Een gebouw ontwerpen dat de uiteenlopende bedrijven en onderwijsinstellingen die er gehuisvest zijn, uitnodigt tot samenwerken. Voor die opdracht stond Vissers & Roelands architecten bij het ontwerp van de Fabriek van de Toekomst op de nieuwe Brainport Industries Campus bij Eindhoven. Architect Karin Vissers: “We zijn echt uitgedaagd een innovatief concept te ontwikkelen. En het werkt!”
door Corien Ligtenberg
fotografie > Vissers & Roelands Architecten
Eind oktober 2019 verrichtte koning Willem-Alexander de officiële opening van de Fabriek van de Toekomst, het eerste gebouw dat op de Brainport Industries Campus (BIC) ten westen van Eindhoven in gebruik is genomen. BIC is de nieuwe campus voor bedrijven in de hightech maakindustrie, een concentratie van gebouwenclusters in een groene, duurzame omgeving. Deze nieuwe werk- en recreatieomgeving moet het aantrekkelijk maken voor bedrijven om zich in de Brainportregio te vestigen en zo de economische positie van Eindhoven te versterken. De idee is dat hier door specialistische bedrijven, toeleveranciers, startups, onderwijsinstellingen en kenniscentra zo te concentreren, samenwerkingsverbanden ontstaan die leiden tot een sterke concurrentiepositie.
Architect Karin Vissers is enthousiast over die opzet: “Op deze locatie zit straks de hele keten bij elkaar; alles wat te maken heeft met onderdelen voor bijvoorbeeld machines wordt hier ontwikkeld en gemaakt. Op een globale markt is een sterke concurrentiepositie van levensbelang. Dat maakt samenwerking zo belangrijk.”
Verkeersluw
De campus ligt verscholen in smalle uitloper van Het Groene Woud, een van Nederlands Nationale Landschappen. Een Nationaal Landschap is een gebied dat ‘bij uitstek de schoonheid en historie van Nederland representeert’. Op een steenworp afstand ligt Eindhoven Airport. Bij het ontwerp voor de Fabriek van de Toekomst is zorgvuldig omgegaan met – en gebruik gemaakt van – het bestaande groen. Aan de voorzijde van het gebouw ligt een groene buffer. Het gebied is verkeersluw, met alle ruimte voor voetgangers en fietsers. De parkeergarage – opgebouwd uit een eenvoudig modulair systeem dat onder andere door Vissers & Roelands is ontwikkeld – is door bomen en struiken aan het zicht onttrokken. Vrachtauto’s laden en lossen (verdiept) aan de achterzijde van het pand. Dat is mogelijk door een expeditiezone die onder het pand doorloopt.
Niet dat het gebouw ongezien opgaat in de omgeving; met een oppervlakte van 65.000 vierkante meter (335 x 200 meter) is de Fabriek van de Toekomst een gigant. In antwoord op het omringende landschap, zijn de brede gevels bekleed met platen in vijf tinten die variëren van donkergroen tot zachtgeel. In het midden van de voorgevel verwelkomt een brede, betonnen trap met royaal bordes de bezoeker en nodigt hem binnen.
Doel van Vissers & Roelands was om een inspirerende werk- en leeromgeving neer te zetten voor de uiteenlopende bedrijven en instellingen die hier zijn gehuisvest. Het pand moest aanzetten tot efficiënt samenwerken en zich kunnen voegen naar de dynamiek van de diverse bedrijven. Dat vroeg om nieuw type gebouw.
Modulair
Het pand is opgebouwd uit 99 stalen modulen van vijfentwintig bij vijfentwintig meter. Elke module heeft op de hoeken vier stalen kolommen en een vrije overspanning van twintig meter. De modulen kunnen met inbouwelementen zoals tussenvloeren, wanden, kantoormodules en volledige paviljoens eenvoudig worden aangepast aan veranderende productieprocessen en de dynamiek van de bedrijven. In totaal zijn drie bouwlagen mogelijk. Alle onderdelen zijn modulair, demontabel en opnieuw te gebruiken en kunnen volledig worden gerecycled. Overal in de staalconstructie zijn de (aanhechtingen voor) de grote bouten te zien waarmee de modules zijn verankerd.
In de praktijk betekent dit dat de Fabriek zowel ruimte kan bieden aan een kleine startup of een laboratorium, maar ook aan een kantoor, een school (in dit geval mbo en hbo) of een complete fabriek. Vissers: “We werken niet met vaste onderdelen, maar hebben een grid met één systeem. Daardoor kunnen ook lagen worden gekoppeld. Het gebouw is dienstbaar aan zijn functie, het kan meebewegen met de gebruikers. Die flexibiliteit maakt dat de Fabriek van de Toekomst niet alleen duurzaam is in materiaalgebruik, maar ook in levenslengte.”
Die durf wordt gewaardeerd. De Fabriek van de Toekomst won de Benelux Trofee voor circulair bouwen en was een van de genomineerden voor de Dirk Roosenburg Architectuurprijs 2019, de tweejaarlijkse prijs voor beste gebouw van de gemeente Eindhoven.
Transparantie
Ondanks de indrukwekkende afmetingen is het interieur overzichtelijk, ruimtelijk en prettig door de heldere opzet, de veelvuldige toepassing van hout, de glazen wanden en het daglicht dat door de brede lichtstraten in het dak binnenstroomt. Belangrijk voor een prettige werkomgeving, vindt Vissers, en het maakt het mogelijk om ook binnen het contact met buiten te houden en de seizoenen te ervaren. Vissers: “Doordat we niet met vaste onderdelen werken, maar met één systeem, is het mogelijk ook het interieur transparant te maken. Dat is belangrijk. Het stimuleert samenwerking en uitwisseling.”
In het openbaar toegankelijke, lichtovergoten atrium dat als een ader door het gebouw loopt, liggen de algemene voorzieningen die door de gevestigde ondernemingen worden gedeeld, zoals de receptie, vergaderzalen, koffiebars en restaurants. In het midden van de Fabriek bevinden zich de startups, aan de zijkant huizen bedrijven en onderwijsinstellingen. Vissers: “Het is een dynamische omgeving. De bezoeker ervaart hier veel zintuiglijke indrukken, niet alleen visueel, maar ook geluiden, geuren.”
De ruimtes met glazen wanden aan weerszijden van de lange, lichte gangen die het pand van entree tot achtergevel doorsnijden, laten zich lezen als de etalages in een winkelstraat. In de ene ruimte volgen scholieren, gebogen over instrumenten, praktijklessen, in een andere zijn drones en proefopstellingen voor robots te zien. Een vergaderzaal huisvest een congres. Sommige ramen zijn gedeeltelijk afgeplakt, om al te gevoelige informatie af te schermen.
Dienstbaar
De sfeer op een doordeweekse dag in de Fabriek van de Toekomst is levendig, het publiek divers. Scholieren van het Summa College eten in hun pauze tosti’s op de buitentrap, twee wandelaars met bergschoenen en rugzakjes nemen nieuwsgierig een kijkje in het atrium, zakenlui zitten in een zithoek geanimeerd te overleggen en congresgangers vallen het restaurant binnen voor de lunch. Vissers: “Met dit concept willen we jong en oud triggeren. En talent vinden en binden aan de Brainportregio.” Opdrachtgever/gebruiker, Exploitatiemaatschappij BIC, is te spreken over het resultaat. “Een dienstbaar gebouw dat een positieve bijdrage levert aan de erkende uitdagingen vanuit de industrie”, aldus directeur Erik Veurink.
Vissers: “We hadden al veel ervaring met flexibel en demontabel bouwen, met name met parkeergarages. Dat doen we al een hele tijd. Ook hebben we al veel quickscans gedaan van bestaande gebouwen. Daar is wel uit gebleken dat de flexibiliteit van de onderdelen van een pand cruciaal is als je toekomstbestendig wilt bouwen. Dat betekent ook dat je slim om moet gaan met bijvoorbeeld de plaats van je trappen, verlichting et cetera. Die ervaringen hebben we hier doorontwikkeld. De Fabriek van de Toekomst is makkelijk te verbouwen. Je kunt het vergelijken met een bouwpakket van Ikea. Zelfs de gevel is eenvoudig te demonteren.”
“We begonnen met een heel vrije opdracht. Dat was leuk, we werden echt uitgedaagd om een innovatief concept te ontwikkelen. Het concept nodigt uit tot samenwerking, daarom hebben we het zo gedaan. Seriematig en modulair bouwen is actueel en past bij deze tijd en bij toekomstig gebruik. Met hetzelfde systeem zijn ook heel andere functies en gevels mogelijk. Het is modulair en circulair. Ik geloof in dit systeem.”
www.brainportindustriescampus.com
© Brabant Cultureel 2019