De fusie van Schijndel, Sint-Oedenrode en Veghel tot de gemeente Meierijstad biedt nieuwe mogelijkheden. Ook voor Museum Jan Heesterhuis in Schijndel dat nu de netten kan uitslaan in een grotere regio en zo schilders kan samenbrengen in een interessante confrontatie. Dat gebeurt nu met Rink en De Josselin de Jong, ‘één handdruk verwijderd’ van Vincent van Gogh.
door Lauran Toorians
Paul Rink is niet meteen een naam die veel mensen te binnen schiet als wordt gevraagd naar schilders van de late negentiende eeuw. Of dat onterecht is, is ook een kwestie van smaak, maar zijn werk – schilderijen, aquarellen, tekeningen en litho’s – is beslist het bekijken waard. Rink werd in 1861 als apothekerszoon geboren in Veghel, een agrarisch dorp dat in die tijd bezig was aan een opbloei in handel en industrie dankzij de vijfendertig jaar eerder gereed gekomen Zuid-Wilemsvaart.
Rink kreeg zijn eerste schilderlessen van zijn grootvader en nadat het gezin in 1877 was verhuisd naar Oosterhout ging hij daar in de leer bij de schilder Barent J.C. Weingärtner die een tekenschool onderhield. Vervolgens bezocht hij de academies en Den Haag en Antwerpen. In die laatste plaats won hij in 1887 de Prix de Rome die hem in staat stelde om drie jaar te reizen door Italië, Noord-Afrika, Spanje en Frankrijk. Twee jaar later onderbrak hij die reis wegens het overlijden van zijn moeder en vervolgens bleef hij werken in Nederland, eerst in Hattem en vervolgens in Edam waar hij in 1903 overleed.
Stipendium
Een tijdgenoot die misschien iets beter bekend is, is Pieter de Josselin de Jong. Die is in 1861 geboren in Sint-Oedenrode en werd als schilder opgeleid aan de School voor Beeldende Kunsten in ’s-Hertogenbosch en vervolgens de academie in Antwerpen. Dankzij een koninklijk stipendium (een beurs) kon hij daarna zijn studie nog voortzetten aan de École des Beaux-Arts in Parijs. Hij overleed in 1906 in Den Haag en werd voor zijn werk meerdere malen onderscheiden. Zowel hij als Rink overleden dus jong.
Zelf zullen beide schilders zich misschien wel als streekgenoten hebben gezien, maar toch nooit als dorpsgenoten. Sinds Schijndel, Sint-Oedenrode en Veghel op 1 januari 2017 fuseerden tot de gemeente Meierijstad, zouden we – het anachronisme daargelaten – kunnen zeggen dat zij afkomstig zijn uit dezelfde gemeente. Ook de kunstcollecties van de drie voormalige gemeentes zijn samengevoegd, met het voormalige gemeentehuis van Schijndel als te bezoeken depot en cultureel centrum waarin ook de openbare bibliotheek is gevestigd. Museum Jan Heestershuis, eveneens in Schijndel, bood altijd al onderdak aan tentoonstellingen die aansluiten op het werk van schilder Jan Heesters. Als museum in de grotere gemeente kan dit museum nu ook wat verder over de horizon kijken en daar is nu een dubbelexpositie te zien met werk van Pieter de Josselin de Jong en Paul Rink.
Werkende mens
In de tentoonstelling zijn werken te zien uit de eigen gemeentelijke collectie, maar ook veel werk uit privécollecties dat normaal niet voor het publiek toegankelijk is. Van beide schilders biedt dit een mooie doorsnede van hun oeuvre waardoor hun ontwikkeling goed valt te volgen. Een derde streekgenoot die beide schilders tijdens hun academietijd in Antwerpen leerden kennen, is Vincent van Gogh. Het staat vast dat de drie elkaar kenden en waardeerden en wat zij duidelijk ook gemeen hebben, is hun aandacht voor de werkende mens. Bij Van Gogh waren dat vooral keuterboeren en de mijnarbeiders in de Borinage. Voor Rink waren het ook boeren, maar zeker in de tijd dat hij in Edam woonde vooral de Zuiderzeevissers. Hij werkte graag en veel in Volendam. En De Josselin de Jong werd weliswaar een succesvol societyschilder, maar had ook aandacht voor de gewone man in de stad, vissersvrouwen en meisjes in Scheveningen en mannen die zwaar en gevaarlijk werk deden in ijzergieterijen.
Van Rink is ook werk aanwezig van de reis die hij kon maken nadat hij de Prix de Rome had gewonnen. Die aanmoedigingsprijs voor jonge kunstenaars bestaat nog steeds en werd al in 1807 ingesteld, oorspronkelijk voor jonge (beeldend) kunstenaars en architecten en met als doel een internationale oriëntatie te stimuleren. Lang moet dit aan de winnaars een bijzondere gelegenheid hebben geboden om betrekkelijk onbezorgd te kunnen reizen en indrukken en inspiratie op te doen en de effecten daarvan zien we niet alleen bij Rink maar ook bij andere winnaars van de prijs uit de negentiende en begin twintigste eeuw (toen spotgoedkoop vliegen nog niet aan de orde was). Zonovergoten landschappen en stadsgezichten, heldere kleuren en levendige portretten komen in de plaats van het klassieke en vaak nogal donkere academiewerk. En dat beklijfde, tot in Volendam toe.
Pieter de Josselin de Jong kwam uit een deftiger milieu, trouwde op stand en portretteerde onder meer koningin Emma, koning Willem III en koningin Wilhelmina. Hij verkeerde in gegoede Haagse kringen en exposeerde tot in de Verenigde Staten, maar had evenzogoed oog voor Scheveningse vissers en fabrieksarbeiders. Of en hoe hij sympathie had voor het proletariaat, weten we niet, maar de heroïek van het zware werk inspireerde hem en zoals Rink ons het armoedige, maar trotse bestaan van de vissers laat zien, toont De Josselin de Jong het geploeter van spoorwerkers en arbeiders in staalfabrieken en ijzergieterijen.
Eeuw
De tentoonstelling in Schijndel vormt een welkome herwaardering van beide kunstenaars. De Josselin de Jong kreeg als ‘vergeten meester’ in 2017 een overzichtstentoonstelling in Panorama Mesdag. Eerder was er in 1985 een tentoonstelling geweest in Sint-Oedenrode, maar daarvoor was het bijna een eeuw lang stil geweest rond de man. Ook Rink verdween na zijn overleden voor lange tijd uit beeld, tot eind negentiende eeuw enkele korte artikelen, een scriptie en in 1999 een expositie in Het Noordbrabants Museum waarbij een beknopte catalogus verscheen.
Een jaar na het overlijden van Rink vond in Pulchri Studio in Den Haag een expositie ter herdenking plaats. In de catalogus die daarbij verscheen, schreef De Josselin de Jong: ‘Die hem goed kenden, weten dat Rink werkte voor de vreugd van den arbeid zelf, met echten hartstocht, en zij zullen gevoelen dat hij een tijd van waar geluk doorleefde, dat slechts het deel wordt van hen, die met zekerheid hun weg gevonden hebben.’ Het is goed, dat beide kunstenaars hernieuwde aandacht krijgen.
‘Meesters van Meierijstad. Pieter de Josselin de Jong & Paul Rink’, tot en met 17 februari 2023 in Museum Jan Heestershuis in Schijndel.
www.bezoekmeierijstad.nl/wat-te-doen/musea-kunst
Lees ook in Brabant Cultureel:
Pieter de Josselin de Jong, ten onrechte vergeten schilder uit Sint-Oedenrode
In Meierijstad is de beeldende kunst nooit ver weg
© Brabant Cultureel 2023