Vertellend tekenaar noemt hij zichzelf. Karel Kindermans maakt tekeningen waarbij je, ongeveer als bij een goed gedicht, zou kunnen zeggen: kijk maar, er staat meer dan je op het eerste gezicht ziet. Door hun gelaagdheid vertellen zijn tekeningen een verhaal en dat is ook precies de bedoeling. Dat in feite elk beeld een actieve kijkhouding vereist, is wat hem drijft en wat hij wil overbrengen.
door Lauran Toorians
Dat kijken meer is dan zien en dat het een actieve houding vereist, maakte Karel Kindermans al duidelijk in het project Beeldkraken, een educatieproject dat hij in 2014 maakte in samenwerking met de Atlas van Stolk en Kunsthal Rotterdam. Samenwerking met Atlas van Stolk was er al eerder, want Kindermans maakte twintig nieuwe schoolplaten bij de canon van Nederland en ook dat zijn gelaagde tekeningen die uitnodigen – zo niet dwingen – tot aandachtig kijken.
Karel Kindermans werd in 1966 geboren in Vlaardingen. Toen hij zeven was verhuisde het gezin naar Aalst bij Eindhoven en daar groeide hij op. Hij doorliep de kunstacademie in Breda en de grafische school in Eindhoven en vervolgens de Willem de Kooning Academie in Rotterdam. Daar bleef hij wonen en werken. Volgens zijn eigen website is hij geboren ‘met de viltstift in de hand’ en hoewel grafische, digitale technieken een belangrijk onderdeel van zijn werk uitmaken, tekent hij nog steeds in eerste instantie alles met de hand.
Tijdens de coronaperiode trok hij tekenend de stad in om de effecten van de pandemie vast te leggen en ook dat werk wordt opgenomen in de Atlas van Stolk, een van de grootste en belangrijkste beeldcollecties van Nederland. Sinds kort is de atlas (niet zozeer kaarten, maar vooral prenten) thuis bij Bibliotheek Rotterdam en op 6 juli aanstaande wordt ook Kindermans’ tekenboek Nederland in tijden van Corona in deze collectie opgenomen.
Een ander project dat eerder al aandacht kreeg in Brabant Cultureel, zijn de tekeningen die hij maakte voor een expositie over ‘Christendom en antisemitisme’ die in 2017 te zien was in Museum Sjoel Elburg. Een historische tentoonstelling over een beladen onderwerp waarbij de beelden niet alleen historisch verantwoord moesten zijn, maar – zo vertelt Kindermans – ook wel enkele betrokken historici over de drempel moesten worden getrokken. Want kan zoiets wel ‘in plaatjes’, en is dat nodig. Het resultaat bracht op beide vragen een bevestigend antwoord en laat opnieuw zien dat kijken een inspanning vereist. Beeldkraken moet je leren en informatie moet je actief vergaren, dat is precies wat ‘lezen’ betekent.
Momenteel is in galerieWind op het Noordereiland in Rotterdam een expositie te zien die een mooi overzicht geeft van Kindermans’ werk. Hier ook vrij werk, enkele vroege illustraties bij Don Quichot van la Mancha, beelden die hij voor de Volkskrant maakte bij de Perpetua-reeks – klassieken uit de wereldliteratuur – en schrijversportretten voor eerst het Algemeen Dagblad en later de Volkskrant. Het geheel is een gevarieerde tentoonstelling die erom vraagt om rustig, maar wel actief, te genieten.
Manhattan
In 1904 arriveerde Abraham Tuschinski (1886-1942) als landverhuizer vanuit de Poolse stad Łódź in Rotterdam. Zijn reisdoel was Amerika, waar hij zich hoopte te vestigen als kleermaker. Maar er was niet meteen een mogelijkheid om de grote oversteek te maken en Tuschinski en zijn vrouw bleven ‘plakken’ in wat later Manhatten aan de Maas zou worden. Wachtend op een overtocht naar New York vond hij werk als kleermaker en niet veel later begon hij samen met zijn vrouw Hotel Polski, als kosjer onderdak voor Oosteuropese migranten.
De ondernemerszin die hem duidelijk eigen was, bracht hem ertoe om in 1911 een eerste bioscoop te openen, Thalia, op de plaats waar nu het Rotterdamse stadhuis staat. Al een jaar later verhuisde Thalia naar de Hoogstraat, toen de belangrijkste winkelstraat van Rotterdam. Het werd een luxe filmtheater en Tuschinski deed met veel succes zijn best om de betere burgerij binnen te halen. Al snel volgden meer bioscopen in Rotterdam en in 1921 ook het beroemde en nog steeds bestaande Theater Tuschinski in Amsterdam. Met die stad associëren we nu de naam Tuschinski, maar de oorsprong ligt dus in Rotterdam.
Bij het bombardement op Rotterdam op 4 mei 1940 gingen alle Rotterdamse bioscopen van Abraham Tuschinski verloren en daarmee verdween op termijn ook zijn naam uit het geheugen van de stad. Dat verandert nu. Historicus André van der Velden zocht deze geschiedenis uit en in samenwerking met Stadsarchief Rotterdam is er nu een stadswandeling langs de – nu totaal veranderde – plekken waarop ooit Tuschinksi zijn stempel drukte, het geheel ondersteund door tekeningen van Karel Kindermans. Het project is nog niet af en volgend jaar verschijnt er ook een boek van de hand van Van der Velden. Abraham Tuschinski zelf werd op 1 juli 1942 naar Westerbork gebracht en vervolgens gedeporteerd naar Auschwitz waar hij werd vermoord.
Buurvrouw
Antisemitisme en het lot van de joden in de geschiedenis lijkt een terugkerend thema in het werk van Karel Kindermans. Zelf ziet hij dat niet zo en misschien gaat het meer om aandacht voor mensen die minder geluk hebben gehad in het leven. Mededogen, dus. Wat op de achtergrond misschien wel een rol speelt is een herinnering van zijn moeder die als jong kind zag hoe een buurvrouw werd opgepakt en weggevoerd. Die buurvrouw was joods, maar dat was voor het meisje een betekenisloos woord. Het was gewoon een aardige buurvrouw waarvan zij later wilde weten waarom juist haar dit lot ten deel viel.
Dat de appel niet ver van de boom valt, wordt duidelijk als we weten dat moeder Kindermans als kunstenares werkt onder haar meisjesnaam Joke Blok. Zij maakt etsen en voltooide in 2004 haar Burgerlijk etsboek, een zoektocht naar de waarheid en de zin van het leven, uitgevoerd in tientallen meerkleurenetsen met handgeschreven teksten – geëtst, dus oorspronkelijk in spiegelbeeld – en onder meer geïnspireerd door haar wrange jeugdherinnering. Na voltooiing van deze titanenarbeid kwam er een expositie en verscheen er ook een facsimile-editie in beperkte oplage. Anna van der Burgt schreef daar in 2004 over in Brabant Cultureel (toen nog op papier).
Dit Burgerlijk etsboek is opgenomen in de collectie van Museum Meermanno / Huis van het Boek in Den Haag, het oudste boekenmuseum ter wereld. Dat is een eer waarop ook zoon Karel Kindermans terecht trots is. Inmiddels is hij ook zelf bij zijn moeder in de leer om de etskunst onder de knie te krijgen. Vooral het afdrukken vereist een grote vaardigheid, maar als die er eenmaal is, valt er straks vast weer heel ander beeld van Kindermans te kraken.
‘Karel Kindermans, vertellend tekenaar’, tot en met 31 juli 2022 in galerieWind, Prins Hendrikkade 124a, Rotterdam.
https://stadsarchief.rotterdam.nl
Lees ook in Brabant Cultureel:
Beeldkraken met Karel Kindermans
Karel Kindermans verbeeldt moeizame verhouding van christendom en antisemitisme
© Brabant Cultureel 2022