‘Zuidwal’ oorlogsmusical over goede en foute keuzes in Het Speelhuis Helmond

Wat maakt een keuze goed of fout? De omstandigheden zijn vaak bepalend. In een oorlog kunnen mensen heulen met de vijand, ongewild moordenaar worden of juist een held. “Goed en kwaad worden vaak onterecht lijnrecht tegenover elkaar gezet”, zegt toneelschrijver Erik Vink over zijn musical ‘Zuidwal’ die vanaf vrijdag 8 juni 2019 zes keer te zien is in Het Speelhuis. Over keuzes, vroeger en nu. Oorlog bekeken van twee kanten, gespiegeld aan onze huidige tijd.

door Anja van den Akker

Waargebeurde oorlogsverhalen met een rauwe verwijzing naar hedendaagse situaties, op de planken gezet door zo’n honderd acteurs en muzikanten. Het negende toneelstuk van de Deurnese journalist en auteur Erik Vink (1951) is wederom geen bescheiden productie. Professionals en leerlingen van het Dr. Knippenbergcollege zijn een jaar bezig geweest om zich de tekst en muziek eigen te maken en dat was geen gemakkelijk opgave. Om te beginnen is de basis van het stuk al omstreden. Dat is het gedicht Foute Keuze waarmee oud-leerling Auke de Leeuw in 2012 tweede werd bij de schrijfwedstrijd van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Hij mocht zijn inzending toen niet voordragen tijdens de dodenherdenking op De Dam, omdat dit gedicht over zijn oudoom én SS-er Dirk Siebe te veel protesten opriep.

Erik Vink: “Mijn vader nam me als kind mee naar het oorlogskerkhof in IJsselstein waar Duitse soldaten liggen begraven.” Foto Piet den Blanken

Vink: “Dat zette mij aan het denken. Wat is goed en wat is fout? Ik geloof dat goed en kwaad beide in ieder mens zit. Het zijn vaak de omstandigheden die bepalen waarvoor je kiest. Iedereen wil er in zijn leven het beste van maken, dat geloof ik. De Duitsers moesten na de Eerste Wereldoorlog herstelbetalingen doen, land inleveren, zich volledig schikken naar de overwinnaars. De bevolking had het slecht, het land raakte in een crisis. Daarvan maakte Hitler handig gebruik en hij vond in de joden een zondebok. Ik praat niets goed, maar ik kan me voorstellen dat er mensen waren die geloofden in zijn beloftes dat het allemaal beter zou worden. In mijn stuk zit een Nederlandse jongen die kiest voor de Waffen SS. Niet omdat hij het daarmee eens is, maar puur omdat hij hoopt zo meer kans te maken op de dochter van een NSB-er. Zijn zus en broer kiezen juist voor het verzet. En het meisje wordt na de oorlog, pas bevallen, kaalgeschoren en mishandeld als moffenhoer.”

Scène uit de musical ‘Zuidwal’: Hannie en Grard storten zich in een onmogelijke oorlogsliefde. Foto Louis van de Werff.

Niet alleen het gedicht van Auke de Leeuw heeft Vink geïnspireerd, ook de oorlogsverhalen van zijn ouders. “Mijn vader is Duits krijgsgevangene geweest en heeft later als tolk in het Britse leger gediend. Hij nam me als kind mee naar het oorlogskerkhof in IJsselstein waar Duitse soldaten liggen begraven. Dat vond ik erg indrukwekkend. Mijn moeder maakte als verpleegster het geallieerde bombardement op het Eindhovense Binnenziekenhuis mee en heeft helpen zoeken naar slachtoffers onder het puin.”

DAF

“Hun verhalen heb ik vaak gehoord. Toen ik twee jaar geleden werd gevraagd voor een stuk over oorlog en bevrijding, ben ik teruggegaan naar IJsselstein. Het greep me opnieuw aan. Van stadshistoricus Giel van Hooff kreeg ik een metershoge stapel documentatiemateriaal. Dan lees je dat firma De Wit Duitse uniformen naaide en Fokker onderstellen maakte voor Juncker vliegtuigen. DAF produceerde eveneens voor de Duitsers, Philips zorgde voor radiobuizen plus zoeklichten en Vlisco drukte Reichskriegvlaggen. Met hakenkruis. Na de oorlog maakten veel Helmonders daar overigens onderbroeken van, omdat het zonde was om die kleurige stoffen weg te gooien. Slipjes met een swastika. Waren deze ondernemers goed of fout, kun je je nu afvragen. De directeur van DAF redeneerde dat hij zijn personeel zo aan het werk hield en men niet naar Duitsland hoefde. Maar hij verdiende er ook aan. Heel dubbel dus.”

‘Zuidwal’ laat zien hoe Duitse soldaten die zijn ingekwartierd bij een Helmonds gezin, noodgedwongen ‘gewoon’ aan tafel zitten. Foto Louis van de Werff

Dubbel is ook het verhaal van twee ingekwartierde Duitsers in het stuk. De een gedraagt zich keurig, niet wetend hoe hij het anders in zijn leven had moeten doen, zijn collega blijkt fanatiek nazi. Ze zitten doodgewoon aan tafel bij hun gastgezin. Wat zouden wij hebben gedaan? Vink: “In al mijn stukken zie je terug dat je alleen een betere wereld krijgt door open te staan voor anderen. Trek geen muur op, want dan kom je nooit verder.”

Decibeldebielen

De intermezzo’s, die verwijzen naar de huidige tijd, zijn vaak rauw van toon. De terreur van Facebook, het met modder gooien via social media, fakenieuws en decibeldebielen. Vink: “Je moet elkaar heel laten. Niet denken in termen van ‘wij’ en ‘zij’. Als je mensen vernedert, volgt er een primaire reactie. Die zit in iedereen. Oorlog bestaat bij de gratie van mensen die een wapen oppakken. Ook ik zou dat kunnen doen als het nodig is. Maar eenmaal aan het front vechten soldaten vaak voor elkaar, niet direct voor dat grotere ideaal. Mijn vader haalde er altijd de Romeinen bij: Wilt gij vrede, gordt u ten strijde. Maar ik besef heel goed dat mijn idealisme botst met de rauwe werkelijkheid.”

Erik Vink: “Je moet elkaar heel laten. Niet denken in termen van ‘wij’ en ‘zij’. Foto Piet den Blanken

De titel van het stuk, Zuidwal, verwijst naar de huidige Zuid Koninginnewal in Helmond, waar het verhaal zich afspeelt. Maar omdat de Duitsers niets van het Nederlandse koningshuis moesten hebben, heette dit stukje stad in oorlogstijd Zuidwal. Dat weten veel mensen niet. Erik Vink vindt het verbazingwekkend hoe weinig er bij sommigen bekend is over de oorlog. Hij heeft een uitgebreide lesbrief gemaakt voor de hoogste groep van het basisonderwijs. Opdat wij niet vergeten.

In het kader van vijfenzeventig jaar bevrijding zijn er naast de vier voorstellingen in juni ook nog twee uitvoeringen op 20 en 21 september gepland. Een fragment uit het gedicht Foute Keuze van Auke de Leeuw luidt als volgt:



…Koos voor een verkeerd leger
Met verkeerde idealen
Vluchtte voor de armoede
Hoopte op een beter leven
Geen weg meer terug
Als een keuze is gemaakt
Alleen een weg vooruit
Die hij niet ontlopen kan
Vechtend tegen Russen
Angst om zelf dood te gaan
Denkend aan thuis
Waar Dirk z’n toekomst nog beginnen moet
Zijn moeder is verscheurd door de oorlog,
Mama van elf kinderen,
waarvan vier in het verzet zitten
En een vechtend aan het oostfront
Alle elf had ze even lief….



Angst en onzekerheid beheersen het leven van drie meisjes in oorlogstijd. Foto Louis van de Werff.


ZUIDWAL’
Op feiten gebaseerde musical ter ere van 75 jaar bevrijd Brabant

Het Speelhuis Helmond
7, 8, 9, 10 juni, 20 en 21 september 2019

Tekst – Erik Vink
Regie – Anneke Schröder
Muziek – Henk van de Weijer
Truus van Warmerdam, Edmond en Anita Vincent,
Sophie de Ruijter
Productie – Marc Dekker, Edmond Vincent, Astrid Willems
Choreografie – Annelies Vriends

‘ZUIDWAL’ in Theater Het Speelhuis Helmond

© Brabant Cultureel 2019

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *