We moeten meer die vrijheid vieren waarvoor in de Tweede Wereldoorlog zo hard is gevochten. Deze boodschap draagt de theatervoorstelling ‘Foto op de Schouw’ uit. Twee jaar geleden werd hiervoor de kiem gelegd toen een volslagen onbekende man aanbelde bij theatermaker John van der Sanden.
tekst en repetitiefoto’s > Anja van den Akker
Wat kan er niet allemaal gebeuren wanneer er bij je wordt aangebeld? Voor de joodse familie Koppel op de Helmondse Steenweg nummer 10 betekende het in 1943 een reis waarvan ze nooit terugkeerde. Bij kruidenier Van Mierlo om de hoek ging destijds ook de bel. Iemand vroeg hem of hij wat spullen en een brief wilde afleveren in Amsterdam. Maar in werkelijkheid vervoerde de arme man totaal onwetend wapens en voedselbonnen voor het verzet in een geprepareerde auto.
De zoon van een Engelse soldaat
Ook bij het huis van theatermaker John van der Sanden op de Steenweg bleef het belletje op bevrijdingsdag 25 september 2022 niet zonder gevolgen. Zijn dochter doet open, haar ouders zijn niet thuis. Er staat een man op de stoep die zich voorstelt als Mike Keenan, de zoon van een Engelse soldaat die hier in de oorlog heeft gewoond toen het pand nog een pension was. Hij laat een paar foto’s achter van Helmond in oorlogstijd en vertrekt richting kasteel.
In de kasteeltuin treffen Van der Sanden en zijn vrouw hem even later aan. Het bijzondere liefdesverhaal, waarbij een foto van zijn moeder de hoofdrol speelt, wekt de nieuwsgierigheid van Van der Sanden. Hij blijft contact houden met Keenan en zoekt hem op in Engeland. Ter gelegenheid van tachtig jaar bevrijding schreef Van der Sanden het theaterstuk ‘Foto op de Schouw’, dat op 19, 20, 21 en 22 september vijf keer wordt opgevoerd in de Pleinzaal van theater Het Speelhuis in Helmond.
Voorafgaand aan de uitvoering maken de maximaal tachtig bezoekers per keer met een koptelefoon op een wandeling langs vier plaatsen op de Steenweg die er in de voorstelling toe doen. Bij het begin van de tocht zien zij op het Speelhuisplein een tank staan die uit veertig legoblokken is opgebouwd. Na de voorstelling is dat voertuig veranderd in een speeltoestel. Als metafoor: van oorlog naar vrijheid. Vrijheid is een verworven recht dat we moeten vieren. Mike Keenan kan het niet vaak genoeg herhalen De oorlog heeft niet alleen ellende gebracht, maar ook goede dingen. Van der Sanden heeft dat nadrukkelijk in zijn voorstelling verwerkt.
Foto van Eileen Williams
Het verhaal. Op het adres in Helmond waar John van der Sanden nu woont, was vroeger het pension van de familie Van Elten. In de oorlog werden daar regelmatig Britse soldaten ondergebracht. Vooral om even bij te komen van de verschrikkingen aan het front. In Helmond rustten ze uit en gingen ze ook naar danszalen om zich te vermaken. Een van hen was David Williams. De nog maar drieëntwintigjarige soldaat sneuvelt in februari 1945 bij Kleef. Dat verneemt de familie Van Elten van Williams’ vrouw Eileen die hen uitgebreid schrijft. Zij is zwanger van hun eerste kindje dat haar vader nooit zal kennen. De familie Van Elten blijft contact houden met Eileen en zij stuurt een foto van zichzelf. Die komt op de schouw te staan.
Inmiddels dient zich een nieuwe soldaat aan bij het pension: Robert Keenan. Hij maakt vreselijke dingen mee aan het front, maar zal daar pas veel later in zijn leven over vertellen. Keenan vraagt zich af wie die mooie dame op de schouw is. Hij krijgt haar adres, schrijft een brief en er ontstaat een jarenlange correspondentie. Tot een werkelijke ontmoeting komt het pas na de oorlog in 1947. De vonk slaat meteen over, ze trouwen en samen krijgen ze nog drie kinderen. De jongste is Mike (nu 68), die een boekje van zijn vader heeft gevonden waarin Robert beschrijft waar hij tijdens de oorlog is geweest. Vandaar Mike’s bezoek aan Helmond.
Volgens Mike heeft zijn vader pas op latere leeftijd wat losgelaten over zijn traumatische ervaringen. Zoals de luitenant wiens hoofd eraf werd geschoten. Volgens Mike Keenan werd er thuis niet zoveel over de oorlog gesproken. Ze waren vooral een gelukkig gezin. De oorlog heeft volgens hem ook goede dingen voortgebracht. Zo vertelde zijn vader dat hij de beste jaren uit zijn leven in Helmond heeft gehad.
Niet louter in zwart-wit
John van der Sanden zelf is door deze productie ook wat anders tegen de Tweede Wereldoorlog in Noord-Brabant gaan aankijken. “Er zijn hier na de bevrijding in september 1944 meer doden gevallen dan in de oorlogsjaren daarvoor. Je denkt dat soldaten gewoon steeds verder oprukken, maar het front schoof nogal op en neer. Dat kostte levens. We verheerlijken vaak de helden in een oorlog en veroordelen mensen die andere keuzes maakten. Oorlog raakt mensen dusdanig dat je niet louter in zwart-wit kunt oordelen. Het gaat in je zitten, maar het leven kabbelt toch gewoon door. Het wordt pas spannend als je een keuze moet gaan maken. Dit verhaal gaat over gewone mensen in moeilijke situaties en hoe ze daarmee omgaan.”
De toneelbezetting is bewust bescheiden gehouden in deze drie kwartier durende voorstelling. Twee jonge acteurs, Kaat Antonis en Bart van Gogh, vertolken alle rollen: van het echtpaar Van Elten en Eileen tot Robert en Mike Keenan. John van der Sanden fungeert als verteller. Jeroen Ermens componeerde de muziek bij deze productie.
‘Foto op de Schouw. 80 jaar bevrijding’, 19 tot en met 22 september 2024 in het Speelhuis, Helmond. Productie: Bregje van Ekert; muziek: Jeroen Ermens; script en regie: John van der Sanden.
Meer verhalen over de Tweede Wereldoorlog op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2024