Column door JACE van de Ven
Rond mijn zeventiende, in 1967, had ik een uit een tijdschrift geknipte foto op mijn kamertje hangen. Die toonde een zwarte man met afgehakte ledematen. De foto was gemaakt in Congo dat destijds – en nu nog – toneel was van gruwelijkheden tegen de menselijkheid. Onder de foto had ik een cynische en onvolkomen poëtische tekst gefabriceerd waarvan de inhoud zoiets zei als dat de doodsangst van de geschandaliseerde man op de foto nu voorbij was en dat hij ondanks alles vrede had gevonden. Dat in tegenstelling tot zijn beulen. Die waren op zoek naar anderen.
Afgelopen week heb ik uitgebreid naar deze foto gezocht. Hij moet ergens liggen in een oude koffer die lukraak met papieren en literaire pogingen uit mijn jeugd is volgestouwd, maar zoals altijd bij mij het geval is, kon ik hem niet vinden. Wel stuitte ik op een tekst met de titel Bagatel om het woord Bagger die ik kennelijk heb mogen uitspreken bij de opening van Galerie Bagger in Tilburg op 21 juni 1984. Ik schrok ervan bij herlezing. Zo begint-ie: ‘Er zijn slijk en slik, modder en drab, koffiedik en grondsop, moer en prut, derrie en smurrie, spatten en spetters, vullis en tinnef, mest en drek, uitvaagsel en aanveegsel. Maar wat voor onzindelijke toestanden die woorden ook op het oog hebben, ze zijn tegelijk elegant. Het zit hem in de klank of het ritme zoals bij vullis en tinnef, of in een toevallige overdrachtelijke nevenbetekenis: spetters. Slijk en slik allitereren, smurrie en derrie klinken samen als muziek, en zelfs mest en drek fleuren helemaal op van het naast elkaar genoemd worden. Niemand denkt bij die combinatie nog aan viezigheid. Hoe anders is dat alles bij het woord “bagger”. Log, vadzig en lamlendig ligt het smerig te wezen.’
Heel in de verte hebben het empathisch gedichtje van de zeventienjarige en de toespraak van de vierendertigjarige JACE van de Ven met elkaar te maken. De link tussen de twee teksten kan gelegd worden via Jan Karremans (1943-2019). Deze uit Zevenbergen afkomstige beeldend kunstenaar – ik meen mij Roy Lichtenstein-achtige portretten van zijn hand te herinneren – was tevens neerlandicus en jarenlang een belangrijk cultuurbemiddelaar in Midden-Brabant en een vraagbaak voor menigeen in de kunsten. Dat kwam doordat Karremans, anders dan veel andere kunstenaars, niet alleen foeterde op kunstnota’s, maar ze ook daadwerkelijk las en becommentarieerde.
Mede dankzij hem werd in de jaren tachtig het oude Elisabethziekenhuis in Tilburg niet helemaal afgebroken, maar bleef een deel, het Carré, behouden voor ateliers en kunstpodia. De Vereniging van Midden-Brabantse Kunstenaars (MBK), waar Karremans in het bestuur zat, was toen een beleidspartner om rekening mee te houden en slaagde er zelfs in een eigen Galerie Bagger op te richten om jonge kunstenaars expositiemogelijkheden te geven.
Van Jan Karremans is momenteel in PARK, platform for visual arts, in Tilburg de expositie Covers te zien met 128 tekeningen die hij maakte als directe reactie op wat hij las in kranten en tijdschriften. Hij maakte elke dag een tekening. Mogelijk om de vaardigheid niet te verleren, of juist om het zich beter aan te leren. Nadat hij in 1999 een hersenbloeding had gehad, kon hij niet meer tekenen met links en moest hij veel moeite doen om het met zijn rechterhand te leren. Maar hij liet zich niet uit het veld slaan en ging door met waar hij goed in was. Niet alleen in zijn atelier, ook daarbuiten. Geen culturele bijeenkomst of de fiets van Jan Karremans – inmiddels met drie in plaats van met twee wielen – stond erbij geparkeerd.
Met de dagelijkse tekeningen vertaalde Jan Karremans verhalen en foto’s die hij in de media tegenkwam. Gastconservator Tine van de Weyer noemt het werk ‘soms rauw en ongepolijst, een verbeelding van de werkelijkheid van de wereld die nieuwsmedia ons tonen’. Dat die actualiteit niet altijd zo mooi is, weet iedereen die één keer in een krant gekeken heeft. En in 2016 was het niet veel beter, getuige twee tekeningen van Jan Karremans die allebei de titel Na het bombardement dragen. Was het niet die veelgeprezen Russische generaal Dvornikov die toen in Syrië honderden burgers met hebben en houden de dood heeft ingejaagd?
In de tijd dat Jan Karremans zijn dagelijkse tekeningen maakte, was hij docent taalbeheersing aan de Academie voor Journalistiek. ‘Elke dag een schets om scherp te blijven. Zoals studenten journalistiek in zijn tijd de opdracht kregen om elke dag iets te schrijven’, vertelde Wiel Schmetz, oud-directeur van de Academie voor Journalistiek, bij de opening. En: ‘Waar Jan zijn studenten journalistiek de opdracht gaf om bij het schrijven rekening te houden met journalistieke regels en een informatieverwerkend lezerspubliek, deed hij dat zelf met zijn tekeningen juist niet. (…) Zelf zei Jan dat de wereld hem verontrustte en dat hij daar uitdrukking aan wilde geven.’
Een dergelijke artistieke reactie op de werkelijkheid betrekt de toeschouwer meer bij die werkelijkheid. Dwingt hem om er zelf zijn gedachten over te laten gaan.
Tegelijk met de tekeningen van Jan Karremans is in PARK de eindexamenexpositie 2022 van middelbare scholen te zien, Tilburg Beeldend Talent. Opvallend is dat de daarbij getoonde werken niet of nauwelijks verwijzen naar de actualiteit in de wereld, tenminste niet zo direct als Jan Karremans doet. Misschien is het daarom wel dat conservator Tine van de Weyer de middelbare schoolleerlingen die de expositie van hun klasgenoten komen bekijken, uitdaagt om een verhaaltje of een gedicht te schrijven bij een van de geëxposeerde tekeningen van Karremans.
Van de Weyer: ‘Zo maken we de cirkel weer rond. De krantenfoto van destijds werd een tekening en wie dat wil en zich voelt uitgedaagd maakt nu van de tekening een nieuw verhaal of gedicht (…). De bedoeling is om van de tekeningen van Jan Karremans samen met de ingezonden nieuwe verhalen/gedichten een mooi vormgegeven boekje te maken.’
Mocht er belangstelling zijn onder bezoekers van de tentoonstelling om een werk van Jan Karremans te kopen, in overleg met zijn familie is besloten dat de volledige opbrengst wordt geschonken aan Oekraïense kunstenaars. De tekeningen worden aangeboden voor honderd euro per stuk.
De actualiteit is vluchtig, maar soms blijft ze je bij als een empatisch iemand er met woord of beeld op reageert. In al mijn onbeholpenheid deed ik zelf dat in 1967 bij een foto van een oorlogsmisdaad in Congo, Jan deed het bij de bombardementen in Syrië en zou het ook nu, als hij nog geleefd had, gedaan hebben in verband met de oorlog in Oekraïne. Op een of andere manier betrekt een dergelijke artistieke reactie op de werkelijkheid de toeschouwer meer bij die werkelijkheid. Dwingt hem om er zelf zijn gedachten over te laten gaan.
De expositie in PARK Wilheminapark 53 Tilburg is dit weekeinde te zien op zaterdag 16 april en zondag 17 april 2022, telkens van 13-17 uur.
© Brabant Cultureel 2022
Mooie column.
Jammer dat de tentoonstelling slechts drie weekeinden open is.
Ik zal hem, na dit mooie, enthousiastmerendeverhaal, helaas niet kunnen gaan zien.
Wat een goed verhaal Jace. Of jij de gememoreerde dagelijkse oefening ook praktiseert weet ik niet maar aan schrijfvaardigheid en scherpte hebben je columns niks ingeboet.
Geweldig Jace, heel goed onder woorden gebracht.
Ik kende zijn beeldend werk niet,
Des te meer dat ik in PARK verrast werd met deze prachtige werken.
Speciale dank aan Tine van de Weyer.