‘Let’s get Political’ heet de tentoonstelling van Joyce Overheul uit ’s-Hertogenbosch. Zij heeft alle ruimte gekregen in het mooie museum De Fundatie in Zwolle. De naam dekt de lading: veel van haar werk blijkt een vorm van verzet, van tegenkracht, tegen maatschappelijke en politieke situaties, inclusief de mannelijke arrogantie.
door Arnold Verplancke
Stuur mij één pil van uw dagelijkse medicatie, liefst met bijsluiter. Dat vroeg zij indertijd als derdejaars student van de Hogeschool voor de Kunsten (HKU) via een internetadvertentie. Ze kreeg ze volop. Van al die pillen maakte zij één grote pil van zeven centimeter. Die moet helpen tegen alle kwalen. Maar hij veroorzaakt tegelijk zoveel bijwerkingen – op de muur in het museum staan ze alle 902 – dat je er ongetwijfeld aan dood gaat. Haar actie Dr.Pill zegt veel over het onbelemmerde medicijngebruik, maar ook over de goedgelovigheid van mensen om de meest gevaarlijke medicijnen gewoon op te sturen.
Handwerktraditie
Joyce Overheul (’s-Hertogenbosch 1989) werkt vaak met in de kunst minder gebruikelijke materialen. Vorig jaar maakte zij bijvoorbeeld een slang van één meter zestig lang met ruim twaalfduizend kralen die ze één voor één met een naald heeft vastgezet. Zij hecht aan de handwerktraditie, ook al omdat die vaak is afgedaan als ‘vrouwenhobby’ en daarmee minder waardig als ambacht. De slang is natuurlijk niet toevallig gekozen: met de appel en de slang begon immers de ellende in het paradijs en vervreemdden man en vrouw van elkaar.
Waarom moeten mannen altijd langer lijken dan vrouwen, vraagt zij zich af. Ze gebruikt foto’s die achter de scène zijn gemaakt bij Hollywoodfilms en muziekvideoclips. Wat blijkt? Acteur Tom Cruise en zanger Bruno Mars staan op verhoginkjes omdat zij anders niet boven hun vrouwelijke tegenspelers uit torenen. Van die foto’s maakte ze twee veelzeggende en tegelijk komische wandkleden.
Radioactief
Heel schrijnend is The Radium Portrait. Indrukwekkend zelfs, zeker als je het gesproken verhaal erbij beluistert. Daarvoor heeft Overheul oorspronkelijk 2400 lichtgevende antieke radiumwijzers gebruikt uit wekkers en horloges. Het portret stelt Grace Fryer voor, een van de zogenaamde Radium Girls. Dat waren fabrieksarbeiders in de Verenigde Staten die honderd jaar geleden radioactieve radiumverf moesten aanbrengen op horlogewijzers en wijzerplaten, opdat die in het donker zichtbaar zouden oplichten.
Dat het spul giftig was, wisten de vrouwen niet. De werkgevers wel. Van hen moesten de vrouwen zelfs de puntjes van de penselen nat maken met hun lippen om sneller te werken. Langzaam maar zeker werden alle vrouwen ziek. Een aantal overleed. De Radium Girls lieten het er niet bij zitten en spanden een revolutionaire rechtszaak aan. Die wonnen zij en dat leidde tot wetgeving over giftige materialen.
Het originele werk met de radioactieve materialen hangt in het COVRA (centrale organisatie voor radioactief afval) in Vlissingen. In Museum de Fundatie is een print met glow-in-the-dark inkt te zien.
Teheran
In januari 2019 verbleef Joyce Overheul als artist-in-residence in Iran, bij de Aria Gallery in Teheran. Daar maakte zij het dagelijkse leven van dichtbij mee in de streng islamitische republiek waar vrouwen wettelijk verplicht zijn het lichaam grotendeels te bedekken. Weliswaar niet met een boerka zoals in Afghanistan, maar wel zodanig dat er geen ander bloot te zien is dan gezicht en handen. Op het hoofd moet natuurlijk ook een doek het haar bedekken.
Op de tentoonstelling hangt een groot doek van organza stof, borduurgaren en glaskralen. Het toont een straatbeeld uit Teheran en heet Utility Box on Enghelab Street. Een paar vrouwen met hoofddoek lopen er en iets uit het midden staat een klein elektriciteitshuisje. Daar klom in 2017 een jonge vrouw op die uit protest haar hoofddoek afdeed. Zij kreeg navolging. Vrouwen jong en oud deden haar na en klommen zonder hoofddoek op dergelijke platte kastjes. De overheid wist niet anders te doen dan op al die huisjes schuine daken te plaatsen om zo demonstraties tegen te gaan, zoals ook op het muurgrote doek te zien is.
Ik moest onwillekeurig denken aan Babolsar, een kustplaats in Iran aan de Kaspische Zee die ik in 2013 met mijn vrouw aandeed op onze reis. Vrouwen mochten alleen volkomen gekleed het zeewater in. Joke dus ook, met hoofddoek en al. Voor mannen bleek een korte broek geen bezwaar.
Satijn
Het gekozen materiaal is voor Joyce Overheul heel belangrijk. Je zou bijna denken dat het materiaal ‘the message’ is, met een kleine variatie op Marshall McLuhan. Want wat blijft er over van de dreiging als je een pistool en een Kalasjnikov uitvoert in satijn, katoengaren en sesamzaadjes, zoals zij deed in haar Soft Series uit 2015?
Humor met een boodschap werkt, dat weet ze. Vorig jaar maakte zij van metaal- en glaskralen een nieuwe tegeltjeswijsheid voor aan de wand: Men of Quality do not fear Equality. En zo is het maar net. Let’s get Political is een interessante tentoonstelling van een kunstenares die veel te vertellen heeft en dat op telkens verrassende en spannende wijze doet.
Scholte
Als u toch in De Fundatie bent, dan is daar natuurlijk nog wel meer interessants te zien. Tot medio 2022 hangt er een grote tentoonstelling van Rob Scholte, getiteld Reproductie Verplicht. Hij laat je vaak grinniken. Bijvoorbeeld met De Schreeuw, als hij een clown de beroemde Schreeuw van Edvard Munch laat schetsen. Of als hij de draak steekt met het bekende werk van Mondriaan. En bij de vaste collectie trof ik – tot mijn vreugde als toneelliefhebber – ook King Lear aan van Karel Appel.
Joyce Overheul, ‘Let’s get Political’, tot en met 3 april 2022 in Museum De Fundatie in Zwolle. ‘Reproductie Verplicht’ van Rob Scholte is te zien tot en met 26 juni 2022.
© Brabant Cultureel 2022