Forugh Karimi schreef haar debuutroman in het Nederlands. ‘De moeders van Mahipar’ is een familiegeschiedenis waarin de wereld van Duizend-en-één-nacht wordt afgewisseld met het uitmoorden van revolutionairen en het onderdrukken van elke ontwikkeling voor meisjes en vrouwen. Het boek leest als een thriller en werd genomineerd voor de Boekhandelsprijs.
door Hein van Kemenade
De eerste zinnen van de roman De moeders van Mahipar zijn in bloed gedrenkt en zetten meteen de toon voor de lezer, die geen idee heeft wat er aan de hand is. Gaat de neergestoken vrouw het overleven, wie is zij en waarom is deze moordaanslag gepleegd? De roman is opgebouwd uit verhalen uit het heden en het verleden en waaruit langzaam een beeld van een familie in Afghanistan ontstaat. Het is heel fijn dat achter in het boek een overzicht van de geschiedenis van Afghanistan opgenomen is. Dat geeft mij als lezer een houvast. Zo lees ik daar ook dat in 1996, het jaar van de vlucht van de schrijfster Forugh Karimi de Taliban aan de macht zijn gekomen na een vierjarig bloedig bewind van de Moedjahedien. Dan kan ik wel vermoeden waarom zij is gevlucht. Karimi (Kabul 1971) woont in Veghel en werkt als psychiater in ’s-Hertogenbosch. Zij vluchtte met haar man in 1996 uit Afghanistan naar Nederland en studeerde in 2004 af aan de Universiteit van Amsterdam.
Familiebanden
De moeders van Mahipar is geen autobiografisch verhaal. Een van de hoofdpersonen is Mardjan, door haar geliefde Lolo genoemd. Haar vader en broer zijn lid van de maoïstische partij, evenals haar geliefde, de zoon van de beste vriend van haar vader. De familiebanden zijn heel sterk. Het is ook een lijvige roman, waarbij de hoofdstukken zijn genummerd in het Farsi: yak, doe, seh en verder. Ik leer ook dat er een onderscheid is tussen Afghaans Farsi en wat in Iran wordt gesproken. Maar broedertalen zijn het.
“Bij het schrijven zijn tenminste twee personen betrokken. Een die schrijft en een die leest.”
Verschillende verhaallijnen komen in de roman samen. Die van de sterke vrouw Lolo die haar zoon Ramín alleen opvoedt. De politieke ontwikkelingen in Afghanistan, waarbij steeds verschillende bevolkingsgroepen aan de macht komen. Een familie die door de gebeurtenissen verscheurd raakt. Het leven van een vluchteling in een vreemd land en hoe dit zich uit in de volgende generatie.
Het lijkt ingewikkeld om zoveel zaken aan te raken. Karimi versterkt dit beeld door aan het begin van de roman de informatie stukje bij beetje te doseren. Heel knap weet zij gaandeweg al deze lijnen helder tot ontwikkeling te laten komen. Wat er in het verleden speelde, maakt veel duidelijk over wat er in het nu gebeurt. Zij bouwt de spanning op door op een beslissend moment af te breken en naar een andere tijd over te schakelen. Het aantal hoofdpersonen is overzichtelijk waardoor ik alleen maar wilde doorlezen toen ik er eenmaal ‘in’ zat. Forugh Karimi heeft deze roman geschreven om gelezen te worden. Ik citeer uit het dagboek van Lolo: ‘Bij het schrijven zijn tenminste twee personen betrokken. Een die schrijft en een die leest.’
Vluchteling
De tweede scene speelt zich af in Amsterdam in 1986: Een moeder met een zwijgend kind dat al vier jaar oud is en naar school gaat. Het waarom van het zwijgen wordt pas later duidelijk. Karimi beschrijft hier het leven van een vluchteling, De moeder, Lolo, is tweemaal gevlucht. Van Engeland naar Nederland om haar gewelddadige man te ontvluchten. En van Afghanistan naar Engeland, omdat het leven van haar man levensgevaarlijk werd bedreigd door een machtswisseling.
Lolo houdt in Amsterdam ook een dagboek bij waarin de lezer mag meelezen, want zij is er niet zeker van of haar zoon Ramín dit ooit zal lezen. Zij schrijft in het Farsi, terwijl Ramín Nederlands als taal meekrijgt. In het dagboek beschrijft ze haar leven in Kabul, haar ouders, zus en broer en over haar geliefde Azád.
Mahipar, in de titel van de roman, is een grote kloof tussen de bergen ten oosten van Kabul, op de route naar Pakistan.
De gewelddadigheden van de elkaar opvolgende regimes zorgen voor een onzeker bestaan en doet veel Afghanen besluiten naar Pakistan te gaan. De politieke tegenstellingen verscheuren de familie van Lolo. Haar vader, broer en vriend zijn opgepakt en waarschijnlijk vermoord. Van de onzekerheid daarover maakt een straatgenoot misbruik. Hij zit al jarenlang zonder succes achter Mardjan (Lolo) aan en wil haar als zijn vrouw bezitten. Vanzelfsprekend moet Mardjan hier niets van weten en wijst hem keer op keer af. Ook wanneer zij uitgewisseld kan worden met haar familieleden. Wanneer zijn familie aan de macht komt, heeft hij een positie die hij handig weet uit te buiten ten koste van Mardjan.
Geschiedenis
Een heel ander aspect in deze roman is de positie van Afghaanse vluchtelingen in Nederland. In alle verhalen waarin Forugh Karimi het leven beschrijft, besef ik steeds weer hoe weinig wij Nederlanders weten over de Afghaanse cultuur en hun geloofsovertuiging. Van de geschiedenis weten we vaag iets over Russen en later Amerikanen. Ook Uruzgan komt ons bekend voor. Maar wat weten we echt? Zo laat Wikipedia de oorlog in Afghanistan in 2001 beginnen, maar de Russen zijn het land al in 1979 binnengevallen. Deze inval werd voorafgegaan door een coup van de Democratische Volkspartij een jaar eerder, zo lees ik in ‘Honderd jaar politieke geschiedenis Afghanistan’ achter in de roman. Al in 1973 was er een staatsgreep die het einde betekende van de constitutionele monarchie.
In De moeders van Mahipar maakt Karimi deze onwetendheid voelbaar in de figuur van Tine, een Nederlandse vrijwilligster die met de beste bedoelingen Lolo en andere vluchtelingen in Nederland wil helpen. Dat leidt tot voor Lolo ongemakkelijke situaties waarbij zij bijvoorbeeld tweedehands afdankertjes krijgt toegeschoven en Tine doodleuk zegt: ‘De spullen die je niet kunt gebruiken, kun je gewoon op straat zetten, hoor, als ze afval verzamelen. Sorry, Lolo, ik kan ze niet voor je sorteren.’ Lolo wil haar kind fatsoenlijk kleden, dat is haar trots. Evengoed blijft Tine een mens waar Lolo en later haar zoon Ramín regelmatig contact mee blijven houden.
Ook de trauma’s door martelingen en executies zijn voor veel Nederlanders niet invoelbaar, eenvoudig omdat wij dit niet kennen. Wat me opviel, is dat in deze roman geen sprake is van een azc of anderszins een opvangcentrum voor vluchtelingen. Lolo heeft meteen een flat in Amsterdam Noord. Ik heb begrepen dat Forugh Karimi hier in een volgende roman wel over gaat schrijven.
Vallen
Mahipar, in de titel van de roman, is een grote kloof tussen de bergen ten oosten van Kabul, op de route naar Pakistan. Lex Bohnmeijer vroeg in een interview met Karimi in De Correspondent naar het waarom van de titel. ‘In de roman ontmoeten twee zussen elkaar. De ene, Lolo, is bezorgd over de toekomst van haar zoon. “Waarschijnlijk gaat hij mij niet vergeven. Ik zal gaan vallen, in zijn ogen, van zulke hoge bergen als Mahipar.” Haar zus probeert haar te troosten. “Weet je nog wat onze vader over Mahipar zei? Toen het water van de top van de berg naar beneden viel, vlogen de vissen mee. Jij zult vallen, maar je zult als een vis in het water terechtkomen.”’
Dit boek van Forugh Karimi is een debuut, maar uit alles blijkt het een roman te zijn van een ervaren schrijfster die de complexiteit van de werkelijkheid in Afghanistan en de onmogelijke positie van hen die de ellende ontvluchten op een heldere manier duidelijk maakt. Niemand kent alleen maar ellende, er zijn in deze roman ook sprookjesachtige liefdesgeschiedenissen en liefdevolle relaties. De wil om te leven dringt zich naar de voorgrond. De moordaanslag van het begin zorgt voor spanning tot het einde. Karimi schreef een prachtige roman in een mooie heldere taal, met veel verhalen die als stralende sterren een nieuwe kracht geven aan een oud verhaal.
“Toen het water van de top van de berg naar beneden viel, vlogen de vissen mee. Jij zult vallen, maar je zult als een vis in het water terechtkomen.”
Forugh Karimi, De moeders van Mahipar. Amsterdam: Meridiaan Uitgevers 2022, 384 pp., ISBN 9789493169777, pb., € 23,99.
meridiaanuitgevers.com
praktijkkarimi.nl/wie-schrijft-die-blijft/
© Brabant Cultureel 2023