column door JACE van de Ven
Beate, een Poolse dame die maandelijks het KunstCafé in Stadstuin Theresia in Tilburg bezoekt, heeft deze keer Poolse koekjes meegebracht. Ze worden rondgedeeld en het publiek proeft ze aandachtig. Qua smaak lijken ze het exacte midden tussen taaitaai en speculaas. En hoe dat nou komt? Doordat de specerijen die in vroeger eeuwen vanuit verre landen naar Nederland werden verscheept, via de Hanze ook in Gdansk terechtkwamen.
Kennelijk is het koekjes proeven een gevolg van een item dat in een eerder KunstCafé aan de orde is geweest. Ik was daar niet bij, maar nu ben ik er wel. Omdat ik iets wil schrijven over de Stichting Lorenzetti, een museum zonder gebouw, maar vol kunstkabinetten die door directeur Rob Berkel op aanvraag overal mee naartoe genomen worden en besproken en bewonderd.
Zijn maandelijks KunstCafé op de zondagmiddag is daar een voorbeeld van. Het is een door Berkel gepresenteerd en samengesteld ‘live magazine’ waarin alles op het gebied van kunst en cultuur de revue kan passeren. Tijdens die cafés becommentarieert Berkel zelf een aantal kunstzaken uit het bezit van de Stichting Lorenzetti en door hem uitgenodigde kunstenaars, musici en andere gasten vertellen over waar ze mee bezig zijn of wat hen frappeert. Alle geledingen van de kunst kunnen aan de orde komen. Er heerst een amicale sfeer, de koekjes van Beate bewijzen het.
In de loop van de middag passeren allerlei onderwerpen de revue, zoals Kunst Op Tafel waarbij Berkel door hem of door zijn gasten meegebrachte kunstwerken bespreekt. Is het kunst of is het kitsch? In een minicollege wordt een of ander cultureel fenomeen belicht. Er is een maandelijkse erfgoedcolumn. In het item Van De Muur Geplukt toont en bespreekt een gast een kunstwerk dat hij of zij van thuis heeft meegebracht. Er is nieuws over actuele kunstprojecten. Iemand praat over zijn muzikale voorliefde en altijd is er ook een muzikale gast die ook over zijn of haar instrument vertelt. “Het kunstcafé komt voort uit de drang om mijn fascinaties te willen delen met anderen,” verklaart Rob Berkel. “Daarbij ben ik ook wel een beetje een onderwijzer.”
‘Het kunstcafé komt voort uit de drang om mijn fascinaties te willen delen met anderen’ – Rob Berkel
Berkel was in Noord-Brabant bekend als directeur van Scryption, museum voor schriftelijke communicatie in Tilburg, een post die hij van 1993 tot 2007 bekleedde. Vanaf 1997, het jaar waarin hij ook met Lorenzetti begon, woont hij in de provincie. Berkel werd in 1947 geboren in Amsterdam-Zuid, daar waar de belangrijkste kunsttempels van Nederland vlak bij elkaar liggen. Na de HBS volgde hij aan de Gerrit Rietveld Academie de studierichting Grafisch Ontwerpen. Voor hij naar Brabant kwam werkte hij daar eerst onder meer voor Artis en het Tropenmuseum. Hij noemt zich beeldhistoricus. Dat betekent dat hij graag op zoek gaat naar waar de beelden die we om ons heen zien vandaan komen.
Onder auspiciën van de Stichting Lorenzetti geeft Rob Berkel cursussen, organiseert hij culturele activiteiten en tentoonstellingen en publiceert hij tal van kunstboeken en boekjes, waarbij het handig is dat hij opgeleid is als vormgever. Wie een idee wil krijgen wat Berkel allemaal doet op cultureel gebied, hij of zij surfe om te beginnen een paar uurtjes rond op de site www.lorenzetti.nl. Dan blijkt dat Lorenzetti een museum is met een schier eindeloze collectie die virtueel bekeken kan worden.
Naar lezingen, cursussen of naar zijn maandelijks KunstCafé neemt Berkel ook ‘hardware’ uit zijn museum mee. In de aflevering van afgelopen december – die met de Poolse koekjes van Beate – heeft hij drie Japanse prenten bij zich en vertelt hij over de traditie van de grote Japanse houtsnijkunst. Op de site van Lorenzetti zoek ik het later nog eens terug. Het gaat om prenten van de kunstenaar Toyohara Chikanobu (1839-1912).
Die site van Lorenzetti! Dat is een labyrint. Door het menu aan te klikken en van daaruit een vertrekpunt te kiezen, begin je aan een avontuurlijke reis. Ik koos voor Japan en kwam uit bij Chikanobu naar aanleiding wat er in het kunstcafé verteld werd, maar ik had ook dertigduizend andere items kunnen kiezen. Veel plezier op uw zoektochten in Lorenzetti’s weblabyrint, ongetwijfeld houdt het u voor even van de straat. Het universum van Lorenzetti is een avontuurlijke, culturele reis door hemel, aarde en onderwereld.
“Kunst moet een verhaal hebben”, vindt Rob Berkel. Hij vertaalt de wereld in beelden. En dat kijken naar de wereld legt hij vast in boeken, de culturele bibliotheek van Lorenzetti. Daarin zijn tientallen publicaties verschenen van verschillend genre en omvang, zoals Het museum van onaanzienlijke dingen, niet alleen een boek, maar ook een deelcollectie van Lorenzetti. Het is een verzameling weggegooide, opgebruikte, aangespoelde en nutteloze voorwerpen, die door het samenbrengen en uitstalling een eigen schoonheid krijgen.
Andere titels zijn onder meer Op reis in Brabant (in samenwerking met de Brabant-Collectie), A is een Koetje dat staat op zijn kop (waar komen onze letters vandaan?), Miniaturen en monnikenwerk, Het apenstaartje (een teken met negen levens), Pietro en Ambrogio Lorenzetti (twee veertiende-eeuwse schilders uit Siena), Het Atelier van Brancusi en Chinese schetsen (mythe en werkelijkheid rond de oprichtingsceremonie van de Volksrepubliek China). Maar zie ook hiervoor de site, er zijn zoveel titels. Ze schetsen enerzijds een beeld van wat Berkel als ontwerper en beeldhistoricus ziet, anderzijds lijken ze de neerslag van zijn fascinatie om anderen deelgenoot te maken van wat hem boeit en wat hij ontdekt in de wereld. En er komt nog meer. Op vijfenzeventigjarige leeftijd, een levensfase waarin je ook lekker alleen nog wat zou kunnen lezen, biljarten of bridgen, kan Berkel zijn culturele ontdekkingstocht en het duiden daarvan niet laten.
Het was interessant om daarmee kennis te maken, maar het schrijven van deze tekst heeft me heel wat uren gekost, omdat ik van tijd tot tijd even terug moest naar www.lorenzetti.nl om iets wat ik beweerde te checken. En elke keer als ik de site bezocht, bekeek ik meteen ook iets anders waarnaar ik niet op zoek was, maar wat me boeiend leek. Dat bleek het meestal ook te zijn, dus ga gerust naar www.lorenzetti.nl op een regenachtige middag. Die komt u dan wel door. En, à propos, zondag 15 januari 2023 is er weer een KunstCafé in Stadstuin Theresia, Theresiastraat 15a in Tilburg. Of Beate weer koekjes meebrengt, is niet bekend, maar dat er van alles op cultureel gebied aan de orde komt, is zeker. Laagdrempelig, maar niet zonder inhoud. De toegang is gratis.
© Brabant Cultureel 2023
En zo kennen we ze Rob!