (185.000 euro per jaar), maar moet in begroting terug van 2,5 miljoen euro naar zo’n zeven ton. Dat heeft een enorme invloed op het aanbod voor de theaters, maar zeker ook voor de vele dansvoorstellingen die de Stilte al decennialang op scholen geeft.
Baanstra: “Wij spelen behalve in de theaters nu nog op zo’n driehonderd basisscholen. Dat worden er drastisch minder. We gaan terug naar negentig scholen. Er is twintig jaar gewerkt om dit netwerk op te zetten, nu verdwijnt het zomaar. Om een voorbeeld te geven: in het Land van Altena brengen wij hoogwaardige kunst op scholen en in buurthuizen. Dat gaat allemaal weg en er komt niets voor terug.” Onderwijsinstellingen hebben in brieven aan de overheid hun zorg uitgesproken.
Geen geld, geen menskracht
De Stilte verzorgt ook dans bij kinderopvangorganisaties en werkt binnen het zogenaamde Brabant Menu nauw samen met andere culturele instellingen als het orkest Philzuid en de jeugdtheatergezelschappen Artemis, House of Nouws en Schippers&VanGucht. Het doel daarvan is om zoveel mogelijk kinderen met cultuur in aanraking te brengen. De Stilte trekt die kar, maar het ziet ernaar uit dat het Bredase dansgezelschap dat na dit jaar niet meer kan doen. Geen geld, geen menskracht.
Behalve de grote gevolgen voor de organisatie van de Stilte doet het verdwijnen van de voorstellingen op scholen Jan Baanstra nog het meest pijn. “Binnen de jeugdpodiumkunsten wordt er flink gesneden op dans en muziek, de abstractere kunstvormen. Wat zorgvuldig is opgebouwd, wordt met een pennenstreek tenietgedaan.”
De Stilte heeft een team medewerkers in dienst en ook veertien dansers. Die dansers krijgen tot nu toe de mogelijkheid om zich te ontwikkelen bij het gezelschap, maar verkeren sinds de negatieve adviezen over subsidies in onzekerheid over hun toekomst. Er zijn bij de Stilte nog geen knopen doorgehakt, maar het vraagt weinig rekenvaardigheid om te concluderen dat veel van die dansers hun baan zullen verliezen.
Mogelijk een gang naar de rechter
Het Bredase gezelschap laat het er niet bij zitten, temeer omdat uit tussentijdse gesprekken met de Raad voor Cultuur juist kon worden geconcludeerd dat het gezelschap op de goede weg is. In het advies dat de Raad aan de minister heeft gestuurd, heeft de Stilte tientallen foute aannames geconstateerd en die gaat het gezelschap in de bezwaarprocedure aankaarten. Mogelijk volgt daarna een gang naar de rechter, maar die juridische stap is tijdrovend, zo weet Baanstra. Omdat de geldstroom vanuit het Rijk op 1 januari 2025 ophoudt, zal tegelijkertijd de organisatie van de Stilte dan al moeten worden ingekrompen. Geld dat er niet is, kun je niet uitgeven.
De Stilte is het enige Brabantse dansgezelschap dat voorheen aanspraak kon maken op de BIS. Andere grote dansgezelschappen in Brabant zijn voor landelijke steun afhankelijk van het Fonds Podiumkunsten. Dat fonds adviseert om Panama Pictures (dans / circus) uit ’s-Hertogenbosch wel geld te geven (485.000 euro).
The breakdancers/theatermakers van The Ruggeds uit Eindhoven krijgen 370.000 per jaar van het Rijk en WArd/waRD, het dansgezelschap van Ann Van den Broek dat sinds dit jaar thuis is in Tilburg krijgt 485.000 euro.
Ook een sociale component
Een nieuwkomer is het initiatief van Annemijn Rijk uit Tilburg. Haar Body of Art ontvangt de komende periode jaarlijks 130.000 euro van het Fonds Podiumkunsten. Eenzelfde bedrag is gereserveerd voor Corpo Máquina Society uit Tilburg. Dat gezelschap van choreograaf Guilherme Miotto maakt voorstellingen met professionele dansers, maar heeft ook een sociale component door vaak te werken met kinderen uit achterstandswijken.
Andere hedendaagse dansgezelschappen die nationaal en internationaal aan de weg timmeren en al vele jaren bestaan, blijven achter met lege handen. Stichting Kostić uit Tilburg, The100Hands uit Breda, This is not al Show uit Tilburg krijgen niets van het Rijk. United Cowboys uit Eindhoven evenmin, net als LeineRoebana (Amsterdam/Breda).
Brabantse danstalenten wacht een zware tijd. DansBrabant, dat talenten begeleidt, hoeft evenmin iets van het Rijk te verwachten. Die talenten kennen bovendien de zorg dat de gezelschappen waar ze ervaring kunnen opdoen in de problemen raken door het missen van subsidie.
Open brief vanuit de danswereld
Jelena Kostić van Stichting Kostić en Katja Heitmann van This is not a Show hebben samen met veel andere landelijke gezelschappen een brief opgesteld waarin zij hun zorg uitspreken over de toekomst van de dans in Nederland. Deze open brief is medeondertekend door het Nationaal Ballet, Nederlands Dans Theater, Introdans en het Scapino Ballet Rotterdam, net als door choreograaf Arno Schuitemaker. Zijn gezelschap Sharp zit in Amsterdam, maar hij is opgeleid op de Dansacademie in Tilburg.
Ook Schuitemaker hoeft deze keer niet te rekenen op een bijdrage van het Rijk, net als veel andere gezelschappen. Van de zevenentwintig gezelschappen in Nederland die in de vorige periode nog subsidie kregen van het Rijk zijn er tien geschrapt. Er zijn vier gezelschappen die voor het eerst een bijdrage krijgen. Dat betekent dat de komende vier jaar twintig gezelschappen op steun kunnen rekenen, een vermindering van tweeëntwintig procent.
‘Het landelijke dansveld ligt op zijn rug’, staat te lezen in de brief van de gezelschappen. Bij de subsidieverdeling was het uitgangspunt om tot een betere regionale verdeling te komen. In de praktijk verliezen veel gezelschappen uit de Randstad steun, maar valt geen verschuiving naar de provincies te bespeuren. Het is het middensegment waar de klappen vallen. Dat zijn gezelschappen die al langere tijd bestaan, niet al te groot zijn, maar wel met nationaal en internationaal aanzien. Zij zorgen voor talentontwikkeling en artistieke vernieuwing, zo signaleren de briefschrijvers. Het dansveld mist bij de overheid een visie op dans en constateert dat er weinig oog is voor de maatschappelijke impact op het publiek en dat menselijk kapitaal bij de gezelschappen op een kille manier wordt vernietigd.
De brief is geplaatst op de site van Theaterkrant en is inmiddels ontvangen door het Fonds Podium Kunsten. De ondertekenaar vinden het vreemd dat het Fonds in de voorgaande jaren dansgezelschappen aanmoedigde bij het opbouwen van een professionele organisatie en diezelfde gezelschappen nu keihard laat vallen.
Tegenstrijdige beoordelingen
Behalve het Rijk, investeren ook de provincie Noord-Brabant en de grote steden in dans als onderdeel van de cultuursubsidies. Het valt op dat die commissies gezelschappen anders, soms tegenstrijdig beoordelen en waarderen. Waar de provincie positief is over Stichting Kostić en twee ton voor een periode van vier jaar reserveert (50.000 euro per jaar), is de adviescommissie van de gemeente Tilburg, waar Kostić thuis is, minder tevreden.
De provinciale adviseurs vinden de artistieke kwaliteit zeer goed. ‘De commissie is positief over de keuzes voor het artistieke team om Kostić heen. Het brengt bewezen vakmanschap in de verschillende artistieke elementen bijeen. Kostić hanteert een aansprekend idioom, mede door de kwalitatief hoogstaande crossovers.’ Ook is gekeken naar de zakelijk kant, de mate van inclusie en de bijdrage aan Brabant.
De commissie die de gemeente Tilburg adviseert, is ook positief over de artistieke kwaliteit van Kostić, maar heeft nadrukkelijk gekeken naar diversiteit en inclusie binnen de organisatie. Daar scoort het gezelschap minder goed. De Tilburgse adviescommissie vindt tevens dat het publiekbereik beter moet. Bij het beoordelen van subsidies kijken de commissies vooral naar de schriftelijke aanvragen, hoe die zijn geformuleerd en naar de aangeleverde informatie, minder naar de dagelijkse praktijk.
Subsidietoekenning Noord-Brabant
Terug naar de provincie. Die stelt drieëndertig miljoen beschikbaar voor cultuur in de komende vier jaar. Ook hier staat de dans onder druk. Een middelgroot gezelschap als Panama Pictures ontvangt 156.000 euro per jaar. LeineRoebana uit Amsterdam, het huisgezelschap van theater Chassé in Breda en ook een middelgrote company, krijgt 160.000 per jaar. Voor Tiuri uit Breda (mixed-abled dancers) heeft de provincie 50.000 per jaar over. De Stilte uit Breda ontvangt 375.000 per jaar.
Deze adviescommissie waardeert het dat de Stilte academische dans voor kinderen brengt en ook livemuziek verwerkt in de voorstellingen. Bovendien heeft de commissie er alle vertrouwen in dat de opvolgers van de artistiek leider, die met pensioen gaat, de stijl en aard van de Stilte goed zullen voortzetten. De artistieke kwaliteit vindt de commissie redelijk. De toon van deze commissie is wezenlijk anders dan die van de adviseurs van het Rijk.
Urban dance scoort provinciaal goed, dat is een afspiegeling van dit tijdsgewricht. Er gaat 250.000 euro naar stichting Urban Eindhoven waarbij jeugdwerk, sociaal werk, sport en kunst elkaar overlappen. De breakdancers van The Ruggeds, ook Eindhoven, ontvangen zes ton, 150.000 per jaar. DansBrabant grijpt mis bij het Rijk, maar de provincie biedt wel de helpende hand: 156.000 per jaar. Over het vakmanschap bestaat bij de commissie geen enkele twijfel, de beoordeling is stukken positiever dan die van het Rijk: ‘De begeleiding is zorgvuldig en deskundig.’ DansBrabant gaat zich profileren als een productiehuis voor dans. Stichting Body of Art van Annemijn Rijk uit Tilburg ontvangt twee ton, het is een kleiner en beginnend gezelschap. Het valt op dat veel gezelschappen communiceren dat zij dans en circus in voorstellingen verwerken. Dat is ook zo bij Corpo Máquina Society dat op 130.000 euro kan rekenen.
Inclusie en diversiteit tellen zwaar mee
In het subsidiecircus zijn dit de winnaars. Verliezers zijn er ook. The100Hands uit Breda krijgt al geen geld van het Rijk en nu ook niet meer van de provincie. De adviescommissie mist de artistieke scherpte en vindt het gezelschap niet onderscheidend genoeg. Stichting This is not a Show van de internationaal succesvolle choreograaf Katja Heitmann vroeg 50.000 euro per jaar. De provinciale commissie is zeer overtuigd van het vakmanschap, maar zet vraagtekens bij de houdbaarheid van het Motus Mori project van Katja Heitmann waarbij mensen persoonlijke bewegingen doneren die door dansers worden eigen gemaakt.
De doelstellingen op het gebied van inclusie en diversiteit van het gezelschap vindt de provinciale commissie onduidelijk geformuleerd en dat leidt tot veel aftrek van punten. Ook is er bij de Brabantse adviseurs vrees voor overbelasting van dansers door de hoge werkdruk bij dit kleine en ambitieuze gezelschap. Ook deze veronderstelling kost het gezelschap kostbare punten waardoor er een te lage score resteert om in aanmerking te komen voor subsidie.
WArd/waRD, het gezelschap van Ann Van den Broek, nieuw in Tilburg, vroeg 60.000 euro. Ook deze aanvraag is niet gehonoreerd, terwijl het Rijk juist zeer is te spreken over het gezelschap. WArd/waRD is met de voorstelling The Balancing Act genomineerd voor een Zwaan voor de meest indrukwekkende dansvoorstelling van het jaar. Dat is een teken van hoog niveau, zou je denken.
Met de artistieke kwaliteit van WArd/waRD is niets mis, vindt de Brabantse commissie, maar bij het lezen van de aanvraag constateren de adviseurs dat het gezelschap te weinig aandacht besteedt aan inclusie en diversiteit. Daar zijn vijfentwintig punten mee te halen, het resultaat: nul punten. Met zo’n lage score op één onderdeel is subsidie al bijna niet meer haalbaar. De wijze waarop de aanvragen zijn geschreven, is van groot belang voor de beoordeling. De tekst in de aanvraag is leidend voor de toekenning van punten en uiteindelijk de subsidie.
Ambtelijke term: onder de zaaglijn
Het leveren van kwalitatieve voorstellingen is slechts een onderdeel van de beoordeling, zelfs als dat al vele jaren op hoog niveau gebeurt. Overigens zouden WArd/waRD en ook andere gezelschappen van de commissie best voor subsidie in aanmerking kunnen komen, maar aangezien het budget te laag is om alle aanvragen te honoreren vallen gezelschappen met minder punten buiten de boot. ‘Ze zitten onder de zaaglijn’, heet dat in ambtelijke kringen.
Stichting Brik, die elke twee jaar het internationale jeugddansfestival in Breda organiseert, hoeft evenmin op een bijdrage van de provincie te rekenen. Ook hier nul punten bij diversiteit en inclusie. Zwermers (performance, dans en circus) haalt het evenmin. Er zijn vraagtekens bij de artistieke visie en de kracht van die organisatie. Dansgezelschap Vloeistof uit Tilburg (dans in de openbare ruimte) vroeg 220.000 euro (voor vier jaar), maar krijgt eveneens nul op het rekest.
De adviescommissie zet vraagtekens bij de artistieke visie en vindt dans in de openbare ruimte niet speciaal genoeg. Laat dat nu juist het handelsmerk zijn van Vloeistof, al meer dan vijfentwintig jaar. Ook hier zijn te weinig punten gehaald om geld te krijgen. Ook Stichting Alienated Performance Art uit Tilburg grijpt mis. De provincie vindt dat het gezelschap zich nog meer moet ontwikkelen.
De grote Brabantse steden
Ook de grote steden in Noord-Brabant betalen mee aan de dans. Zo steunt de gemeente ’s-Hertogenbosch Panama Pictures (44.375 per jaar) en doet United Cowboys met succes een beroep op steun van de gemeente Eindhoven: 140.000 euro. Ook voor de breakers van The Ruggeds gaan de handen op elkaar: 150.000. Stichting Urban Eindhoven krijgt wel geld van de provincie, 250.000 per jaar, maar niet van de eigen stad. De adviescommissie vindt de toekomstplannen diffuus, noemt de begroting onrealistisch en mist een visie op het publieksbereik.
De gemeente Breda omarmt de Stilte en onderkent de grote waarde van dat jeugddansgezelschap (185.000 per jaar). Ook is er geld voor Corpo Máquina Society die thuis is in Breda en Tilburg, voor Dansnest, Tiuri, het BRIK Festival, maar niet voor The100Hands en LeineRoebana.
The100Hands is weliswaar sinds 2017 thuis in Breda en heeft daar een kantoor, maar staat statutair nog ingeschreven in Amsterdam. Door de wijziging van de subsidieverordening in Breda komt het gezelschap om die reden niet meer in aanmerking voor subsidie van die gemeente. LeineRoebana staat ook ingeschreven in Amsterdam en krijgt om die reden eveneens geen subsidie meer van Breda.
Tilburg profileert zich als dansstad
De gemeente Tilburg profileert zich als dansstad van het zuiden of heeft dat in ieder geval vele jaren gedaan. In die stad zijn meerdere dansgezelschappen en ook de Dansacademie (Dance Arts in Context) zit in Tilburg. Des te verbazingwekkender dat in het advies voor verdeling van subsidies voor kunst en cultuur zoveel dansgezelschappen aan de kant zijn geschoven. Denk aan Stichting Kostić die wel waardering krijgt van de provincie, maar niet van de stad waar het gezelschap al vijftien jaar thuis is. WArd/waRD, Vloeistof, Alienated Performance Art en D-Crew Dance Collective (hiphop) krijgen ook de deksel op de neus.
Wel is er geld voor DansBrabant (90.000 per jaar), Body of Art/Annemijn Rijk (40.000) en Zwermers (50.000). Waar de provincie vraagtekens zet bij de artistieke keuzes van Zwermers is de Tilburgse adviescommissie complimenteus en spreekt over ‘een duidelijke signatuur en een sterk onderscheidend vermogen’. Twee commissies met twee totaal verschillende beoordelingen, dat is moeilijk uit te leggen.
This is not a Show van Katja Heitmann kan rekenen op steun van Tilburg, al is het voor een periode van twee jaar. (telkens 30.000) Daarna wordt opnieuw een besluit genomen. Waar de adviseurs van de provincie twijfelen over de houdbaarheid van het concept van Heitmann toont de gemeentelijke commissie juist vertrouwen: ‘Katja Heitmann heeft zich bewezen in het archiveren van beweging door haar grondige onderzoek en vele projecten. Haar danstaal is duidelijk en wordt onderschreven in het buitenland. Haar plan toont artistieke urgentie en een unieke aanpak, waarbij een bewegingsarchief centraal staat. Dit resulteert in kunstwerken die het genre dans oprekken. De commissie merkt op dat de voorstellingen een herkenbare signatuur hebben.’
Hoop dat politiek anders beslist
Voor de gezelschappen die buiten de boot vallen, gloort er nog hoop. De commissie constateert dat Tilburg een stad van makers is, maar dat het bedrag dat de gemeente beschikbaar stelt daartoe niet toereikend is. Ook berekende de commissie dat de stad gezien het aantal inwoners minder uitgeeft aan cultuur dan andere grote steden. Het college van BenW van Tilburg en de raad gaan het advies bestuderen. Dan is ook de verkapte oproep van de adviescommissie om het bedrag voor cultuursubsidies te verhogen onderwerp van gesprek. Daarover zal in het najaar meer duidelijkheid zijn.
Het gezelschap van Jelena Kostić bestaat vijftien jaar. Dat wordt in het najaar gevierd, met onder meer de nieuwe dansvoorstelling Unease en een evenement met dansfilms. De choreograaf hoopt dat de gemeente Tilburg alsnog over de brug komt met subsidie zodat ze zich kan blijven concentreren op het maken van voorstellingen en dansfilms. Ook richt zij zich met Blind Spot op dans in de openbare ruimte waarin ze met haar choreografie reflecteert op architectuur in de omgeving. In november 2024 is een editie in Tilburg te beleven.
Als de gemeente het laat afweten, zal de choreograaf in haar jubileumjaar een flinke stap terug moeten zetten. Het is de vraag of zij dan nog voorstellingen kan maken, in ieder geval niet in de omvang zoals ze nu nog doet. Bovendien zal het minimaal een half jaar duren voordat het gezelschap in afgeslankte vorm weer enigszins vooruit kan. Dat is verloren tijd, zo vindt de choreograaf. Zij besteedt die tijd veel liever aan het maken van mooie voorstellingen en films.
Download het overzicht Subsidies voor dans in Brabant voor de periode 2025-2028 hier.
Open brief aan de overheid van de Nederlandse danswereld
Beeld voorpagina: Scène uit Unease van Jelena Kostić.
Meer over dans op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2024