‘Sartre & de Beauvoir’ is geen naam die drommen mensen naar de schouwburg trekt. Ten onrechte. Het Zuidelijk Toneel brengt onder die titel een lichtvoetig toneelstuk dat tegelijk veel informatie biedt over het existentialisme, een boeiende stroming in de filosofie, en ook over de ongewone en ‘zedenloze’ liefdesrelatie van een beroemd schrijverspaar.
door Arnold Verplancke
God bestaat niet. We worden geboren in een zinloze wereld en gaan zinloos dood. Maar dat is positief, hoe gek dat ook mag klinken. De mens is gedoemd tot vrijheid, tot zelf kiezen. Hij en zij kunnen van zichzelf maken wat zij willen. Hun eigen levensverhaal schrijven ondanks de omstandigheden die ze aantreffen. De omgeving bepaalt nooit helemaal jouw leven en je valt niet samen met hoe anderen je (willen) zien. Je bent vrij, maar daarmee zelf ook verantwoordelijk.
Ziedaar heel beknopt de grondtrekken van het existentialisme dat midden vorige eeuw en zeker na de Tweede Wereldoorlog enorm in de mode kwam. Schrijvers als Samuel Beckett deelden deze gedachtewereld, die ook veel jongeren aansprak. Ze droegen zwarte truien, lieten baardjes staan, luisterden bij voorkeur in donkere keldertjes naar jazz en voelden zich verbonden met alles wat in Parijs gebeurde. Daar waren de vrijdenkers Jean-Paul Sartre en zijn levensgezellin Simone de Beauvoir een ware hit, ook in de publieksbladen. Hij mede door zijn steeds linksere en radicale opstelling en zij als intellectuele voorvechtster van de vrouwenemancipatie.
Over dit veelbesproken paar gaat het stuk van Stefaan Van Brabandt. Dat klinkt als een avondje zwaar toneel, maar het tegendeel is het geval. In zijn regie spelen de in Vlaanderen bekende Sien Eggers en Franck Focketyn heel lichtvoetig en ongedwongen hoe Sartre en de Beauvoir terugblikken op hun levens. Hun mimiek is heerlijk om te zien: als ze naar elkaar kijken, maar ook in de stille verstandhouding die ze opbouwen met het publiek. Dankzij de vrolijke toon en de humor is het geen enkel probleem om ruim anderhalf uur naar hen te blijven luisteren, zoals ze daar aan een klein rond cafétafeltje zitten en alleen maar praten. Handeling is er nauwelijks. Hij staat een enkele keer op, bijvoorbeeld om een regeltje Ol’ Man River te zingen. Dat is alles.
Doorgespeeld
Noem die twee vooral geen echtpaar, want het huwelijk is voor hen een vorm van ‘gelegaliseerde prostitutie’. Ze bleven elkaar levenslang ‘trouw’, maar wat is trouw voor hen? Ze hebben alle twee meerdere relaties gehad, hij zelfs wel zeven of acht tegelijk met vrouwen voor wie hij de kamerhuur betaalde. Zij heeft het als docente aangelegd met leerlingen van zestien, zeventien jaar oud, die zij soms zelfs doorspeelde aan hem. Onvoorstelbaar in deze tijd, zeker na #MeToo. ‘Die zaak is verjaard’, zeggen ze er nu besmuikt over. Maar in de vrijheid die zij zichzelf toekenden, verminkten ze wel degelijk de vrijheid van anderen. Simone de Beauvoir schreef aan het eind van haar leven daar spijt van te hebben.
De publieke opinie ging zich steeds meer tegen Sartre keren door zijn politieke opstelling. Hij werd als landverrader gezien toen hij in de onafhankelijkheidsoorlog van Algerije tegen zijn eigen vaderland koos en voor de Algerijnen. Hij raakte steeds meer in de ban van het Leninisme en communisme en accepteerde zelfs politieke moorden onder het motto dat het doel de middelen heilgt. Dit in tegenstelling tot Albert Camus, voor wie juist de middelen moeten aantonen of het doel deugt.
Zelfingenomen
Dit soort filosofische kwestie komt wel even aan de orde, maar het theaterstuk gaat toch vooral over de vreemde band tussen de twee intellectuelen. Zij zegt dat de liefde van Sartre haar heeft bevrijd. Vóór die tijd was zij vooral zoals anderen wilden dat ze zou zijn. Hij zit bij dit soort lovende uitspraken vooral zelfingenomen te kijken. Ze vullen elkaar aan als het gaat over het door hem bedachte ‘filosofisch liefdespact’ dat ze hebben gesloten, om maximaal verbonden te zijn en elkaar toch maximaal vrij te laten. De drie uitgangspunten luiden: géén monogamie, géén jaloezie en complete openheid naar elkaar. O ja, kinderen daar moeten ze helemaal niets van hebben, want die belemmeren alleen maar de vrijheid. Kinderen moeten verboden worden. Ondanks al deze rationeel klinkende opvattingen is zij vaak bang geweest hem te verliezen, bekent ze.
Zo relativeert dit toneelstuk regelmatig de idealen die deze twee excentrieke vrijdenkers er op na hielden. Terugkijkend op hun leven herinneren zij zich met enige zelfspot wat een succes het hoofdwerk van Sartre bleek dat in de oorlog werd uitgegeven: L’Être et le Néant (Het Zijn en het Niet). Opvallend veel gewone huisvrouwen kochten dit moeilijke filosofische werk. Waarom? Het woog precies één kilo en bleek dus zeer bruikbaar op de weegschalen toen metalen gewichten onbetaalbaar waren geworden.
‘Sartre & de Beauvoir’ door Het Zuidelijk Toneel is donderdagavond 3 februari 2022 te zien in het Parktheater Eindhoven, 10 maart in Turnhout, 27 maart en 27 april in Antwerpen, 8 april in Lommel, 11 mei in Venlo, 4 juni in Arnhem en tenslotte 11 juni in Den Bosch. Gezien première Tilburg 30 januari 2022.
Complete speellijst op www.hzt.nl/speelt/sartre-de-beauvoir
© Brabant Cultureel 2022