Jack Timmermans is een bekende naam in het culturele leven van Breda. Hij draait al zo lang mee dat hij (in positieve zin!) namen noemt als Reg ten Zijthoff en Jetty Rattink, in een grijs verleden directeuren van respectievelijk het Chassé Theater en cultureel centrum De Nieuwe Veste. Hij timmert al vijfentwintig jaar aan de weg met dansgezelschap de Stilte. Een jubileum dat zich grotendeels in stilte voltrekt. “Misschien komt er in september nog een feestje, maar dat is nog niet zeker”, zegt de artistiek leider.
door René van der Velden
Als we Jack Timmermans (Tilburg 1954) bezoeken, is hij de hele week druk met de voorbereidingen voor de Cultuurnacht in Breda. De Stilte werkt die ‘nacht’ zeven keer mee aan een stuk in de Grote Kerk dat steevast de meeste bezoekers trekt. Toch heeft hij in de studio van de Stilte aan de Markendaalseweg in Breda alle tijd om uit te wijden over de zin van het leven, het ego van de mens en de zinloosheid van veel dingen, strooiend met citaten van schrijvers en filosofen. “Daarom vind ik het zo fijn om non-verbaal te werken. Ik maak mezelf al druk genoeg”, geeft hij blijk van zelfkennis.
In de kantine zet hij koffie en wast hij een paar mokken af voor ons. Hij maakt een praatje met mensen die het pand verlaten en sluit dat vaak af met een schaterlach. Hoewel hij zich etaleert als een vrolijk mens is hij verre van optimistisch over de wereld en de mensheid. Grote mensen, daar kun je beter soep van koken, zei kinderboekenschrijver Guus Kuijer al in 1976. Timmermans: “Kinderen kun je leren dat er niks te begrijpen valt. De vraag is steeds: wat zie je nou? Mensen lopen het gevaar dat ze op autoriteit vertrouwen en doen wat een ander wil. Ze moeten alle middelbare scholen afschaffen, het zijn broeinesten van conformisten. Laat mij maar Don Quichot zijn. Ik werk niet voor niets met kinderen, volwassenen geloof ik wel.”
Internationaal
De Stilte wordt van begin af aan gesteund door de provincie Noord-Brabant. “In de beginjaren hebben we zelf veel geld verdiend door veel voorstellingen te geven. Het was hard werken. We zaten overal in Nederland, in gymzalen.” Inmiddels werkt de Stilte met vijfentwintig mensen op de loonlijst en met een begroting van 1,8 miljoen euro. Ongeveer een derde van dat bedrag verdienen zij nog altijd zelf, de (internationale) speellijsten zijn indrukwekkend. Timmermans schrijft een groot deel van de groei op het conto van Jan Baanstra, sinds 2003 zakelijk leider van de Stilte.
De cijfers van de Stilte zijn sowieso indrukwekkend. De agenda telt jaarlijks 1750 activiteiten, namelijk elfhonderd workshops, vierhonderdvijftig dansduetten en tweehonderd voorstellingen. De naam van de Stilte wordt op de site beschreven als ‘een zoektocht naar de witruimte tussen de regels’. “De vraag is: wat heb je nou gezien? Van toeschouwers wordt een zekere activiteit verwacht. We wonen steeds meer in een wereld waarin we van alles voorgeschoteld krijgen. De Stilte wil dat je aan jezelf vragen stelt en niet aan een ander. Je moet mensen de tijd geven om te leren kijken.”
Wat wil je bereiken met dans?
“Ik ben het gelukkigst als ik in de studio aan het creëren ben, in mijn eigen wereld. Pina Bausch heeft me destijds over de drempel geholpen. Ik haal mijn inspiratie niet zozeer uit de dans zelf, maar uit het leven, uit wat me bezighoudt. Dan komt er ineens een gedicht in me op, of een schilderij. Je ziet de bron niet als je de rivier ziet stromen. Kunst moet op zichzelf staan. Mijn belangrijkste drijfveer is zin aan het leven geven. Als ik geen fantasie had gehad, had ik allang een eind aan mijn leven gemaakt. Beleving is een spiegel. Je verplaatst je in een ander, je verdiept je inzicht. Ik wil hoop geven, perspectief laten zien, troost bieden. Diep in mijn hart wil ik nog altijd de wereld verbeteren. Dat is niet gelukt.”
“Ik hoop dat het onderwijs meer aandacht gaat geven aan levensvragen. Leerkrachten kunnen daar een hele grote rol in spelen. Ik wil dat het individu gerespecteerd wordt, vanuit zijn eigen verantwoordelijkheden. Ik hoop dat alle leerkrachten Kees de jongen hebben gelezen, om te zien wat een kinderziel vermag. Kinderen moeten leren dat wij allemaal dezelfde zwakheden kennen. Het ‘zachter maken van stenen’ om met Gerrit Kouwenaar te spreken.”
Dans is volgens Timmermans niet de moeilijke kunstvorm waar velen hem voor houden. “Alle elementen zitten erin: beweging, ruimte, tijd, onderlinge verhoudingen. Ik kies altijd voor de inhoud en dat hoeft niet narratief te zijn, het kan ook thematisch of poëtisch zijn. Dat hoeft helemaal niet vaag te zijn. Wij hebben educatieve programma’s die mensen stimuleren om zelf te denken. Dans is niet ontoegankelijk, maar ik denk wel dat er heel veel niet-toegankelijke dans is. Maar dat geldt voor elke discipline, dat er veel gradaties zijn. Je ziet nu dat we teruggaan naar het circus, terug naar de truc. Ik heb geen behoefte om me bij welke trend dan ook aan te sluiten. Je moet altijd oppassen dat je niet in een sjabloon terechtkomt. Dan krijg je musical.”
Wat is er de afgelopen 25 jaren wel en niet gelukt?
“Eigenlijk is alles gelukt. Het is wel heel veel knokken geweest, onder andere met de gemeente over ons gebouw dat zo lek als een zeef was. We hebben steeds een grote flexibiliteit aan de dag gelegd om te veranderen. Zo zijn we ooit gestopt met gymnastiekzaalvoorstellingen terwijl dat wel geld opleverde. We hebben geprobeerd om de Randstad binnen te komen. Toen dat niet lukte zijn we de andere kant op gegaan en met name die internationalisering is enorm gelukt. We zijn door het Rijk geaccepteerd, het heeft alleen wat langer geduurd dan ik had verwacht.”
De internationalisering heeft ertoe geleid dat de Stilte sinds 2006 veertig verschillende landen met regelmaat heeft bezocht. Ze kennen de Stilte niet alleen in België, Frankrijk en Duitsland. De speellijst vermeldt ook landen als India, Palestina, China, Argentinië, Egypte, Brazilië, Curaçao en de Verenigde Staten. Het gezelschap telt twaalf dansers van wie er slechts één een Nederlandse naam heeft.
“De Stilte doet een appèl op spel en fantasie van kinderen. Fantasie is de motor van vernieuwing, van anders zien, anders handelen. Het genot is het begin, de verwondering het vervolg, de creatieve daad het eindresultaat.” Jack Timmermans is vijfenzestig en wil deze periode nog graag afmaken. “Dat betekent tot eind 2024. Dan ben ik zeventig. Dan is het mooi geweest.”
Jack Timmermans werd in 1954 geboren in Tilburg. Na de Dansacademie was hij in 1979 mede-oprichter van het Danserscollectief en vanaf 1987 docent aan de Dansacademie in Tilburg. In 1994 richtte hij de Stilte op. Hij is gehuwd en vader van een zoon en dochter.
Foto > Kees van Dongen
De Stilte heeft tien verschillende producties in het seizoensprogramma. In Noord-Brabant zijn er de komende tijd vier te zien:
Cinderella op 9 februari 2020 in Eindhoven
do-re-mi-ka-do op 29 februari en 1 maart in ’s-Hertogenbosch
Mankind op 25 maart in Valkenswaard
De Ontspoking op 17 mei in Tilburg
© Brabant Cultureel 2020
Goed interview van een gedreven Jack Timmermans!
Mooi foto’s van hem ook.
Met Jack hebben we inspirerend gewerkt aan het Oog van Godot 2 jaar geleden tijdens de Cultuurnacht
Gebaseerd op “Wachten op Godot” en “Het Laatste Avondmaal” van Mamedov
We hebben daar Jack als intuïtief choreograaf met onze Tiuri dansers en de dansers van de Stilte leren kennen die Het Oog tot een audiovisueel hoogtepunt bracht.
Superlatieven voor deze bescheiden grote man.
Chapeau