Al zestig jaar verzorgt Poëzie-uitgeverij Opwenteling dichtbundels en bloemlezingen, vaak met een Brabants tintje. Tal van dichters debuteerden er en er werd actief gespeurd naar talent. Sinds 2011 is er een nieuwe redactie die hard werkt aan ‘een frisse wind’ en geknetter, uitgesproken in een drietal Manifesten der Opwentelgeest die zijn te vinden op de website. Een recente bloemlezing laat die geest waaien.
door Carina van der Walt
Nu en dan komt er een dichtbundel op de markt waarmee je geen kant op kan. Dat gebeurde in 2020 met Wereldgemiddelde van Eindhovenaar Harry van Doveren. Die bundel van Uitgeverij crU is pagina na pagina volgeschreven met associatief samengestelde woorden. Eind 2021 was het weer raak met de bloemlezing Controversiële diersoort, samengesteld door Arnoud Rigter en Sieger Baljon en gepubliceerd door Uitgeverij Opwenteling (Eindhoven). Dit keer is het de combinatie van tekst en grafische vormgeving die ontregelend op de lezer inwerkt. Rigter laat in Controversiële diersoort zijn vormgevingstalent ruimschoots gelden.
Smoel
Op de website van Uitgeverij Opwenteling wordt aangekondigd dat zij gedichten uitgeven ‘met smoel’ en houden van ‘combinaties tussen beeld en tekst’. Dat laatste is meteen duidelijk op het omslag van Controversiële diersoort. Alleen daar komt de kleur rood in horizontale en verticale lijnen voor, alsof de samenstellers het potentiële gevaar van de bloemlezing proberen in te dammen. Op het achterplat kom je als lezer direct terecht in een dreigende woordcadans.
Het totaalbeeld van de bloemlezing is behoorlijk ‘onnaspeurbaar’ in bijvoorbeeld aankondigen als {AR -1, 2, 3, 4, 5 en 6} of [SB -1, 2, 3 en 4]. Tot je de namen van de samenstellers in acht neemt. Dan is het speurwerk voltooid. Geheimzinniger zijn de volle maan bij de naam van Jonathan Griffioen, de nieuwe maan bij Daniël Vis en de halve manen bij Maarten van der Graaff. Tot je tussen pagina’s 21 en 31 kunt lezen hoe de verknipte tekstfragmenten van verschillende dichters zijn samengevoegd om een nieuw gedicht te vormen.
Onnaspeurbaar? Voor de gemiddelde lezer zeker. Poëzie staat sowieso bekend als een moeilijk genre. Plak daarop symbolen, ontwerpen en scans in verschillende lettertypes en groottes en het gevaar is dat de bloemlezing lang zal blijven liggen. Ook bij mij. Voor de woordvraten is Controversiële diersoort echter een feest van associaties en uitdagende lees- en kijkstof. Maar wie is dit controversiële dier waar de bloemlezing om draait? Wij. De mens.
Gevestigd
Twee-en-twintig dichters zijn met hun gedichten opgenomen in deze bloemlezing. Sommigen zijn bekend en zijn verbonden aan gevestigde uitgeverijen zoals Radna Fabias (De Arbeiderspers), Gerda Blees (Podium), Anna Broeksma (Atlas Contact), Asha Karami (De Bezige Bij), Roelof ten Napel (Hollands Diep), Michael Tedja (IJzer) en Jolanda Kooijmans (Opwenteling). Andere dichters van wie de bijdragen niet naar een bundel herleidbaar zijn, zijn onder anderen Jo-An Westerveld, Guido Utermark, Monique Hendriks, Josse Kok en Martje Wijers.
Twee opvallende gedichten onder de relatieve nieuwelingen zijn ‘Waarom ontregeling onzichtbaar is en onzichtbaarheid ontregelt’ van Anouk Smies en ‘Neo dada is de afgebeten kop van de chocolade paashaas’ van Guido Utermark. Controversiële diersoort is daarom zeker een anti-canon bloemlezing. Hij is gemengd ontvangen en digitaal gerecenseerd op onder andere de literaire weblogs TZUM en Meander.
Arnoud Rigter & Sieger Baljon (samenstelling), Controversiële diersoort. Eindhoven: Opwenteling 2021, 100 pp., ISBN 978-90-6338-172-1, pb., €22,00.
Beeldmateriaal van site Uitgeverij Opwenteling. Beeldbewerking foto voorpagina: Hans Lodewijkx
© Brabant Cultureel 2022